حجاب: تفاوت میان نسخهها
P.motahari (بحث | مشارکتها) |
P.motahari (بحث | مشارکتها) |
||
خط ۱۱۸: | خط ۱۱۸: | ||
در سال [[سال ۱۳۷۵ هجری شمسی|۱۳۷۵ش]] و بعدها در سال [[سال ۱۳۹۲ هجری شمسی|۱۳۹۲ش]] اصلاحاتی در قانون و شیوه اجرا به وجود آمد.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401112519418/Øجاب-اسÙاÙ
Û-را-با-ÙاÙÙÙ-Øجاب-ساÙ-Û±Û³Û¹Û²-ÙÙ
Û-ت٠«حجاب اسلامی را با قانون حجاب سال ۱۳۹۲ نمیتوان نهادینه کرد»]، سایت خبرگزاری دانشجویان ایران.</ref> در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ش، برای برخورد با بیحجابی و کشف حجاب، طرحهای دیگری از سوی نهادهای دولتی و قضایی تصویب شد؛ ازجمله: قانون برخورد با کشف حجاب در خودرو که طبق آن، ابتدا برای صاحب خودرو پیامک تذکر فرستاده میشود و در صورت تکرار عمل، در مراحل بعدی، به جریمه نقدی و در نهایت توقیف خودرو منجر میشود، محرومیت از خدمات دولتی، و پلمب مراکز و اماکنی که کشف حجاب در آنها صورت پذیرفته است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14020128000779/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D8%AF%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80% «ارسال پیامک بدحجابی در خودرو»،] سایت خبرگزاری فارس.</ref> | در سال [[سال ۱۳۷۵ هجری شمسی|۱۳۷۵ش]] و بعدها در سال [[سال ۱۳۹۲ هجری شمسی|۱۳۹۲ش]] اصلاحاتی در قانون و شیوه اجرا به وجود آمد.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401112519418/Øجاب-اسÙاÙ
Û-را-با-ÙاÙÙÙ-Øجاب-ساÙ-Û±Û³Û¹Û²-ÙÙ
Û-ت٠«حجاب اسلامی را با قانون حجاب سال ۱۳۹۲ نمیتوان نهادینه کرد»]، سایت خبرگزاری دانشجویان ایران.</ref> در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ش، برای برخورد با بیحجابی و کشف حجاب، طرحهای دیگری از سوی نهادهای دولتی و قضایی تصویب شد؛ ازجمله: قانون برخورد با کشف حجاب در خودرو که طبق آن، ابتدا برای صاحب خودرو پیامک تذکر فرستاده میشود و در صورت تکرار عمل، در مراحل بعدی، به جریمه نقدی و در نهایت توقیف خودرو منجر میشود، محرومیت از خدمات دولتی، و پلمب مراکز و اماکنی که کشف حجاب در آنها صورت پذیرفته است.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14020128000779/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D8%AF%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80% «ارسال پیامک بدحجابی در خودرو»،] سایت خبرگزاری فارس.</ref> | ||
تابستان ۱۴۰۲ش، برخی مجازاتهای چالشبرانگیز هم برای کشف حجاب، از سوی برخی دادگاهها صادر | تابستان ۱۴۰۲ش، برخی مجازاتهای چالشبرانگیز هم برای کشف حجاب، از سوی برخی دادگاهها صادر شد؛ مانند شستن میت به مدت یک ماه<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1789511/%D8%B4%D8%B3%D8%AA%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%DB%8C-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%AF-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%DB%8C%DA%A9-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%D8%AF%D «شستن میت مجازات بی حجابی شد؟»،] سایت خبر آنلاین (خبرگزاری تحلیلی ایران).</ref> و نظافت اماکن عمومی بهصورت رایگان. <ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1779584/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%81%D8%AA%DA%86%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%DA%A9-%D8%B2%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%84%DB%8C%D «حکم «نظافتچی اماکن» برای مجازات یک زن به دلیل عدم رعایت حجاب شرعی»،] سایت خبر آنلاین (خبرگزاری تحلیلی ایران).</ref> این احکام مورداعتراض برخی حقوقدانان<ref>[https://www.ekhtebar.ir/نقدی-بر-دادنامه-محکومیت-یک-زن-متهم-به-بی/ «نقدی بر دادنامه محکومیت یک زن متهم به بیحجابی به شستن میت در غسالخانه»،] سایت پایگاه خبری اختبار.</ref> و استادان حوزه علمیه قم قرار گرفته است.<ref>[https://nazemzadehqomi.com/نامه-آیت-الله-ناظم-زاده-احکام-بانوان-بی/ «نامه آیت الله ناظم زاده به رئیس قوه قضاییه درباره احکام بانوان بی حجاب»،] سایت پایگاه اطلاعرسانی آیتالله سیداصغر ناظمزاده قمی. | ||
