حرام‌گوشت
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
حَرامْ‌گوشْت حیواناتی که مسلمانان از خوردن اعضای آنان منع شده‌اند. در فقه اسلامی خوردن اعضای گونه‌هایی از انواع چهارپایان، آبزیان و پرندگان حرام دانسته شده است. در متون فقهی شیعه حرام‌گوشتان به دو دسته ذاتی و عرضی تقسیم شده‌اند.
در میان حیوانات خشکی انواع درندگان، خزندگان، حیوانات مَسخ‌شده، حشرات و پرندگان دارای چنگال حرام‌گوشت هستند. همچنین خوردن انواع جانداران دریایی به جز گونه‌های ماهی فلس‌دار حرام است.
مواد تولید شده از حیوانات حرام‌گوشت نظیر چرم، مواد دارویی و آرایشی در صورت تذکیه حیوان از نظر فقهی پاک و استفاده از آن در غیر نماز جایز است.
مفهوم‌شناسی
به حیواناتی که خوردن گوشت آنان برای مسلمان ممنوع است، حرام‌گوشت گفته می‌شود. در برخی منابع فقهی حرام‌گوشتان به دو دسته ذاتی و عرضی تقیسم شده است.[۱]
دسته اول شامل حیواناتی است که از ابتدا(نه در شرایط اضطرار ) خوردن گوشت آنان ممنوع بوده است، نظیر خرگوش. گروه دوم شامل حیواناتی که در حالت طبیعی خوردن گوشت آنان ممنوع نیست بلکه به سبب بروز شرایط و عوارضی نظیر نجاستخوار شدن حیوان یا تَذکیه نشدن آن، خوردن گوشت آن حرام می‌شود. در برخی منابع، از گروه دوم به حرام‌گوشتان عرضی نیز یاد شده است.[۲]
قرآن در چهار سوره بقره، مائده، نَحل و اَنعام ضمن پرداختن به خوراکی‌های حرام به حرمت خوردن گوشت حیوانات ممنوعه تصریح کرده است.[۳]
انواع حرام‌گوشت
در فقه شیعه خوردن گوشت شماری از انواع سه‌گانه حیوانات خشکی، آبزیان و پرندگان حرام دانسته شده است.[۴]
حیوانات خشکی
در میان حیوانات خشکی انواع درندگان نظیر پلنگ و خرس، خزندگان مانند مار، حشرات نظیر مگس و عنکبوت، حیواناتی نظیر موش و عقرب که در زیرزمین لانه دارند و حیوانات مسخ شده نظیر فیل و سوسمار حرام گوشت معرفی شده است.[۵]از بین حشرات، تنها خوردن ملخ جایز است. البته اگر آن را زنده بگیرد یا در دست او بمیرد؛ اما اگر به مرده آن برسد، احتیاط در ترک خوردن آن است.[۶]
جانوران دریایی
بر اساس فقه شیعه تمامی جانوران دریایی غیر از ماهی‌های فلس‌دار و میگو حرام‌گوشت هستند.[۷] برخی مذاهب اهل‌سنت نظیر مالکیه و حنابله همه آبزیان را حلال گوشت می‌دانند.[۸]
پرندگان
فقهای شیعه پرندگان حرام‌گوشت را به سه نوع تقسیم کرده‌اند: چنگال‌داران، مسخ‌شدگان و خبائث. چنگال‌داران نظیر عقاب، باز و کرکس. طاووس، زنبور و خفاش نیز از پرندگان مسخ‌شده معرفی شده‌اند. خبائث را به چیزهایی که طبع بیشتر انسان‌ها از خوردن آن نفرت دارد توصیف کرده‌اند.[۹] در برخی منابع فقهی از مگس و پشه و کِرْم به عنوان خبائث نام برده شده است.[۱۰]
حیوانات حلال گوشت ممنوعه
در فقه شیعه خوردن گوشت حیوانات حلال گوشت در چند صورت حرام است.
