آیه ۶۳ سوره فرقان
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره فرقان |
| شماره آیه | ۶۳ |
| جزء | ۱۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | عبادالرحمن و دو ویژگی تواضع و مدارای آنان |
| آیات مرتبط | آیه ۳۷ سوره اسراء - آیات ۶۱ و ۶۲ سوره مریم - آیه ۶۱ سوره فرقان - آیات ۶۴ تا ۷۶ سوره فرقان - آیه ۵۵ سوره قصص - آیه ۱۸ سوره لقمان - آیه ۲۶ سوره واقعه |
آیه ۶۳ سوره فرقان درباره معرفی گروهی از بندگان مخلص و خاص خدا با عنوان عبادالرحمن است با برشمردن دو ویژگی آنان: فروتنی و مدارای با نادانان.
خداوند در آیات ۶۳ تا ۷۶ سوره فرقان با بیان چهارده ویژگی به توصیف عبادالرحمن می‌پردازد. ویژگی‌هایی چون فروتنی، مدارای با جاهلان، نیایش شبانه، ترس از خدا، احترام به جان انسان‌ها و پاکدامنی. در تفاسیر شیعه، ائمه(ع) مصداق عبادالرحمن معرفی شده‌اند.
در آیه ۶۳ سوره فرقان، عبادالرحمن کسانی دانسته شدند که بر روى زمين با وقار و فروتنى راه مى‌روند. برخی راه‌رفتن بر روی زمین را کنایه از زندگى‌كردن در میان مردم بر شمرده‌اند. بر این اساس، عبادالرحمن را کسانی دانسته‌اند كه تمام زندگى فردى و اجتماعى آنان همراه با تواضع و دوری از تكبر است. علامه طباطبایی ریشه فروتنی عبادالرحمن را بندگی خداوند دانسته است.
بر‌اساس آیه ۶۳ سوره فرقان، عبادالرحمن هنگامی که از سوی نادانان مورد خطاب جاهلانه قرار می‌گیرند واکنشی مسالمت‌جویانه از خود نشان می‌دهند. واکنش مسالمت‌جویانه را واکنشی خالی از بیهوده‌گویی و گناه تفسیر کرده‌اند. گفته شده که بازگشت این رفتار عبادالرحمن به این اصل است که عمل جاهلانه افراد جاهل را نباید با عکس‌العمل جاهلانه پاسخ داد.
عبادالرحمن چه کسانی هستند؟
هویت عبادالرحمن در آیه ۶۳ سوره فرقان با برشمردن چهارده ویژگی آنان، در این آیه و آیات ۶۴ تا ۷۶ سوره فرقان، تبیین شده است.[۱] مفسران عبادالرحمن را بندگان مخلص خدا،[۲] مؤمنان،[۳] انسان‌های کامل[۴] و بندگان خاص خدا[۵] دانسته‌اند. برخی عبادالرحمن را کسانی دانسته‌اند که اسماء الهی، به‌خصوص اسم رحمان، در قلب و عمل آنان نمود یافته است.[۶] در تفاسیر شیعه، ائمه(ع) مصداق عبادالرحمن دانسته شده‌اند.[۷]
وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا
و بندگان خداى رحمان كسانى‌اند كه روى زمين به نرمى گام بر مى‌دارند و چون نادانان ايشان را طرف خطاب قرار دهند به ملايمت پاسخ مى‌دهند.