</ref> | </ref> | ||
===گشت ارشاد=== | ===گشت ارشاد=== | ||
گشت ارشاد یا پلیس امنیت اخلاقی، عنوان طرحی است که | گشت ارشاد یا پلیس امنیت اخلاقی، عنوان طرحی است که نیروی انتظامی ایران برای مقابله با بدحجابی اجرا میکند.<ref>[https://www.rouydad24.ir/fa/tags/5009/1/گشت-ارشاد «گشت ارشاد»،] سایت خبری رویداد ۲۴.</ref> گفته میشود گشت ارشاد براساس مصوبه جلسه ۴۲۷ شورای فرهنگ عمومی (زیرمجموعهای از شورای عالی انقلاب فرهنگی)، در ۱۳ دیماه [[سال ۱۳۸۴ هجری شمسی|۱۳۸۴ش]] راهاندازی شد.<ref>کدیور، [https://www.ettelaat.com/archives/660459#gsc.tab=0 «تأملی در تأسیس و تعطیلی گشت ارشاد»،] سایت روزنامه اطلاعات.</ref> براساس این مصوبه، ۲۶ نهاد در زمینه عفاف و حجاب، موظف به ایفای نقش بودند که یکی از آنها نیروی انتظامی بود که ۲۱ وظیفه برعهده آن گذاشته شد. یکی از این وظایف تذکر به افراد بدحجاب و برخورد با آنها طبق ضوابط قانونی و همچنین نظارت و کنترل قانونی و اصولی بر وضعیت اماکن تفریحی و عمومی نظیر پارکها، اماکن ورزشی، پایانهها و فرودگاهها بود.<ref>کدیور، [https://www.ettelaat.com/archives/660459#gsc.tab=0 «تأملی در تأسیس و تعطیلی گشت ارشاد»،] سایت روزنامه اطلاعات.</ref> | ||
==کتابشناسی== | ==کتابشناسی== | ||
برخی از آثاری که درباره حجاب به رشته تحریر درآمده به شرح زیر است: | برخی از آثاری که درباره حجاب به رشته تحریر درآمده به شرح زیر است: | ||
*رساله '''الحجاب | *رساله '''الحجاب فی الاسلام''' نوشته محمدقوام وشنوی قمی: این کتاب در سال [[سال ۱۳۳۸ هجری شمسی|۱۳۳۸ش]] از سوی انتشارات الحکمه، در قم به چاپ رسید. | ||
*'''مسئله حجاب | *'''مسئله حجاب''' اثر [[مرتضی مطهری]]: محتوای این کتاب شامل سلسلهای از بحثها و درسهاست که در جلسات انجمن اسلامی پزشکان بیان شده و پس از تنظیم و اصلاح عبارات و افزودن برخی مطالب، به صورت کتاب درآمده است.<ref>مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۱۳.</ref> | ||
*'''رسائل حجابیه:''' نوشته [[رسول جعفریان]]. این کتاب در دو جلد مشتمل بر ۳۳ عنوان رساله درباره مسئله حجاب است. در ابتدای | *'''رسائل حجابیه:''' نوشته [[رسول جعفریان]]. این کتاب در دو جلد مشتمل بر ۳۳ عنوان رساله درباره مسئله حجاب است. در ابتدای کتاب، مقدمهای با عنوان «سابقه بدعت کشف حجاب» به قلم نویسنده نوشته شده است. شش پیوست هم در انتهای کتاب آمده است.<ref>جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹-۲۰.</ref> پیوست نخست از این شش پیوست، «رساله مدنیه» است که در سال [[سال ۱۲۸۸ هجری شمسی|۱۲۸۸ش]] درباره سه موضوع [[چندهمسری|تعدد زوجات]]، حجاب و [[طلاق]] است. پیوست دوم و سوم مشتمل بر دو مقاله از مجتبی مینوی و علی دشتی است که در دفاع از کشف حجاب است. پیوست چهارم درباره حجاب و ضد حجاب در اشعار فارسی است و پیوست پنجم کتابشناسی کتابهایی است که درباره حجاب نگاشته شده است.<ref>جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۰.</ref> | ||