- در صورتی که تغذیه حیوان فقط از مدفوع انسان باشد.[۱۱][یادداشت ۱]
- در صورتی که انسان با حیوان نزدیکی کند گوشتش حرام می‌شود.[۱۲] همان‌طور که در روایتی حضرت علی(ع) خوردن گوشت و شیر حیوانی که با آن نزدیکی شده حرام کرده است.[۱۳]
- حیوانی که با تعذیه از شیر خوک بر بدنش گوشت و استخوان رشد کرده باشد.[۱۴]
کاربردهای ممنوع
بر اساس فقه شیعه خوردن گوشت حیوانات حرام‌گوشت و هرگونه استفاده از آنان در مواد غذایی ممنوع است.[۱۵] خوردن تخم پرندگان حرام‌گوشت و شیر آنها مانند خوردن گوشت آنان حرام است.[۱۶]
کاربردهای مجاز
فقهای شیعه استفاده از اجزاء حیوانات حرام‌گوشت در مواردی غیر از خوردن را جایز دانسته‌اند.
استفاده در پوشاک
به کارگیری اجزاء حیوانات حرام‌گوشت به غیر از سگ و خوک، در لباس به شرط آنکه تذکیه شده باشد جایز است. همچنین استفاده از محصولات فراوری شده از اجزاء حیوانات نظیر چرم اشکالی ندارد.[۱۷] علی رغم پاک بودن محصولات فرآوری شده از اعضای حیوانات حرام‌گوشت تذکیه شده، پوشیدن لباس از چرم این حیوانات در نماز جایز نیست.[۱۸]
در صورتی که حیوان حرام‌گوشت تذکیه نشده باشد فقها حکم به نجاست و ممنوعیت استفاده از آن حتی در غیر نماز داده‌اند.[۱۹]
استفاده در مواد دارویی و آرایشی
فقهای شیعه محصولات دارویی و آرایشی نظیر کِرِم که از اعضای حیوانات حرام‌گوشت تذکیه شده تهیه گردیده است را جایز می‌دانند.[۲۰] در صورتی که مواد آرایشی از حیوان حرام‌گوشت تذکیه نشده به دست آمده باشد، نجس است و برای نماز باید مواد آرایشی و دارویی نظیر کرم و پماد را از بدن تطهیر کرد.[۲۱]
از نظر برخی فقها مواد دارویی یا خوراکی نظیر ژلاتین که از اعضاء حیوانات حرام‌گوشت تذکیه نشده نظیر استخوان آن گرفته شده باشد در صورتی که در هنگام تولید و فراوری دارو بر اثر فرایند شیمیایی به ماده‌ای دیگر تبدیل شده باشد یا در اصطلاح فقه استحاله گردد پاک است، خوردن و هر گونه استفاده از آن نیز جایز است.[۲۲]
حکم طهارت و نجاست اعضاء
در منابع فقهی شیعه اعضای حیوانات حرام‌گوشت در صورتی که به روش شرعی کشته شده باشد، پاک است.[۲۳] اما اگر تذکیه نشود و از حیوانات دارای خون جهنده باشد، نجس است.[۲۴]
نجس بودن ادرار و مدفوع
ادرار و مدفوع حیواناتِ حرام‌گوشتِ خون جهنده‌ار نجس است. حیوانات دارای خون جهنده به حیواناتی گفته می‌شود که اگر رگ حیوان را بزنند خون با شدت از آن خارج می‌شود.[۲۵]
ممنوعیت استفاده در نماز
اعضای حیوان حرام‌گوشتِ خونِ جهنده‌دار حتی در صورتی که تذکیه شده باشد را نمی‌توان در لباس نمازگزار استفاده کرد. بر همین اساس در صورتی که موی گربه در لباس نمازگزار باشد نمازش باطل است.[۲۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۵۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۵۵.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۷۳؛ سوره مائده، آیه۳؛ سوره انعام، آیه۱۴۵؛ سوره نحل، آیه۱۱۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۵۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۴۰۸.
- ↑ حلی، شرایع الاسلام، ج۴، ص۷۴۲؛ نجفی، جواهرالکلام،۱۳۶۲ ش، ج۳۶، ص۱۷۵؛ https://makarem.ir/ahkam/ru/home/istifta/251495/
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۴۰۸.
