محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی

محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی از راویان و مؤلفان قرن چهارم است. علیرغم آنکه از افراد ضعیف حدیث نقل می‌کرد و در کتب خود به روایات مرسل استناد کرده، ولی رجال‌شناسان وی را توثیق کرده‌اند. در منابع روایی ۱۳۱۱ روایت از وی نقل شده و کتاب‌های متعددی از جمله نوادر الحکمة تألیف کرده که محدثان قمی به آن استناد کرده‌اند.

معرفی و جایگاه علمی

ابوجعفر، محمد بن احمد بن یحیی‌ بن عمران‌ بن عبدالله‌ بن سعد بن مالک اشعری قمی از راویان قرن چهارم هجری است.^[۱] به‌گفته‌ شیخ طوسی و علامه حلی، محمد بن احمد از راویانی است که روایات زیادی از وی در منابع حدیثی نقل شده است.^[۲] علامه حلی با وجود اعتقاد به اینکه محمد بن احمد از افراد ضعیف روایت نقل می‌کند و بر روایات مرسل اعتماد کرده، ولی باز او را ثقه و مورد اعتماد می‌داند.^[۳]

احمد بن علی نجاشی، رجال‌شناس قرن پنجم هجری نیز محمد بن احمد را ثقه در حدیث و عادل معرفی کرده است. به‌گفته نجاشی، اگرچه او از افراد ضعیف حدیث روایت کرده و بر روایات مرسل نیز اعتماد می‌کرد، ولی با این وجود شخصیت او مورد نقد قرار نگرفته است.^[۴]

سید ابوالقاسم خویی در کتاب معجم رجال الحدیث ذیل عنوان «محمد بن احمد بن یحیی» می‌گوید که در منابع روایی شیعه بیش از ۱۳۱۱ روایت از وی نقل شده است.^[۵] به گفته‌ او، این شخص با «محمد بن احمد بن یحیی بن عمران» یکی است.^[۶]

افرادی چون محمد بن جعفر رزاز، احمد بن محمد بن یحیی^[۷] سعد، محمد بن یحیی و احمد بن ادریس از وی روایت نقل کرده‌اند.^[۸]

آثار و تألیفات

محمد بن احمد کتاب‌های زیادی از جمله «نوادر الحکمة»، «ملاحم»، «طب»، «الامامة»، «المزار» و «مقتل الحسین» دارد.^[۹]

کتاب «نوادر الحکمه» کتابی بزرگ و شامل ابواب مختلفی است. به‌گزارش شیخ طوسی و ابن‌شهرآشوب این کتاب مشتمل بر کتاب‌هایی از جمله التوحید، الوضوء، الصلوات، الزکات، الصوم، الحج، النکاح، الطلاق، الانبیاء، مناقب الرجال، فضل العرب، العجمیه، الوصایا، الصدقه، السکنی، الاوقات و الفرائض است.^[۱۰]

کتاب نوادر نزد بزرگان حديثی قم معروف به دَبّة الشّبيب^{[یادداشت ۱]} بود.^[۱۱] این کتاب به‌خاطر اهمیت و شهرتش، مورد توجه علمای بزرگی از جمله شیخ صدوق قرار گرفت و از همین روی وی در ابتدای کتاب من لا یحضره الفقیه، نوادر الحکمة را به‌عنوان یکی از منابعی که برایش اعتبار داشته و مورد استناد است، نام می‌برد.^[۱۲]

پانویس

↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۸؛ علامه حلی، ایضاح الاشتباه، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۷.
↑ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۷.
↑ علامه حلی، ایضاح الاشتباه، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۷؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۷.
↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق،۳۴۸؛ بروجردی، طرائف المقال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۳.
↑ خوئی، معجم رجال الحدیث،۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۳۰- ۴۸.
↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۴۸.
↑ تفرشی، نقد الرجال، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۱۲۹.
↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۴۳۸؛ تفرشی، نقد الرجال، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۱۲۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۳.
↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۴۹.
↑ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ ابن‌شهرآشوب، معالم العلما، بی‌تا، ص۱۳۸.
↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، ج۵، ص۵۴۱ و ج۶، ص۴۷۵؛ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۹.
↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، تصحیح غفاری، ج۱، ص۳.

یادداشت

↑ علت اینکه به این کتاب «دبة الشبیب» گفته می‌شد به‌خاطر آن بود که همه گونه حدیث از صحیح و سقیم در آن یافت می‌شد(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، ج۵، ص۵۴۱.) در اصطلاح نیز دبة الشبیب به صندوقی اطلاق می‌شد كه داراى خانه‌هاى متعدّد بود و هر كس از «شبيب»، هر نوع روغن یا عطری می‌خواست بیرون می‌آورد و به مشتری می‌داد. کتاب نوادر را از جهت کثرت مطالب مختلف به «دَبّة الشبیب» تشبیه کرده‌ بودند.(نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۹؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، ج۶، ص۴۷۵.)

منابع

ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلما، بی‌تا، تحقیق محمدصادق آل‌بحرالعلوم، بی‌تا، بی‌نا، بی‌جا.
اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، قم، مکتبة المرعشی النجفی، ۱۴۰۳ق.
بروجردی، علی‌اصغر، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرّجال، تحقیق مهدی روحانی، قم، مکتبة مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ ق.
تفرشی، مصطفی، نقد الرجال، تحقیق موسسة آل‌البیت، قم، موسسة آل‌البیت، ۱۴۱۸ق.
خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۳ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ترجمه محمدجواد غفاری، تهران، دال الکتب الاسلامیة، ۱۳۸۵ش.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، بی‌جا، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، تحقیق جواد قیومی، قم، النّشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، ایضاح الاشتباه، تحقیق محمد حسون، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسة النشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
نجاشی، احمد، رجال نجاشی، تحقیق سید موسی شبیری، قم، النّشر الاسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۶ق.

[1] نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۸؛ علامه حلی، ایضاح الاشتباه، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۷.

[2] شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۷.

[3] علامه حلی، ایضاح الاشتباه، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۷؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۷.

[4] نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق،۳۴۸؛ بروجردی، طرائف المقال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۵۳.

[5] خوئی، معجم رجال الحدیث،۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۳۰- ۴۸.

[6] خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۴۸.

[7] تفرشی، نقد الرجال، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۱۲۹.

[8] شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۱۵ق، ص۴۳۸؛ تفرشی، نقد الرجال، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۱۲۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۳.

[9] نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۴۹.

[10] شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ ابن‌شهرآشوب، معالم العلما، بی‌تا، ص۱۳۸.

[12] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، ج۵، ص۵۴۱ و ج۶، ص۴۷۵؛ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۹.

[13] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، تصحیح غفاری، ج۱، ص۳.

[11] علت اینکه به این کتاب «دبة الشبیب» گفته می‌شد به‌خاطر آن بود که همه گونه حدیث از صحیح و سقیم در آن یافت می‌شد(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، ج۵، ص۵۴۱.) در اصطلاح نیز دبة الشبیب به صندوقی اطلاق می‌شد كه داراى خانه‌هاى متعدّد بود و هر كس از «شبيب»، هر نوع روغن یا عطری می‌خواست بیرون می‌آورد و به مشتری می‌داد. کتاب نوادر را از جهت کثرت مطالب مختلف به «دَبّة الشبیب» تشبیه کرده‌ بودند.(نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۳۴۹؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ترجمه غفاری، ج۶، ص۴۷۵.)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[یادداشت ۱]

[۱۱]

[۱۲]