*'''حجاب شرعی در عصر پیامبر:''' عنوان کتابی در ۱۰۱۷ صفحه، نوشته امیرحسین ترکاشوند است. این اثر در سال [[۱۳۸۹ هجری شمسی|۱۳۸۹ش]] برای صدور مجوز به وزارت ارشاد اسلامی عرضه | *'''حجاب شرعی در عصر پیامبر:''' عنوان کتابی در ۱۰۱۷ صفحه، نوشته امیرحسین ترکاشوند است. این اثر در سال [[۱۳۸۹ هجری شمسی|۱۳۸۹ش]] برای صدور مجوز به وزارت ارشاد اسلامی عرضه شد؛ ولی مجوز صدور دریافت نکرد و نویسنده آن را از طریق ایمیل و وبلاگ شخصی خود منتشر نمود.<ref>[https://3danet.ir/religious-veil-in-the-era-of-prophet/ «کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» اثر امیرحسین ترکاشوند»،] سایت صدانت.</ref> مطالب کتاب در سه بخش عمده ارائه شده است: بخش نخست: حجاب پیش از اسلام و واکنش مسلمانان (با توجه به احادیث و گزارشهای تاریخی)، بخش دوم: حجاب در سایه قرآن (بر مبنای آیات قرآن) و بخش سوم: مباحث فقهی (بررسی تطابق آرای فقهی با میزان حجاب شرعی در عصر پیامبر). هدف نویسنده از این پژوهش، استخراج میزان حجاب شرعی در عصر پیامبر است تا براساس آن، دیدگاههایی که امروزه درباره محدوده و میزان حجاب شرعی ارائه شده است، تحلیل و بررسی شوند.<ref>ترکاشوند، حجاب در عصر پیامبر، ۱۳۸۹ش، ص۷-۸. | ||
</ref> | </ref> | ||
نسخهٔ ۲۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۳۰
این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۴ مرداد ۱۴۰۲ توسط کاربر:P.motahari برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
بخشی از احکام عملی و فقهی |
---|
این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
حِجاب اصطلاحی دینی به معنای پوشاندن برخی از نقاط بدن زنان و مردان در شریعت اسلامی است. حجاب در ادیان و اقوام پیش از اسلام نیز وجود داشته و آیاتی در قرآن و احادیثی از ائمه(ع)، از وجوب و اهمیت آن سخن گفتهاند.
احکام حجاب در فقه در ابواب نماز و نکاح مطرح شده است و فقیهان از پوشش در نماز و پوشش در مقابل نامحرم سخن گفتهاند. برخی گفتهاند، فقها بر وجوب رعایت حجاب برای زنان در برابر نامحرم اجماع دارند. برخی نیز بر این باورند این حکم از ضروریات دین و ضروریات مذهب شمرده میشود.
آرامش روانی، استحکام پیوند خانوادگی، استواری اجتماع و ارزش و احترام به زن را از جمله فواید و حکمتهایی برای لزوم رعایت حجاب درمقابل نامحرم، دانستهاند.
گفته میشود بحث علمی از مسئله حجاب در کشور ایران، همزمان با آشنایی با جهان تجدد و همزمان با نهضت مشروطه مطرح شده است. با واقعه کشف حجاب، این مسئله از یک مسئله مذهبی صرف، به یک پدیده سیاسی و فرهنگی مبدل شد و بیشترین آثار علمی درباره حجاب و کشف حجاب در این دوران و دورههای پس از آن از سوی مخالفان و مدافعان حجاب شرعی نگاشته شد.
بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز مسئله لزوم پایبندی به حجاب برای بانوان در ادارات و اماکن عمومی مطرح شد که مخالفان و مدافعانی داشت. رفتهرفته لزوم پایبندی به حجاب در کشور ایران شکل قانون به خود گرفت و برای اولین بار در سال ۱۳۶۲ش مطابق ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی، کشف حجاب و بیحجابی جرم شناخته شد و برای آن مجازاتهایی مانند حبس، ضربه شلاق یا جریمه نقدی در نظر گرفته شد.
مفهومشناسی
حجاب، مفهومی برآمده از قرآن کریم و فقه اسلامی است که ناظر به پوشش شرعی در مقابل نامحرم، بهویژه برای زنان است.[۱] حجاب در لغت به معنای حائل، چیزی که بین دو چیز جدایی افکنَد، پوشاندن و پوشش (سِتر) است.[۲]
واژه حجاب، هفت بار در قرآن به کار رفته که در اغلب موارد به معنای مانع و حائل است؛[۳] اما بنا به یک دیدگاه، فقط در آیه ۵۳ سوره احزاب، که در آن به مردان دستور داده شده با همسران پیامبر از پشت پرده (مِنْ وَراءِ حجابٍ) سخن بگویند،[۴] به معنای اصطلاحی آن آمده است.[۵]
