آیه نجوا
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه نجوا |
| واقع در سوره | مجادله |
| شماره آیه | ۱۲ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی |
| درباره | پرداخت صدقه برای نجوا با پیامبر اسلام(ص) |
| سایر | از فضایل امام علی(ع) |
آیه نجوا یا آیه مناجات (مجادله: ۱۲) مسلمانان توانگر را مخاطب قرار میدهد و آنان را موظف میسازد که پیش از نجوا (گفتوگوی پنهانی) با پیامبر اسلام(ص) صدقه پرداخت کنند. بر پایه روایات، تنها امام علی(ع) این فرمان را اجرا کرد و دیگر مسلمانان از انجام آن خودداری نمودند. از همین رو، در آیه بعد، خداوند ضمن سرزنش مسلمانان، وجوب پرداخت صدقه هنگام نجوای با پیامبر را نسخ کرد.
متن و ترجمه آیه
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَاجَیتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَینَ یدَی نَجْوَاکمْ صَدَقَةً ۚ ذَٰلِک خَیرٌ لَّکمْ وَأَطْهَرُ ۚ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، هرگاه با پیامبر گفتگوی محرمانه میکنید، پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقهای تقدیم بدارید. این برای شما بهتر و پاکیزهتر است؛ و اگر چیزی نیافتید بدانید که خدا آمرزنده مهربان است.
شأن نزول
در شأن نزول آیه نجوا آمده است که برخی مسلمانان ثروتمند با نجوا (گفتوگوهای پنهانی) با پیامبر(ص)، باعث محرومیت فقرا میشدند.[۱] و هم پیامبر(ص) را میآزردند. به همین دلیل، خداوند این آیه را نازل کرد و به مسلمانان دستور داد پیش از نجوا با پیامبر، صدقه بدهند.[۲] آیه نجوا به آیه مناجات نیز شهرت دارد.[۳]
بر اساس نقل ابنابیحاتم از مقاتل، این حکم ده شب اجرا شد، اما تنها امام علی(ع) به آن عمل کرد و دیگران از پرداخت صدقه خودداری نمودند.[۴]
چرایی حکم پرداخت صدقه قبل از نجوا
علامه طباطبایی از مفسران شیعه، بر این باور است که دستور پرداخت صدقه پیش از نجوا با پیامبر(ص) به پاکسازی دلها از کینه کمک میکرد.[۵] آیتالله مکارم نیز این حکم را دارای دو جنبه مثبت میداند: از یک سو برای ثروتمندان فرصتی برای کسب ثواب از طریق انفاق بود و از سوی دیگر، با معاف کردن فقرا از این تکلیف، امکان گفتوگوی آزادانه آنان با پیامبر(ص) را فراهم میساخت.[۶] همچنین این حکم، بهعنوان آزمونی برای سنجش ایمان و ایثار مؤمنان عمل میکرد.[۷]
فخر رازی از مفسران اهلسنت نیز فوایدی برای این حکم برشمرده است، از جمله تکریم مقام پیامبر(ص) و ایجاد تعادل اجتماعی با کاهش فاصله طبقاتی.[۸]
نسخ حکم صدقه قبل از نجوا
به باور مفسران آیه نجوا، با آیه ۱۳ سوره مجادله نسخ شده است.[۹] این حکم به عنوان آزمایشی برای مسلمانان وضع شده بود، اما به جز امام علی(ع) کسی به آن عمل نکرد.[۱۰] ازاینرو خداوند در آیه بعد ضمن بخشش این نافرمانی، بر اهمیت اطاعت از دستورات الهی تأکید کرد.[۱۱] برخی مفسران معتقدند این حکم از ابتدا موقتی بود، چرا که ادامه آن میتوانست مانع طرح مسائل ضروری با پیامبر(ص) شود و به جامعه اسلامی آسیب برساند.[۱۲]
علی(ع)، تنها عملکننده به آیه
بر اساس نظر مفسران اهلسنت همچون ابنکثیر،[۱۳] طبری،[۱۴] فخر رازی[۱۵] و ابنتیمیه حرانی[۱۶] امام علی(ع) تنها فردی بود که پیش از نسخ حکم آیه نجوا، به آن عمل کرد. فضل بن روزبهان، از علمای اشعریمذهب، عمل امام علی(ع) به این آیه را از فضایل انکارناپذیر او دانسته است.[۱۷] همچنین، علامه حلی نیز با استناد به این آیه، بر افضلیت امام علی(ع) بر خلفا استدلال کرده است.[۱۸]
مجاهد بن جبر، از مفسران تابعین، از امام علی(ع) نقل کرده است: «آیهای در قرآن وجود دارد که هیچکس پیش از من و پس از من به آن عمل نکرده و نخواهد کرد. من یک دینار داشتم، آن را به ده درهم تبدیل کردم و هر زمان که میخواستم با رسول خدا(ص) نجوا کنم، درهمی را صدقه میدادم.»[۱۹] حاکم نیشابوری این روایت را بر اساس معیارهای حدیث صحیح مسلم و بخاری، صحیح دانسته است.[۲۰]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹.
- ↑ واحدی، اسباب النزول، ۱۴۱۹ق، ص۴۳۲.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۲–۱۸۳؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۰–۲۱.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۸۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۴۸.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۹۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹-۱۹۰.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۸۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۸۹-۱۹۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۵۲.
- ↑ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۵۰.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۳، ص۲۴۸.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۹۶.
- ↑ ابن تیمیه، منهاج السنه النبویه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۱۶.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۴۰.
- ↑ علامه حلی، منهاج الکرامه، ۱۳۷۹ش، ص۸۵.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۱؛ ابنابیشیبه، المصنف، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۱۵۲؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۹۵.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۵۲۴.
منابع
- ابنابیشیبه، عبداللهبن محمد، المصنف فی الاحادیث و الآثار، محقق: محمد عبدالسلام شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
- ابنتیمیه، احمدبن عبدالحلیم، منهاج السنه النبویه، محقق: محمدرشاد سالم، ریاض، جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیه، ۱۴۰۶ق.
- ابنکثیر، اسماعیلبن عمر، تفسیر القرآن العظیم، محقق: محمدحسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، مصحح: حمری دمردانس محمد، بیروت، المکتبه العصريه، ۱۴۲۰ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، ۱۴۰۴ق.
- شوشتری، سید نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، کتابخانه عمومی آیتاللهمرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۷ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، منهاج الکرامه فی معرفه الإمامه، محقق: مؤسسه پژوهش و مطالعات عاشورا. گروه معارف اسلامی، مشهد، نشر تاسوعا، ۱۳۷۹ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- متقی هندی، علیبن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، مصحح: بکری حیانی، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۶ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- میبدی، احمد بن محمد، كشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام على اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م.
| آیات | آیه ولایت • آیه اولیالامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریه • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه لیلة المبیت • آیه انفاق • آیه نجوا • آیه شاهد • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه علمالکتاب • آیه ۵۶ سوره مائده • آیه اهله |  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| روایات | |||||
| القاب | |||||
| کتابها |
| ||||
| وقایع | |||||
| وابسته | |||||