آیه ۶۳ سوره فرقان
ویژگی‌های عبادالرحمن
مفسران ویژگی‌هایی چهارده‌گانه برای عبادالرحمن بر اساس آیات سوره فرقان برشمرده‌اند:
- فروتنى
- مدارا با نادانان
- نیایش شبانه
- ترس از خداوند و عذاب الهی
- ترک افراط و تفريط در زندگى
- دوری از هرگونه شرک
- احترام به جان انسان‌ها
- پاکدامنی
- حاضرنشدن در مجالس گناه
- پرهيز از كارهاى لغو و بيهوده
- تحقيق و تفكر در كارها
- توجه به تربيت فرزندان
- تلاش برای اسوه‌بودن برای ديگران
- صبر در برابر ناخوشايندی‌های زندگى.[۸]
ناصر مکارم شیرازی معتقد است که وجود دو ویژگی بندگی و بندگی خدای رحمان در عبادالرحمن موجب موصوف‌شدن آنان به صفات چهارده‌گانه شده است.[۹] در مقابل، برخی وجود صفات چهارده‌گانه در عبادالرحمن را موجب رسیدنشان به این مقام دانسته‌اند.[۱۰]
ویژگی اول: فروتنی
در آیه ۶۳ سوره فرقان، عبادالرحمن کسانی دانسته شدند که بر روى زمين با وقار و فروتنی راه مى‌روند.[۱۱] برخی از مفسران راه‌رفتن شخص بر زمین را نماد تواضع یا تکبر او قلمداد کرده‌اند.[۱۲] آنان اشاره به این موضوع در آیه ۳۷ سوره اسراء و آیه ۱۸ سوره لقمان را تأییدی بر نظر خود دانسته‌اند.[۱۳] بعضی دیگر راه‌رفتن با فروتنی و تَذَلُّل بر روی زمین را کنایه از زندگى‌كردن متواضعانه در میان مردم دانسته‌اند.[۱۴] بر این اساس، معنای آیه را چنین دانسته‌اند كه عبادالرحمن كسانى هستند كه زندگى فردى و اجتماعى آنان همراه با تواضع و دوری از تكبر است.[۱۵]
امام صادق(ع) راه‌رفتن همراه با فروتنی در آیه ۶۳ سوره فرقان را عمل‌کردن مطابق با سرشتى دانسته كه انسان بر اساس آن آفريده شده است؛ عملی که انسان نه خود را برای انجام آن به زحمت بیندازد و نه با خودنمایی همراه باشد.[۱۶] علامه طباطبایی ریشه فروتنی عبادالرحمن را بندگی خداوند دانسته است.[۱۷]
بعضی دلیل اولویت فروتنی بر سایر صفات عبادالرحمن را تطابق آن با حقیقت وجود انسان دانسته‌اند؛ از نظر آنان، حقیقت وجود انسان چیزی جز عبودیت محض و ناچیزی در برابر عظمت خلقت الهی نیست.[۱۸] آنان، در مقابل فروتنی، کبر را کلید کفر و ناشی از جهل انسان به حقیقت وجود خود دانسته‌اند.[۱۹]
ویژگی دوم: مدارا با نادانان
در آیه ۶۳ سوره فرقان گفته شده که عبادالرحمن هنگامی که از سوی نادانان مورد خطاب جاهلانه قرار می‌گیرند، واکنشی مسالمت‌جویانه از خود نشان می‌دهند.[۲۰] علامه طباطبایی، با اتکا به آیه ۲۶ سوره واقعه در وصف سخنانی که بهشتان می شنوند، واکنش مسالمت‌جویانه را واکنشی خالی از بیهوده‌گویی و گناه تفسیر کرده است.[۲۱] از نظر او، بازگشت این رفتار عبادالرحمن به این اصل است که عمل جاهلانه افراد جاهل را نباید با عکس‌العمل جاهلانه پاسخ داد.[۲۲]
برخی مفسران معتقدند که در آیه ۶۳ سوره فرقان برخورد مسالمت‌آمیز عبادالرحمن با جاهلان فقط واکنشی منفعلانه نیست.[۲۳] از نظر آنان، واکنش عبادالرحمن واکنشی همراه با تلاش برای تأثیرگذاری مثبت بر روی مخاطب جاهل و ایجاد آرامش اجتماعی است.[۲۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۵؛ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۵.
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۷، ص۵۰۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۵.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۸۲ش، ج۷، ص۷۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۱۴۷.
- ↑ مدرسی، من هدى القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۴۷۱-۴۷۲.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۱۶؛ قمی مشهدی، تفسير كنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۹، ص۴۲۱.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۴؛ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ص۲۳۶-۳۷۵.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۵.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۸۲ش، ج۷، ص۷۶-۷۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۵۶؛ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۵۷-۵۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۵۶.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۱۴۹؛ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۸-۲۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۱۴۹؛ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۸-۲۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹؛ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۵۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ مدرسی، من هدى القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۴۷۳.
- ↑ مدرسی، من هدى القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۴۷۳.
منابع
- سبحانی، جعفر، سیمای انسان کامل در قرآن (تفسیر سوره فرقان)، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، ۱۳۷۷ش.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوى جزايرى، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۳ش.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۳۶۸ش.
- مدرسی، محمدتقی، من هدى القرآن، تهران، دار محبی الحسين، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، تدوین ج. فرازمند، قم، انتشارات نسل جوان، ۱۳۸۳ش.
- میبدی، ابوالفضل احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق علی‌اصغر حکمت شیرازی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۲ش.