در متون فقهی و حدیثی، برای اشاره به معنای پوشش و پوشاندن، به جای واژه حجاب، از واژه ستر استفاده میشده است[۶] و به کار رفتن کلمه حجاب برای پوشش زنان، اصطلاحی است که بیشتر در عصر حاضر پیدا شده و اگر در تواریخ و روایات پیدا شود بسیار کم است.[۷]
اهمیت حجاب در فرهنگ اسلامی
حجاب و لزوم پوشیدگی زن در برابر مرد بیگانه یکی از مسائل مهم اسلامی است که گفته میشود در قرآن درباره این مسئله تصریح شده است.[۸] ناصر مکارم شیرازی میگوید مسئله حجاب از مسلّمات و واجبات، بلکه از ضروریات دین اسلام است؛ بهویژه در زمان حاضر همه کسانی که با مسلمانان معاشرت دارند فهمیدهاند که یکی از برنامههای تمام فِرَق مسلمین، حجاب است که رفته رفته به یک شعار تبدیل شده و به آن پایبند هستند.[۹] بهگفته سیدعلی سیستانی از مراجع تقلید، اصل حجاب و پوشش که در قرآن و روایات اهلبیت(ع) بیان شده، از مسلمات شریعت اسلام و ضروری دین است که رعایت نکردن آن، گناه و معصیت محسوب میشود.[۱۰]
فقیهان شیعه به مناسبت، در بابهای صلاة، حج، طهارت، نِکاح و طلاق درباره مسئله حجاب سخن گفتهاند.[۱۱] البته بیشتر مباحثی که درباره این مسئله ارائه دادهاند در بخش صلاة، ضمن بحث از لباس و پوشش نمازگزار و بخش نکاح، ضمن مسئله نگاه به نامحرم بیان شده است.[۱۲]
پیشینه
قدر مسلم این است که پیش از اسلام در میان بعضی ملل حجاب وجود داشته است.[۱۳] بهگفته برخی مورخان برای بیشتر زنان در خاور نزدیک باستان، بینالنهرین و در دنیای یونانیـرومی، چنین مرسوم بود که هنگامی که از خانه بیرون میرفتند، سر خود را میپوشاندند.[۱۴]
برخی محققان با استناد به برخی از نقوش بهجامانده از دوره هخامنشی گفتهاند که پوشش زنان در این دوره از دو قسمت کلی تشکیل شده است: یک لباس آستین بلند ساده که از زیر گردن تا قوزک پاست و دیگری چادری است که زنان آن را به سر انداخته و تا نزدیکی امتداد پا آمده است.[۱۵]
در سنت دینی یهود، رسم بر آن بود که زنان متأهل، جز در مقابل شوهران خود و زنان دیگر، موهای خود را بپوشانند و اینکه زنان با مویهای باز و بدون پوشش، در خیابان و انظار عموم حاضر شوند، عملی ناشایست محسوب میشد.[۱۶] در عهد تلمود اگر زنی با سر برهنه به خیابان میرفت شوهرش میتوانست بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد.[۱۷]
در آیین مسیحیت نیز پوشش زنان، چه در هنگام خواندن دعا و چه غیر آن، موردتوجه است.[۱۸] در میان آباء کلیسا نیز توجه به موضوع پوشش زنان دیده میشود.[۱۹] برای نمونه ترتولیان (۱۶۰-۲۲۰م) بنیانگزار مسیحیت لاتینی، رسالهای مستقل با عنوان «درباره پوشش دوشیزگان» نگاشته است و مسئله اصلی او در این رساله ضرورت پوشیدن سر هنگام نماز برای دوشیزگان و زنان شوهردار و همچنین لزوم پوشش برای همه زنان، حتی خارج از خانه است.[۲۰]
درباره حجاب زنان در حجاز در دوره جاهلیت، یعنی اندکی پیش از ظهور اسلام، اختلافنظر هست: برخی میگویند برهنگی زنان در این دوره، قبیح شمرده نمیشده و امری عادی بوده و حجاب شرعی اسلام در واقع برای جلوگیری از این برهنگی و توصیه به یک حجاب حداقلی بوده است.[۲۱] جمعی دیگر بر این نظرند که زنان عرب در این دوره از پوششهایی مانند جِلباب (لباسی که بزرگتر از روسری و کوچکتر از رداست) و خِمار (نوعی پوشش سر برای زنان) استفاده میکردهاند و در شریعت اسلام، فقط به دقت بیشتر در استفاده از آنها امر شده است.[۲۲]
احکام
فقهای مسلمان برای حجاب و میزان رعایت آن احکامی بیان کردهاند که برخی به بیان زیر است:
احکام مشترک
بنا به اجماع فقهای مسلمان[۲۳] بر هر مکلفی (غیر از زن و شوهر نسبت به یکدیگر) واجب است که عورت (آلت تناسلی) خود را از دیگری، همجنس و غیرهمجنس، حتی مَحارم، دیوانه و کودکی که زیبایی و زشتی را تشخیص میدهد، بپوشاند.[۲۴]
