ابراهیم بن هاشم قمی
| از راویان و اصحاب امام جواد(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابراهیم بن هاشم کوفی قمی |
| کنیه | ابواسحاق |
| محل تولد | کوفه |
| محل زندگی | کوفه • قم |
| خویشاوندان سرشناس | علی بن ابراهیم قمی (پسر) |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام جواد(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام جواد(ع) |
| راویان از او | سعد بن عبدالله اشعری قمی • محمد بن حسن صفار قمی • عبدالله بن جعفر حمیری و ... |
| اعتبار | شیخ اجازه • ثقه |
| تعداد روایات | ۶٬۴۱۴ |
| تألیفات | النوادر • القضاء لامیرالمؤمنین علیهالسلام |
| سایر | نخستین کسی که احادیث کوفیان را در قم منتشر کرد |
ابراهیم بن هاشم قمی، محدث و از اصحاب امام جواد(ع) که ثقه خوانده شده است.
بیش از ۶ هزار روایت از ابراهیم بن هاشم نقل شده است. کسانی که ابراهیم از آنها حدیث نقل کرده عبارتند از: احمد بن ابینَصر بَزَنطی، حسن بن محبوب، حماد بن عیسی، محمد بن ابیعمیر. در مقابل، کسانی که از ابراهیم حدیث نقل کردهاند، عبارتند از: علی بن ابراهیم، احمد بن ادریس قمی، محمد بن یحیی العطار از جمله شاگردان وی نام برده شده است.
معرفی و جایگاه علمی
ابراهیم بن هاشم قمی،[۱] با کنیه ابواسحاق،[۲] کوفیالاصل بود که در قم ساکن شد.[۳] او پدر علی بن ابراهیم (نویسنده تفسیر قمی) است.[۴]
عبدالله مامقانی (۱۲۹۰-۱۳۵۱ق) از رجالشناسان شیعه، او را از اساتید اجازه در نقل حدیث و نیز از بزرگان و فقهای شیعه خوانده که روایات زیادی از او نقل شده، و همچنین بزرگان حدیث از وی حدیث نقل کردهاند.[۵]
به گفته نجاشی (۳۷۲ق-۴۵۰ق یا ۴۶۳ق)، ابراهیم بن هاشم نخستین کسی بود که احادیث کوفیان را در قم منتشر کرد.[۶] به گفته سید ابوالقاسم خویی (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش)، ابراهیم از اصحاب امام جواد(ع) بوده[۷] و روایاتی نیز از او نقل کرده است.[۸] به گزارش خوئی، نام ابراهیم بن هاشم در سند ۶۴۱۴ حدیث ذکر شده، و در میان راویان کسی به اندازه او روایت نقل نکرده است.[۹]
در منابع رجالی، کتابهای «النوادر» و «قضاء امیرالمؤمنین(ع)»، از تألیفات ابراهیم بن هاشم دانسته شده است.[۱۰]
علامه حلی، ابراهیم بن هاشم را از ملاقاتکنندگان امام رضا(ع) دانسته[۱۱] و شیخ طوسی او را از شاگردان یونس بن عبدالرحمان معرفی کرده است.[۱۲] با این حال، نجاشی، هم درباره ملاقات او با امام رضا(ع) و هم شاگردی یونس، تردید کرده است.[۱۳] در همین راستا، علامه حلی در خلاصة الاقوال، با استناد به اینکه چگونه امکان دارد ابراهیم بن هاشم از اصحاب امام رضا(ع) و از شاگردان یونس بن عبدالرحمن باشد، اما هیچ روایتی از آنها نقل نکرده باشد، تردید نجاشی را بجا دانسته است.[۱۴]
وثاقت
گفته شده که درباره ثقه بودن و صحت احادیث ابراهیم بن هاشم شکی نیست،[۱۵] و نقل روایت راویان معتبر از او، از جمله دلائل قبول روایات ابراهیم بن هاشم ذکر شده است.[۱۶]
علامه حلی، با اشاره به کثرت روایات ابراهیم بن هاشم، گفته است که گرچه عالمان شیعه به عدالت ابراهیم بن هاشم تصریح نکردهاند، اما او را مذمت هم نکردهاند، و بنابراین ترجیح آن است که اعتبار روایات ابراهیم را بپذیریم.[۱۷] علاوه بر این، سید ابوالقاسم خویی، دلائلی را بر وثاقت وی بیان کرده که عبارتند از:
- علی بن ابراهیم در تفسیر قمی، روایات زیادی از پدرش ابراهیم بن هاشم نقل کرده و در مقدمه تفسیر گفته روایات این کتاب از راویان ثقه نقل شده است.
- سید بن طاووس در کتاب فلاح السائل ادعا کرده که علما بر وثاقت ابراهیم بن هاشم اتفاقنظر دارند.
- با آنکه عالمان قمی در اخذ احادیث بسیار سختگیر بودهاند، اما به روایات ابراهیم بن هاشم اعتماد کردهاند.[۱۸]
استادان و شاگردان
برخی از استادان و کسانی که ابراهیم بن هاشم از آنها روایت نقل کرده است، عبارتاند از:[۱۹]
- ابراهیم بن ابی محمود خراسانی
- ابراهیم بن محمد وکیل همدانی
- احمد بن محمد بن ابینَصر بَزَنطی
- جعفر بن محمد بن یونس
- حسن بن جَهم
- حسن بن علی وشاء
- حسن بن محبوب
- حَماد بن عیسی
- حَنان بن سَدیر
- حسین بن سعید اهوازی
- صفوان بن یحیی
- محمد بن ابیعمیر
برخی از کسانی که از وی نقل روایت کردهاند عبارتند:[۲۰]
- احمد بن ادریس قمی
- سعد بن عبدالله اشعری قمی
- عبدالله بن جعفر حمیری
- علی بن ابراهیم قمی (فرزندش)
- محمد بن احمد بن یحیی
- محمد بن حسن صفار
- محمد بن علی بن محبوب
- محمد بن یحیی العطار
پانویس
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۱۱.
- ↑ ابنداود، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۲۰.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۱۶.
- ↑ موسوی جزائری، «مقدمه»، در تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، مؤسسه آلالبیت(ع)، ج۵، ص۹۲.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۱۶؛ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۱۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخویی الإسلامیة، ج۱، ص۲۹۰؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ص۳۸.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخویی الإسلامیة، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۱۶؛ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۱۲؛ مامقانی، تنقیح المقال، مؤسسه آل البیت(ع)، ج۵، ص۷۳.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۴۹.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۸ق، ص۱۶.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۴۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۴؛ خویی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخویی الإسلامیة، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۴۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخویی الإسلامیة، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۳۶.
منابع
- ابنداود، حسن بن علی بن داود، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة وازاحة الاشتباهات عن الطرق والاسناد، بیروت، دار الاضواء، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- خویی، سید أبوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیجا، مؤسسة الخویی الإسلامیة، بیتا.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجامعة المدرسين، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- طوسی، محمد بن الحسن، فهرست کتب الشيعة وأصولهم وأسماء المصنّفين وأصحاب الأصول، تصحیح عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، بیجا، نشر الفقهاهة، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، بیتا.
- موسوی جزائری، طیب، «مقدمه»، در تفسیر القمی، تألیف علی بن ابراهیم، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.