- ↑ «حکم خوردن گوشت خرچنگ و ماهی مرکب»، سایت سنی آنلاین.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۴۲۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۳۱۹.
- ↑ تحریرالوسیلة، ج ۲، ص ۱۴۰، مسئله ۱۵. وسائل الشیعة، ج ۲۴، باب ۲۴ از ابواب اطعمه واشربه محرمه، ح ۲، ص 160.
- ↑ توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۲، ص ۶۰۱، مسئله ۲۶۳۲.
- ↑ وسائل الشیعة، ج ۲۴، ص ۱۷۰، ح3.
- ↑ توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج 1، ص 69، مسئله 86.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۵۵؛ «حکم شرعی خوردن حیوانات حرام‌گوشت»، پورتال انهار.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م. ج۳۶، ص۳۹۴-۳۹۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۱۸۴.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ «استفتاء از آیت‌الله سیستانی درباره استفاده از داروهای فراوری شده از حیوانات حرام‌گوشت»، پورتال انهار.
- ↑ «استفتاء از آیت الله مکارم شیرازی درباره استفاده از ژلاتین، مواد دارویی و آرایشی فراوری‌شده از حیوانات حرام‌گوشت تذکیه‌نشده»، پورتال انهار.
- ↑ «حکم استفاده از مواد دارویی فراوری‌شده از حیوانات حرام‌گوشت تذکیه‌نشده»، پورتال انهار.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۴ش، ج۲، ۴۲۶ و ۴۲۷.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، مسأله ۸۸، پورتال انهار.
- ↑ سیستانی، رساله توضیح المسائل، مسأله ۹۶، سایت آیت‌الله سیستانی.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۰.
یادداشت
- ↑ حیوانی که بواسطه نجاست خواری حرام گوشت شده باشد بعد از استبراء گوشتش حلال می‌شود.(توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۲، ص ۵۶۸، مسئله ۲۵۸۳.) استبراء: یعنی تا مدّتی حیوان را از خوردن نجاست بازدارند و به آن غذای پاک بدهند به نحوی که دیگر نگویند نجاستخوار است. و بنا بر احتیاط واجب شتر را چهل روز، گاو را سی روز و بهتر است چهل روز، گوسفند را ده روز و بهتر است چهارده روز، مرغابی را پنج روز و بهتر است هفت روز، مرغ خانگی را سه روز و ماهی را یک شبانه روز استبراء کنند. توضیح المسائل (محشی - امام خمینی)؛ ج۲، ص ۶۰۳.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل، تحقیق: مسلم قلی‌پور گیلانی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تصحیح و تحقیق: محمود قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۹۸۱م.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، مسأله ۸۸، پورتال اینترنتی انهار، تاریخ بازدید:۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش.
- «حکم خوردن گوشت خرچنگ و ماهی مرکب»، پایگاه رسمی اهل سنت ایران، تاریخ انتشار:۰۷ شهریور ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۰ فروردین ۱۳۹۷ش.
- «حکم شرعی خوردن حیوانات حرام‌گوشت»، پورتال اینترنتی انهار، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش.
- «استفتاء از آیت‌الله سیستانی درباره استفاده از داروهای فراوری شده از حیوانات حرام‌گوشت»، پورتال انهار زیر نظر سیدمحمدحسن بنی‌هاشمی خمینی، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش.
- از آیت الله مکارم شیرازی درباره استفاده از ژلاتین، مواد دارویی و آرایشی فراوری شده از حیوانات حرام‌گوشت تذکیه نشده»، پورتال انهار زیر نظر سید محمدحسن بنی‌هاشمی خمینی، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش.
- سیستانی، سیدعلی، رساله توضیح المسائل، مسأله ۹۶، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش.
- «حکم استفاده از مواد دارویی فراوری شده از حیوانات حرام‌گوشت تذکیه نشده»، پایگاه رسمی دفتر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ش.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه الاسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.