احکام مخصوص زن
برخی از احکام مختص به پوشش زنان بهشرح زیر است:
پوشش در مقابل نامحرم
بنا به اجماع فقهای مسلمان،[۲۵] بر زنان واجب است که بدن و موی سر خود را از نامحرم بپوشانند.[۲۶] برخی فقیهان این حکم را از ضروریات دین و ضروریات مذهب برشمردهاند.[۲۷] درباره محدوده پوشش واجب برای زنان دو نظر کلی هست:[۲۸]
- وجوب پوشاندن بدن بهجز گِردی صورت و دستها از مچ تا سر انگشتان: بیشتر فقیهان بر این نظرند و این دو موضع از بدن را، به شرط آنکه احتمال گناه نباشد، از محدوده پوششِ واجب، استثنا کردهاند.[۲۹]
- وجوب پوشاندن تمام بدن: فقیهانی همچون فاضل مقداد و [۳۰] سید عبدالاعلی سبزواری[۳۱] پوشاندن همه بدن، حتی صورت و دست را برای زنان واجب دانستهاند.[۳۲] مرعشی نجفی پوشاندن صورت و دست را برای زنان، احتیاط واجب دانسته است.[۳۳] سید محمدکاظم طباطبایی یزدی (صاحبْعروه)، در این خصوص، به احتیاط مستحب قائل شده است.[۳۴]
پوشش در نماز
به گفته کسانی ازجمله محقق حلی،[۳۵] فقها اجماع دارند که بر زنان واجب است در نماز، چه نامحرمی باشد و چه نباشد،[۳۶] بدن و موی سر خود را بپوشانند؛ غیر از گردی صورت (مقداری که در وضو میشوید) و دستها از مچ تا سر انگشتان.[۳۷] برخی فقیهان بر این نظرند که علاوه بر صورت و دستها، روی پاها (از مچ به پایین) نیز اشکالی ندارد که در نماز برهنه باشد.[۳۸]
همچنین جمعی از فقیهان شیعه در وجوب پوشش موی سر در نماز تردید کردهاند.[۳۹] بنا به فتوای ابنجُنید، از فقیهان شیعه در قرن چهارم قمری، برای زنان در جایی که نامحرمی وجود نداشته باشد که آنها را ببیند، نماز با سر برهنه اشکالی ندارد.[۴۰]
پوشش در حج
صاحبْجواهر می گوید به اجماع فقها، پوشاندن صورت با روبند، نقاب یا هرچیزی مانند آنها، در حال اِحرام، برای زنان جایز نیست.[۴۱] در جایز بودن یا جایز نبودن پوشاندن روی پا در حال احرام نیز اختلاف نظر وجود دارد.[۴۲]
احکام مخصوص مرد
بر مرد واجب نیست که غیر از عورت (آلت تناسلی)، بدن خود را در مقابل دیگران بپوشاند؛[۴۳] مگر در مواردی که بترسد بر اثر نپوشاندن آن، به گناه مبتلا شود یا نوعی هتک حیثیت وی محسوب شود و یا نوعاً و بهطور معمول موجب جلبتوجه دیگران و نگاه از روی لذت افراد به وی گردد.[۴۴] بهگفته طباطبایی یزدی، اگر علم داشته باشد که زنان بهقصد لذت به بدنش نگاه میکنند، به مقتضای قاعده اِعانه بر اِثم (کمک به دیگری بر انجام گناه)، واجب است بدنش را بپوشاند.[۴۵]
همچنین به اجماع فقها[۴۶] بر مرد واجب نیست که در نماز، غیر از عورت، بدن خود را بپوشاند.[۴۷] برخی فقها گفتهاند احتیاط مستحب آن است که از ناف تا زانو را در نماز بپوشاند.[۴۸] از نظر صاحبْجواهر عریان نماز خواندن برای مردان، در صورت پوشیده بودن عورت جایز است؛ اما کراهت دارد.[۴۹]
ادله شرعی وجوب حجاب
برخی از ادلهای که فقها برای اثبات حکم وجوب حجاب به آن استناد کردهاند به بیان زیر است:
قرآن
آیات ۳۱ سوره نور و ۵۹ سوره احزاب مهمترین آیاتی هستند که فقهای مسلمان برای اثبات وجوب حجاب و پوشش در زنان به آنها استدلال کردهاند.[۵۰] بهگفته مکارم شیرازی حداقل شش آیه از آیات قرآن بر وجوب حجاب برای زنان در مقابل نامحرم، دلالت دارد.[۵۱]
روایات
گفته میشود روایاتی که بر لزوم حجاب برای زنان در مقابل نامحرم دلالت میکند، تواتر دارند.[۵۲] مکارم شیرازی همه این روایات را در هفت گروه دستهبندی کرده که برخی از آنها به شرح زیر است:[۵۳]
- روایاتی که برای تبیین بخشی از آیه ۳۱ سوره نور «وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا؛ (به زنان باایمان بگو) زینتهای خودشان را به نمایش نگذارند؛ مگر زینتهایی که آشکار هستند»، وارد شده است.[۵۴] با توجه به این روایات، منظور از زینت آشکار در آیه، گردی صورت و دستها (از نوک انگشتان تا مچ دست) است و برای غیر این دو مورد، رعایت حجاب لازم دانسته شده است.[۵۵]
