تفسیر جامع تفسیر روایی اثر سید ابراهیم بروجردی به زبان فارسی که از زاویه حدیث به تفسیر نگریسته و معانی آیات را با جستجو در روایات دنبال کرده است. این تفسیر در حقیقت، گردآوری روایات تفسیر منسوب به امام عسکری، تفسیر عیاشی و تفسیر قمی است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید ابراهیم بروجردی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | روایی |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابخانه صدر |
معرفی کلی
تفسیر جامع، در حقیقت گردآوری شده روایات تفسیر امام عسکری، عیاشی و قمی است، نه جامع در معانی و روش‌های تفسیری. به همین دلیل باید تفسیر جامع را ترجمه این چند کتاب روایی دانست؛ زیرا مؤلف در این تفسیر جز ترجمه و نقل روایات و دیدگاه‌ها، در نقد و بررسی و تحلیل کلمات سخنی و توضیحی از خود نیاورده است. این تفسیر، احکام فقهی را به تفصیل بیان می‌کند و از قصص قرآن تا آنجا که اخبار و روایات نقل کرده‌اند آورده و نظرات مفسران شیعه را بیان می‌کند.[۱]
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
انگیزه تألیف
مؤلف در آغاز مقدمه، انگیزه خود را چنین بیان می‌کند که دیرزمانی بود شوق و آرزوی نوشتن تفسیری به زبان فارسی با بیانی سهل و ساده را داشتم تا شیعیان فارسی‌زبان از آن بهره‌مند شوند و ذخیره‌ای برای روز معاد بشود؛ اما ابتلائات روزگار و آلام روحی و جسمی موجب تأخیر می‌شد تا بر حسب اتفاق به منزل یکی از دوستان متدین گُذارم افتاد و صحبتی از تفسیر قرآن و ودائع پیغمبر اکرم و اهمیت آن دو ثقل بزرگ شد، مرا تحریص و ترغیب نمودند و در همان مجلس توفیق حضرت پروردگار و توجه نظر ولی عصر که روز میلادش بود قرینم شد و به‌نام نامی آن امام همام از همان روز شروع به کار نموده و آرزوهای گذشته را به مرحله عمل در آوردم.[۲]
دیدگاه مؤلف
مؤلف در ابتدای کتاب، دیدگاه خویش را این گونه بیان می‌کند که کتاب‌های زیادی به نام تفسیر به زبان عربی و فارسی از طرف خاصه و عامه نگاشته شده، اما در حقیقت بیشتر آنها را نمی‌توان تفسیر نامید؛ زیرا اکثرش تفسیر به رأی بوده و تفسیر به رأی حرام است. به عقیده مؤلف، تفسیر منحصراً بیان ائمه و روایات رسیده از آنهاست و اینگونه تفسیر، معدود و آن هم بیش از چند تفسیر نیست و در بعضی از آنها هم به ذکر ادبیات و اِعرابِ قرآن پرداخته و از معانی صرف نظر شده و از اصل قرآن دور گشتند.[۳]
مقدمات دوازده‌گانه تفسیر جامع
مفسر در آغاز تفسیر، مقدماتی را در دوازده بخش ارائه داده است:
- مقدمه اول: فرق بین تفسیر و تأویل و ترجمه.
- مقدمه دوم: حرام بودن تفسیر به رأی و اظهار نظر نمودن در قرآن و کتاب خدا.
- مقدمه سوم: علم و دانش قرآن منحصرا نزد ائمه(ع) می‌باشد و دیگران را خداوند از این دانش، بهره‌ای نداده است.
- مقدمه چهارم: در قرآن بیان هر چیزی است و از برای قرآن ظاهر و باطن‌هایی متعدد می‌باشد. و از برای هر ظاهری باطنی و از برای هر باطنی باطن‌هائی است تا هفتاد باطن.
- مقدمه پنجم: کیفیت و زمان جمع قرآن و بیان عدم تحریف قرآن و مراد از تحریف.
- مقدمه ششم: فضیلت قرآن و ثواب تلاوت آن.
- مقدمه هفتم: نام‌ها و اسامی قرآن و چگونگی نزول آن.
- مقدمه هشتم: آداب تلاوت و صحیح‌ترین قرائت و ثواب قرائت قرآن.
- مقدمه نهم: بیان آنکه تمام قرآن در شأن ائمه و دشمنان ایشان وارد شده است.
- مقدمه دهم: احادیثی که مخالف قرآن است از ائمه(ع) نمی‌باشد و آنها بر خلاف قرآن حدیثی نفرموده‌اند.
- مقدمه یازدهم: معنای سوره و آیات و خواص قرآن به طور اختصار.
- مقدمه دوازدهم: کتاب‌هایی که از آنها روایت می‌کنیم.[۴]
منابع تفسیر
مؤلف در ذیل مقدمه دوازدهم به منابع خویش اشاره می‌کند که از این قرار است:
- کافی شیخ کلینی
- الفقیه، توحید، اعتقادات، علل، خصال، اکمال الدین و سایر کتب شیخ صدوق
- بصائر الدرجات محمد بن حسن صفار
- تفسیر عیاشی
- تفسیر فرات کوفی
- مناقب ابن شهر آشوب
- کامل الزیارة ابن قولویه
- کتاب تفسیر آیات ولایت اهل بیت محمد بن عباس ماهیار معروف به ابن حجام
- کتاب سلیم بن قیس هلالی
- کتاب تهذیب و استبصار شیخ طوسی
- محاسن برقی
- تفسیر مجمع البیان شیخ طبرسی
- تفسیر برهان سید هاشم بحرینی
- اختصاص شیخ مفید.[۵]
چاپ
چاپ این تفسیر توسط کتابخانه صدر تهران و با همت مختار معینی صورت گرفته که تا کنون چندین بار تجدید شده است.[۶]
پانویس
منابع
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات صدر، ۱۳۶۶ش.