تاریخ موالید الائمة و وفیاتهم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن‌خشّاب بغدادی |
| تاریخ نگارش | قرن ششم قمری |
| موضوع | تاریخ |
| سبک | نقلی |
| زبان | عربی |
| به کوشش | سید محمود حسینی نجفی |
| تعداد جلد | یک |
| تعداد صفحات | ۳۰ |
| مجموعه | مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع) |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالقاری |
| محل نشر | بیروت |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۲ق |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | تاریخ موالید الأئمّه علیهم السلام و وفیاتهم |
| مشخصات نشر | دارالقاری بیروت |
تاریخُ مَوالید الأئمّة وَ وَفَیاتِهِم کتابی پیرامون زندگانی چهارده معصوم(ع) منسوب به ابن‌خَشّاب بغدادی(۵۶۷ یا ۵۶۸ق) از عالمان حنبلیمذهب است. در این کتاب به برخی زوایای زندگانی ائمه(ع) چون تاریخ ولادت و وفات، مکان دفن، نَسَب و نام فرزندان چهارده معصوم(ع) پرداخته شده است. در این کتاب نظرات خلاف مشهوری چون وفات پیامبر(ص) در دوم ربیع‌الاول سال دهم هجرت و یا مخفی بودن زمان تولد امام مهدی(عج) به چشم می‌خورد.
کتاب تاریخ موالید الائمه با مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در مجموعه‌ای به نام مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع) در کنار کتاب‌هایی چون تاج الموالید، المستجاد من کتاب الارشاد و مسار الشیعه چاپ شده است.
ساختار و محتوا
تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم یا تاریخ ابن‌الخَشّاب[۱] کتابی مختصر[۲] به زبان عربی است که به زوایای زندگانی پیامبر اسلام(ص) و ائمه به عنوان اهل‌بیت پیامبر پرداخته شده است.[۳] طبق پاره‌ای از نسخ خطی موجود، عنوان «اَین دُفِنو» به نام کتاب اضافه شده است.[۴] ولادت و وفات، مکان دفن، نَسَب، نام مادر، کُنیه، لقب، مدت عمر، مقام و نام فرزندان چهارده معصوم(ع) از جمله موضوعات کتاب است که در سی صفحه نوشته شده است.[۵] در این کتاب، نظراتی چون وفات پیامبر(ص) در دوم ربیع‌الاول سال دهم هجرت ذکر شده که با نظر مشهور ۲۸ صفر سال یازدهم هجرت در تضاد است.[۶] همچنین زمان تولد حضرت مهدی(عج) را به علت مخفی بودن، نامعلوم دانسته است.[۷]
ویژگی و جایگاه
کتاب تاریخی ابن‌خشّاب بغدادی از کتب مشهور دانسته شده[۸] و گفته شده میان عالمان شیعه و اهلسنت از شهرت برخوردار است[۹] و اخبار آن را کاملا معتبر می‌دانند.[۱۰] این اثر در کتاب‌های حدیثی و تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است.[۱۱] اتان کلبرگ معتقد است که نویسنده این کتاب حنبلیمذهب است؛ اما منابع امامی‌مذهب از این کتاب استفاده کرده‌اند؛[۱۲] چنانکه اِرْبلی نویسنده کتاب کُشْفُ الغُمَّه که از معاصران ابن‌خشّاب بود، به این کتاب اعتماد کرده و از آن استفاده نموده است.[۱۳] و در دوره‌های بعدی نویسندگان کتاب‌هایی چون بحار الانوار،[۱۴] اِقبال الاعمال،[۱۵] طبقات اَعلام الشیعه،[۱۶] مرآت الکتب[۱۷] و تکملة امل الآمل[۱۸] نیز به این کتاب استناد کرده‌اند.
این کتاب در منابع مختلف با نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود؛ چنانکه در کتاب الطرائف با عنوان تاریخ موالید و وفات اهل‌البیت و این دفنوا، در کتاب الیقین با نام کتاب موالید و وفیات اهل‌البیت و این دفنوا، در کتاب کشف الظنون با نام موالید اهل‌البیت و در کتاب الذریعه با نام موالید اهل‌البیت و انسابهم و وفیاتهم معرفی شده است.[۱۹]
به نظر کلبرگ، این کتاب همان کتاب الموالید است که به جهضمی یا ابن‌ابی‌الثلج منسوب است.[۲۰] از نظر او، راویان احادیث نقل‌شده در این کتاب از اهلسنت هستند.[۲۱]
مؤلّف
عبدالله بن احمد، مشهور به ابن‌خشّاب بغدادی نحوی[۲۲](۴۹۲-۵۶۷ق)[۲۳] از عالمان حنبلیمذهب است[۲۴] او را پایبند به آرای مکتب فقهی احمد بن حنبل[۲۵] و از بزرگان حنابله دانسته‌اند.[۲۶] البته نوشتن کتاب در زمینه چهارده معصوم سبب شده که کلبرگ معتقد به تغییر عقیده او شود و حتی از امامی‌مذهب بودن وی سخن به میان بیاورند[۲۷]
ابن‌خشاب از شاگردان جوالیقی و ابن‌الشجری دانسته شده است.[۲۸] وی به علومی زیادی[۲۹] چون ریاضیات، هندسه، منطق و فلسفه تسلط داشته[۳۰] و او را ادیب، زبان‌شناس، عالم ِنحوی، شاعر، حدیث‌شناس، مفسّر قرآن، تاریخ‌دان و نسب‌شناس نیز دانسته‌اند.[۳۱] از ابن‌خشاب کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف علمی ذکر شده[۳۲] که گفته شده بیشتر آنها از بین رفته‌اند.[۳۳]
گفته شده او در حدیث فردی ثقه بوده[۳۴] و در میان علما مشهور به وثاقت است. [۳۵] عمادالدین کاتب، از دوستان و شاگردان ابن‌خشاب، او را یکی از داناترین عالمان در میان مردم عرب دانسته است.[۳۶] ابن‌اثیر در کتابش از او یاد کرده و گفته در ادبیات عرب بسیار مسلّط و مشهور بوده و احادیث بسیاری از بزرگان را شنیده بود.[۳۷] طبق پاره‌ای از نقل‌ها او در ۷۴ سالگی[۳۸] در بغداد درگذشت[۳۹] و در کنار بُشر حافی به خاک سپرده شد.[۴۰]
نسخه‌های چاپی
کتاب تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم با مقدمه آیت‌الله مرعشی نجفی و با کمک فرزندش سید محمود حسینی مرعشی، در مجموعه مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع) در کنار کتاب‌هایی چون تاج الموالید اثر طبرسی (درگذشت ۵۴۸ق)، المستجاد من کتاب الارشاد تألیف علامه حلی (درگذشت ۷۲۶ق)، مسار الشیعه نوشته شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) و کتاب‌های عالمان دیگر در سال ۱۴۲۲ق چاپ شده است.[۴۱] این کتاب به‌صورت جداگانه نیز توسط انتشارات دارالقاری بیروت در سال ۱۴۲۲ق به چاپ رسیده است. تعدادی از نسخه‌های خطی این کتاب در کتابخانه فخرالدین نصیری در تهران و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با عنوان «تواریخ موالید و وفیات اهل البیت و اَین دُفِنوا» نگهداری می‌شود.[۴۲]