- روایاتی که برای تبیین آیه ۶۰ سوره نور آمده و در آنها برداشتن جلباب (روسری) برای زنان سالخورده (القواعد من النساء) که رغبتی به ازدواج با آنان نیست، جایز دانسته شده است.[۵۶] پس در غیر از این زنان، بر زنان دیگر واجب است که بدن و موی سر خود را بپوشانند.[۵۷]
- روایاتی که در آن از حجاب کنیزان سؤال شده است و در جواب، محدوده حجاب آنان مقداری آزادتر بیان شده است.[۵۸] در این روایات، از موارد استثنا (حجاب کنیزان) سؤال شده است و این نشان میدهد که اصل مسئله، یعنی حجاب، مسلّم بوده است.[۵۹]
- روایاتی که برپایه آنها، دختران باید از سن بلوغ به بعد، حجاب خود را رعایت کنند و خودشان را از نامحرم بپوشانند.[۶۰] در این روایات، از زمان لزوم رعایت حجاب برای زنان و دختران بحث شده و این نشان میدهد که اصل مسئله حجاب، مسلّم بوده است.[۶۱]
ضرورت دین و مذهب
اگرچه درباره میزان و محدوده پوشش و حجاب شرعی اختلافنظر وجود دارد، لزوم رعایت حجاب برای زنان در مقابل نامحرم، غیر از آنکه مورد اجماع فقیهان مسلمان است،[۶۲] بهگفته برخی فقیهان، از ضروریات دین و ضروریات مذهب نیز به شمار میرود.[۶۳]
فلسفه حجاب در اسلام
مرتضی مطهری و برخی دیگر، حکمتهایی را برای لزوم پایبندی به حجاب شرعی برشمردهاند که به برخی از آنها در زیر اشاره خواهد شد:
- آرامش روانی: نبودن حریم میان زن و مرد و آزادی معاشرتهای بیبندوبار، موجب بیدار شدن و افزایش هیجانها و التهابهای جنسی میشود و تقاضای سکس را بهصورت عطشی روحی و خواستهای اشباعنشدنی درمیآورد. از طرفی این خواستههای نامحدود و اشباعناشدنی همیشه دستنیافتنی و مقرون به نوعی احساس محرومیت است و این خود منجر به اختلالات روحی و بیماریهای روانی میشود.[۶۴]
- استحکام پیوند خانوادگی: رعایت حجاب بانوان موجب تحکیم پیوند خانوادگی و سبب صمیمیت رابطه زن و شوهر در کانون خانواده میشود؛ چراکه به واسطه پوشش و حجاب، جلوی کامیابی جنسی از غیر همسر گرفته میشود و لذتهای جنسی به محیط خانواده اختصاص مییابد و این، پیوند زنوشوهری را محکم میسازد.[۶۵]
- استواری اجتماع: رعایت نکردن پوشش مناسب و آزادی در روابط زن و مرد در جامعه، تمتعات جنسی را از محیط خانه به سطح اجتماع میکشاند و این خود موجب تضعیف نیروی کار و فعالیت در اجتماع میشود.[۶۶]
- ارزش و احترام زن: بهگفته مرتضی مطهری از نظر دین اسلام زن هر اندازه باوقارتر و عفیفتر باشد و خود را در معرض نمایش مرد نگذارد، بر ارزش و احترام او افزوده میشود.[۶۷] مکارم شیرازی بیحجابی را موجب سقوط شخصیت زن دانسته و گفته است هنگامی که جامعه زن را با اندام برهنه بخواهد، طبیعی است که روزبهروز تقاضای آرایش و خودنمایی بیشتری از او دارد و در چنین جامعهای، شخصیت زن تا حد کالایی بیارزش سقوط میکند و ارزشهای انسانیاش فراموش میشود.[۶۸]
مسئله حجاب در ایران معاصر
برخی پژوهشگران بر این باورند که بحث علمی از مسئله حجاب، در کشور ایران و ترکیه، بیش از هر کشور دیگری مطرح بوده است؛ چرا که در آغاز، ترک حجاب بهصورت دستوری حکومتی درآمد و همین امر سبب شد این مسئله نهتنها از لحاظ دینی، که از لحاظ سیاسی نیز موردتوجه قرار گیرد.[۶۹] در کشور ایران، همزمان با مواجهه با عالم تجدّد، حجاب مسئلهای چالشبرانگیز شد؛ در حالی که پیش از آن، تنها از منظر مسئلهای فقهی و تکلیفی شرعی، به آن نگاه میشد.[۷۰] بهگفته رسول جعفریان طی نزدیک به ۶۰ سال، بهویژه از سالهای ۱۳۲۹ش تا ۱۳۴۸ش حرکت علمی گستردهای درباره حجاب در ایران صورت گرفت و پیش از آن، هیچ رساله فقهی مستقلی درباره حجاب در میان عالمان شیعه نبوده است.[۷۱]
