الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی‌طالب (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید فخار بن معد موسوی (درگذشته ۶۳۰ق) |
| موضوع | اثبات ایمان ابوطالب |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المطبعة العلویة |
| تاریخ نشر | ۱۳۵۱ق |
اَلْحُجّةُ عَلَی الذّاهب إلی تَکْفیر ابی‌طالب یا ایمانُ ابی‌طالب کتابی کلامی، اثر سید فَخار بن مَعَدّ موسوی عالم شیعه (درگذشته ۶۳۰ق). این کتاب به زبان عربی است و با هدف اثبات ایمان ابوطالب، پدر امام علی(ع) نوشته شده است. در آن، برای اثبات ایمان ابوطالب به اشعار وی، گزارش‌های تاریخی، احادیث و نیز اتفاق‌نظر اهل‌بیت و عالمان شیعه استناد شده است.
علامه امینی (درگذشته ۱۳۹۰ق) در الغدیر به این کتاب ارجاع داده و از آن نقل کرده است. ابن‌ابی‌الحدید معتزلی (درگذشته ۶۵۶ق)، سید محمدصادق بحرالعلوم (درگذشته۱۳۹۹ق) و عبدالفتاح عبدالمقصود (درگذشته۱۳۷۲ش) هم بر آن تَقْریظ نوشته‌اند. نویسنده در نگارش کتاب، از رساله ایمان ابی‌طالبِ شیخ مفید بهره برده است.
چاپ‌ها و نسخه‌های مختلفی از کتاب وجود دارد. از جمله آن‌ها چاپ سال ۱۴۱۰ق، به تحقیق سید محمدبحرالعلوم است که توسط انتشارات سیدالشهداء قم در ۴۴۱ صفحه منتشر شده است.
نویسنده
سید فِخار بن مَعدّ موسوی (درگذشته ۶۳۰ق) فقیه، شاعر و نسب‌شناس شیعه است که نَسَبش به ابراهیم مجاب، نوه امام کاظم(ع) می‌رسد.[۱] او استاد محقق حلی و شاگرد ابن ادریس حلی بوده است که هردو از فقیهان برجسته شیعه بوده‌اند.[۲]
نام‌های کتاب و انگیزه نگارش
سید فخار کتاب خود را «الحُجّةُ علی الذّاهِب اِلیٰ تَکفیرِ اَبی‌طالب» (استدلال بر ضد کسی که ابوطالب را کافر می‌داند) نامیده است.[۳] آقا بزرگ تهرانی در الذریعة با نام‌های «حجة الذاهب اِلی إیمان ابی‌طالب» (استدلال کسی که قائل به ایمان ابوطالب است) و نیز «اَلرّدُّ عَلَی الذّاهب إلی کُفْر ابی‌طالب» (ردّ سخن کسی که ابوطالب را کافر می‌داند) نیز از آن یاد کرده است.[۴] با این حال، سید محمد بحرالعلوم محقق کتاب، برای آن، نام «ایمانُ ابی‌طالب» را برگزیده تا به‌گفته خودش، کوتاه باشد و در اولین نظر، بیننده را جلب کند.[۵]
سید فخار این کتاب را در دفاع از ابوطالب پدر حضرت علی(ع) و اثبات ایمان او نوشته است. چنان‌که در مقدمه کتاب گفته است، گروهی به‌جهت دشمنی با حضرت علی(ع)، ایمان ابوطالب را انکار کرده و او را در شمار کافران و مشرکان قرار دادهاند؛ با اینکه اشعار ابوطالب و نیز گزارش‌های تاریخی و احادیث، ایمانش را تأیید می‌کند.[۶]
اهمیت
کتاب الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی‌طالب را از بهترین کتاب‌هایی دانسته‌اند که در اثبات ایمان ابوطالب نوشته شده است.[۷] این کتاب مورد توجه عالمان شیعه بوده است. از جمله علامه امینی (درگذشته ۱۳۹۰ق) در کتاب الغدیر به آن استناد کرده است.[۸]
اهمیت کتاب چنان بوده که برخی از عالمان شیعه و سنی بر آن تقریظ[۹] نوشته‌اند. از آن میان تقریظ ابن ابی‌الحدید معتزلی (درگذشته ۶۵۶ق) از متکلمان اهل‌سنت، تقریظ سید محمدصادق بحرالعلوم (درگذشته ۱۳۹۹ق) و تقریظ عبدالفتاح عبدالمقصود (درگذشته ۱۳۷۲ش) است.[۱۰] ترجمه بخشی از تقریظ محمدصادق بحرالعلوم، که آن را به‌نظم درآورده است، به‌نقلِ علامه امینی، به‌شرح زیر است:
«اى فخار، تو را مژده باد به پاداشهایى که آفریدگار در روز رستاخیز به تو خواهد بخشید. با دلیل روشن و با نگارش درخشان خود، بزرگ مکه و پدر شیر خدا را هم از تهمت بت‌پرستی پاک نمودى و هم از نسبت مردود کفر که داعیان شر به او بستهاند.[یادداشت ۱] [۱۱]
محتوا
موضوع کتاب الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی‌طالب اثبات ایمان ابوطالب است.[۱۲] نویسنده اتفاق‌نظر اهل‌بیت و عالمان شیعه را برای اثبات ایمان ابوطالب کافی دانسته است؛ با این دلیل که اگر از ابوطالب، رفتار یا گفتاری که فقط مسلمانان و مؤمنان انجام می‌دهند، گزارش نشده بود، به ایمان او شهادت نمی‌دادند.[۱۳] نویسنده در نگارش کتاب، از رساله ایمان ابی‌طالب، اثر شیخ مفید (درگذشته ۴۱۳ق) بهره برده است.[۱۴]
کتاب دارای یک مقدمه، ده فصل و یک خاتمه است:
- مقدمه: انگیزه تألیف کتاب و بیان جایگاه اجداد پیامبر(ص) و ابوطالب
- فصل اول: معنای ایمان و اثبات ایمان ابوطالب از راه‌های مختلف
- فصل دوم: دلایل قائلین به کفر ابوطالب و پاسخ به آن‌ها
- فصل سوم: اثبات ایمان ابوطالب با استناد به محبت پیامبر نسبت به او و حرمت دوستی کفار
- فصل چهارم: کلمات و اشعار ابوطالب که دلالت بر ایمانش می‌کند
- فصل پنجم: ماجرای مفقود شدن پیامبر(ص) و علی(ع) و امر ابوطالب به فرزندش جعفر به نمازخواندن با آنان
- فصل ششم: وفات ابوطالب و دستور پیامبر به غسل و دفن او
- فصل هفتم: مهربانی‌های ابوطالب نسبت به پیامبر(ص) و اشعاری که بر اسلام او دلالت می‌کند
- فصل هشتم: اثبات ایمان ابوطالب با استناد به ابیاتی از قصیده لامیه و چند واقعه تاریخی
- فصل نهم: وصیت‌های ابوطالب به اطرافیانش برای حمایت از پیامبر(ص) و انگیزه‌های سیاسی ایجاد تردید در ایمان ابوطالب
- فصل دهم: دلیل کتمان اسلام ابوطالب از سوی خودش و تشبیه ابوطالب به اصحاب کهف و مؤمن آل فرعون که ایمان‌شان را مخفی می‌کردند[۱۵]
- خاتمه: نویسنده در خاتمه گفته است در صدد بوده که به زندگی، ایمان و فضایل اجداد پیامبر از عبدالله بن عبدالمطلب تا عدنان به‌صورت جداگانه بپردازد. همچنین قصد داشته است که هنگام نقل اشعار ابوطالب، آن‌ها را شرح هم بدهد؛ اما برای جلوگیری از طولانی‌شدن کتاب به بیان ایمان ابی‌طالب بسنده کرده است.[۱۶]
انتشار
کتاب نخستین‌بار در سال ۱۳۵۱ق توسط المطبعة العلویة در نجف چاپ شده است.[۱۷] قصیده شیخ محمد سماوی در مدح ابوطالب نیز به کتاب ضمیمه شده است.[۱۸] در این چاپ، اصلِ کتاب ۱۱۸ صفحه است و ۲۲ صفحه به ابتدا و انتهای آن اضافه شده است.[۱۹] انتشارات دارالزهرای بیروت نیز در سال ۱۴۰۸ق کتاب را در ۴۴۸ صفحه چاپ کرده است.[۲۰]
همچنین انتشارات سیدالشهداء قم آن را در سال ۱۴۱۰ق به‌تحقیق سیدمحمد بحرالعلوم به چاپ رسانده است. در این چاپ، آیات و روایات کتاب به قرآن و جوامع روایی مستند شده است. همچنین فهرست‌هایی به کتاب افزوده شده است[۲۱] از آن میان، فهرست مطالب، فهرست شرح‌حال افرادی که در پانویس‌ها آمده‌اند، فهرست اَعلام و فهرست منابع تحقیق است.[۲۲]
نسخه‌های خطی
برخی از نسخه‌های خطی الحجّة علی الذاهب، عبارت‌اند از:
- نسخه‌ای که در اختیار سید صادق کَمونه بوده و مربوط به قرن ۸ یا ۹ق است. این نسخه در ۷۹ ورق، ۱۵۸ صفحه است و در هر صفحه ۱۵ سطر دارد.[۲۳]
- نسخه‌ای به‌خط میرزا محمد تهرانی عسکری که از نسخه کتابخانه سادات آل‌عطار در بغداد استنساخ شده است.[۲۴]
- نسخه‌ای به‌تاریخ ۱۳۴۴ق که می‌گویند به‌خط شیخ علی کاشف‌الغطاء پدر محمدحسین کاشف‌الغطاء است. این نسخه در ۶۱ ورقه، ۱۲۲ صفحه نوشته شده است که هر صفحه آن ۱۸ سطر دارد و با شماره ۶۱۴ در کتابخانه محمدحسین کاشف‌الغطاء نگهداری می‌شود.[۲۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، مقدمه بحرالعلوم، ص۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۲۴-۲۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۲۹.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، ص۱-۴۳.
- ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی حضرت ابوطالب»، ص۹۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۴۷۱، ۵۰۹، ۵۱۶، ۵۱۳.
- ↑ تقریظ به نوشته‌هایی گفته می‌شود که برای ستایش از کتاب‌ها می‌نویسند (لغتنامه دهخدا، ذیل واژه «تقریظ»»).
- ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی حضرت ابوطالب (علیه‌السلام)»، ص۹۰.
- ↑ نگاه کنید به علامه امینی، ترجمه الغدیر، ج۱۴، ص۳۶۸-۳۶۹؛ علامه امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۵۴۱؛ امینی، ایمان ابی طالب و سیرته، ص۹۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، ص۶۴-۶۵.
- ↑ حسینی جلالی، «درنگی در رساله شیخ مفید درباره ایمان ابوطالب(ع)»، ص۳۵.
- ↑ نگاه کنید به موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، ص۳۷۳-۳۷۹.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۲۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۲۸.
- ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی حضرت ابوطالب»، ص۹۰.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۳۰.
- ↑ نگاه کنید به موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، ص۳۷۱-۴۴۱.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۳۱.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۳۰.
- ↑ موسوی، الحجة علی الذاهب، ۱۴۱۰ق، مقدمه بحرالعلوم، ص۳۲-۳۳.
یادداشت
- ↑ »بشراك فخار بما أولا * ك الخالق في يوم المحشر نَزَّهتَ بحجتك الغَرّا * شيخَ البطحاء أبا حيدر عما نسبوه إليه من الـ * ـكفر المردود دعاةُ الشر
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم و تهران، اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- انصاری قمی، ناصرالدین، «کتابشناسی حضرت ابوطالب (علیه‌السلام)»، آیینه پژوهش، شماره۲۱، مهر و آبان ۱۳۷۲ش.
- جمعی از نویسندگان، ترجمه الغدیر، تهران، بنیاد بعثت، بی‌تا.
- حسینی جلالی، سید محمدرضا، «نقد و معرفی کتاب: درنگی در رساله شیخ مفید درباره ایمان ابوطالب(ع)»، ترجمه جویا جهانبخش، آینه میراث، ش۱۶، بهار ۱۳۸۱ش.
- علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ق.
- موسوی، فخار بن معد، ایمان ابی‌طالب (الحجة علی الذاهب إلی کفر ابی‌طالب)، تحقیق محمد بحرالعلوم، قم، دار سیدالشهداء، ۱۴۱۰ق.