پانویس
- ↑ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۳۷.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۱۵.
- ↑ فضلی، «ابن‌خشاب»، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۴۱۹-۴۲۲.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق، ص۱۲۰ تا ۱۵۰.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق، ص۱۲۳.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق. ص۱۴۹.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۱۵.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق. مقدمة.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق. مقدمة.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۳-۴۲۴.
- ↑ إربلی، کشف الغُمّه، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۵، ۸.
- ↑ سید بن طاوس، الاقبال بالأعمال الحسنه، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۶۲.
- ↑ تبریزی، مرآت الکُتُب، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۴۷.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۱۵.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۳.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۳. پاورقی.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۴.
- ↑ ابومخرمه، قلادة النحر، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۲۴۶.
- ↑ حموی، معجم الاُدباء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۴۹۶؛ فروخ، تاریخ الأدب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۳۵.
- ↑ گروه علمی موسسه امام صادق(ع). موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۱۵۶.
- ↑ تبریزی، مرآت الکتب، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۴۷.
- ↑ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۳۸.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ۱۳۷۱ش، ص۴۲۴.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۲۹۴؛ فروخ، تاریخ الأدب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۳۵؛ گروه علمی موسسه امام صادق(ع). موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۱۵۶.
- ↑ فروخ، تاریخ الأدب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۳۵؛ گروه علمی موسسه امام صادق(ع). موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۱۵۶.
- ↑ ابومخرمه، قلادة النحر، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۲۴۶.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۶، ص۲۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۶۱؛ فروخ، تاریخ الأدب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۳۵-۳۳۶؛ فضلی، «ابن‌خشّاب»، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۴۱۹-۴۲۲.
- ↑ عواد، خزائن الکتب القدیمة فی العراق، ۱۴۰۶ق، ص۲۵۲.
- ↑ فروخ، تاریخ الأدب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۳۵.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق، مقدمة الناشر ص۶.
- ↑ عمادالدین کاتب، خریدة القصر، ۱۹۷۶م، ج۱، ص۷_ ۸.
- ↑ ابن‌أثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۱۱، ص۳۷۵.
- ↑ فضلی، «ابن‌خشّاب»، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۴۲۲ به نقل از عماد الدین کاتب.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۶، ص۲۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۴، ص۱۴۹۶؛ قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۲۷۶.
- ↑ نجفی، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، ۱۴۲۲ق، مقدمة الناشر.
- ↑ فضلی، «ابن‌خشاب»، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۴۱۹-۴۲۲.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ش.
- ابن‌اثیر، عز الدین علی بن ابی‌ءالکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۶ق.
- ابن‌طاوس، سید علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنه، تحقیق جواد قیومی، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۹ق.
- ابومخرمه، عبدالله طیب بن عبدالله، قلادة النحر فی وفیات أعیان الدهر، بیروت، دارالمنهاج، ۱۴۲۸ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، احمد الحسینی، بی‌جا، مکتبه الحیدریه، ۱۴۲۷ق.
- تبریزی، علی بن موسی، مرآت الکتب، محمد علی حائری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۱۴ق.
- حسینی نجفی، سید محمود، مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة(ع)، بیروت، دارالقاری، ۱۴۲۲ق.
- حموی، یاقوت بن عبد الله، معجم الادباء، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۴۱۴م.
- صدر، حسن، تکمله أمل الآمل، حسینعلی محفوظ، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۹ق.
- عمادالدین کاتب، محمد، خریدة القصر، به کوشش محمد بهجة الاثری، عراق، ۱۹۷۶م.
- عواد، کورکیس، خزائن الکتب القدیمة فی العراق منذ أقدم العصور حتی سنة ۱۰۰۰ للهجرة، بیروت، دارالرائد العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- فضلی، محمد، «ابن‌خشّاب»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، تهران، مرکز دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۶۹ش.
- قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبة الصدر، چاپ پنجم، ۱۳۶۸ش.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۷۶ق.
- کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.
- گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسة آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.