با بالا گرفتن نهضت مشروطه و رواج روزنامهنگاری به سبک غربی، حجاب موردتوجه قرار گرفت.[۷۲] پیش از اعلام فرمان کشف حجاب، کسانی به آن حمله کردند و در مقابل، نخستین رسالهها در دفاع از حجاب نگاشته شد و در شرایط پس از مشروطه در تهران و مشهد انتشار یافت.[۷۳] در این دوره (قبل از اعلام قانون کشف حجاب) گرایشهایی به سمت کشف حجاب در آثاری که در رد حجاب نگاشته میشد و همچنین در اشعار شاعرانی همچون ایرج میرزا، عارف قزوینی، عشقی و ملکالشعرا بهار به چشم میخورد. در کنار این موارد رسیدن اخبار ترکیه به ایران در سالهای ۱۳۰۲ش و ۱۳۰۳ش، موضوع را جدیتر کرد؛ بهطوری که از سال ۱۳۰۳ش، در تهران سخن از انجمن ضدحجاب در میان بوده است. همزمان با رسیدن خبر کشف حجاب در افغانستان در سال ۱۳۰۷ش، گرایش به کشف حجاب در میان متجددین بیشتر شد.[۷۴] در همین دوره بیشترین رسالهها به دفاع از حجاب از سوی عالمان شیعه نوشته شد که بیانگر اوج گرفتن تبلیغات ضدحجاب در این سالهاست؛[۷۵] با این حال از زمان مطرح شدن اولین مباحث درباره حجاب و کشف حجاب، بیش از ۲۵ سال طول کشید تا رضاشاه در سال ۱۳۱۴ش کشف حجاب را بهصورت یک قانون درآورد.[۷۶]
در تقویم ایران، بیست و یکم تیر ماه، سالروز قیام مردم مشهد علیه کشف حجاب، به عنوان روز عفاف و حجاب نامگذاری شده است.[۷۷]
کشف حجاب
رضاشاه با تأثیرپذیری از غرب و تحولات و رخدادهایی که در ترکیه اتفاق افتاده بود، فرمان کشف حجاب را در ۱۷ دیماه سال ۱۳۱۴ش به عنوان یک قانون، بهطور رسمی صادر کرد[۷۸] و این قانون در یک دوره هفتساله، تا ۱۳۲۰ش، با نهایت تلاش برای برداشتن حجاب از سر زنان و هماهنگ ساختن آنها از جهت پوشش با زنان اروپایی دنبال شد.[۷۹]
برخورد عالمان و روحانیون شیعه با قانون کشف حجاب به دو صورت بود: نخست برخوردهای سیاسیـاجتماعی بود که با تلاش و مبارزه آنان با حکومت، اعلان مخالفت و بیزاری بر سر منابر، و حتی درگیر شدن با مأموران دولتی همراه بود. نوع دیگر برخوردهای علمی و فرهنگی در قالب تبلیغ و نگاشتن رسالههایی در دفاع از مسئله حجاب و رد کشف حجاب بود.[۸۰] با رفتن رضاخان و پس از تلاش جدی مراجع و عالمان در ایران و عراق، قانون کشف حجاب در سال ۱۳۲۲ش از حالت اجباری خارج شد.[۸۱]
مسئله حجاب در دوره پهلوی دوم
در دوره پهلوی دوم، اگرچه قانون کشف حجاب لغو شده بود، پوشش زن در برنامهای نسبتاً صامت ادامه یافت.[۸۲] همزمان با اجرای سیاستهای فرهنگی، زنان و دختران به شیوههای مستقیم و غیرمستقیم از استفاده از چادر در مکانهای آموزشی منع میشدند و در نهایت در شورای هماهنگی امور اجتماعی نخستوزیری در ۱۰ آذر ماه ۱۳۵۵ش طرحی برای حذف چادر از پوشش زنان ارائه گردید.[۸۳]
مسئله حجاب اجباری
مسئله حجاب اجباری یا اختیاری پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، با بحث درباره پوشش زنان شاغل در ادارات مطرح شد.[۸۴] امام خمینی طی یک سخنرانی در ۱۵ اسفند ۱۳۵۷ش در مدرسه فیضیه در قم گفت زنان اسلامی باید با حجاب بیرون بیایند و برای آنان، کار در ادارات و شرکت در فعالیتهای اجتماعی ممنوع نیست؛ اما باید با حجاب اسلامی باشند.[۸۵] بهدنبال سخنرانی امام خمینی و تقارن آن با گرامیداشت روز جهانی زن، مراسم این روز با حرکتهای اعتراضآمیز دستهای از زنان در تهران و برخی شهرهای دیگر، در اعتراض به حجاب اجباری همراه شد و به مدت سه روز ادامه یافت.[۸۶] معترضان به حجاب اجباری در دانشگاه تهران، مقابل دادگستری و مقابل دفتر نخستوزیری تجمع کردند.[۸۷]
بهدنبال این اجتماعات، عباس امیرانتظام، معاون نخستوزیر و سخنگوی دولت وقت، در بیستم اسفند، در مصاحبهای مطبوعاتی نظر دولت و نخستوزیر را مبنی بر پذیرش حجاب اسلامی در حد معقول بیان نمود و اظهار داشت که دستور و اجباری برای بانوان صادر نمیشود.[۸۸]
در همان روز سیدمحمود طالقانی در گفتگویی رادیوی تلویزیونی، حجاب اسلامی را نص صریح قرآن معرفی کرد و آیه حجاب را آیهای برای شخصیت دادن به زن قلمداد نمود و اظهار کرد که در خصوص حجاب هیچ اجباری در کار نیست و مقصود از حجاب، تنها چادر نیست.[۸۹] امام خمینی سپس در مصاحبهای با خبرنگاران خارجی در روز ۲۱ اسفند، در پاسخ به یک خبرنگار زن فرانسوی درباره حجاب، نظر طالقانی را تأیید کرد و آن را نظر خود دانست.[۹۰]
گفته میشود از نیمه دوم فروردین سال ۱۳۵۸ش، چند روز پس از رفراندوم، طرحهایی همچون پاکسازی در مطبوعات، طرح جدید گزینش دانشجو، زنانه و مردانه کردن سواحل دریاها و ممنوعیت برگزاری تظاهرات و اجتماعات در دانشگاه تهران، مطرح شد.[۹۱] بهدنبال آن، بهتدریج حجاب در جامعه همهگیر شد و لزوم رعایت آن برای زنان کارمند در ادارات و مدارس و در اماکن عمومی شکل قانون به خود گرفت[۹۲] تا اینکه در سال ۱۳۶۰ش در بند پنج ماده ۱۸۰ قانون بازداری نیروی انسانی مؤسسات دولتی و وزارتخانههای وابسته به دولت، بیحجابی تخلف شناخته شد و به اماکن و فروشگاهها دستور داده شد تا تابلویی را نصب کنند که در آن از پذیرش مهمان و مشتریان بیحجاب معذورند.[۹۳]
مسئله حجاب پس از آن، بهویژه در سالهای دهه نَود شمسی و سالهای ۱۴۰۰ش و ۱۴۰۱ش به یکی از مسائل تنشزا و حساس در جامعه ایران مبدل شد و بیش از هر دوره دیگری، علاوه بر جنبه مذهبی آن، سمتوسوی سیاسی به خود گرفت؛ بهطوری که سیدعلی خامنهای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، در سخنرانی خود در ۱۵ فروردین ۱۴۰۲ش، در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، کشف حجاب را حرام شرعی و حرام سیاسی دانست و اظهار داشت که پشت مسئله کشف حجاب، دستگاههای جاسوسی دشمن، فعالیت میکنند.[۹۴]
جرمانگاری بیحجابی
گفته میشود تا سال ۱۳۶۲ش هیچ قانونی درباره حجاب و عفاف به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسید و اولین قانونی که در خصوص پوشش زنان، در کشور به تصویب رسید ماده ۱۰۲ قانون تعزیرات، مصوب سال ۱۳۶۲ش بود.[۹۵] در تبصره این ماده قانونی آمده بود: «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند، به تعزیر تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهند شد.»[۹۶]
مهمترین قانونی که در جرمانگاری بیحجابی تصویب شد، ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی بود که در سال ۱۳۶۲ش، توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و براساس آن «هرکس علناً در انظار عمومی و اماکن و معابر، تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر عمل، به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم میگردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمیباشد، ولی عفت عمومی را جریحهدار نماید، فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»[۹۷] سپس در تبصرهای بر این ماده قانونی آمدهاست: «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند، به حبس از ده روز تا دو ماه یا پنج تا ۵۰ هزار تومان جزای نقدی محکوم خواهند شد.»[۹۸]
در سال ۱۳۷۵ش و بعدها در سال ۱۳۹۲ش اصلاحاتی در قانون و شیوه اجرا به وجود آمد.[۹۹] در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ش، برای برخورد با بیحجابی و کشف حجاب، طرحهای دیگری از سوی نهادهای دولتی و قضایی تصویب شد؛ ازجمله: قانون برخورد با کشف حجاب در خودرو که طبق آن، ابتدا برای صاحب خودرو پیامک تذکر فرستاده میشود و در صورت تکرار عمل، در مراحل بعدی، به جریمه نقدی و در نهایت توقیف خودرو منجر میشود، محرومیت از خدمات دولتی، و پلمب مراکز و اماکنی که کشف حجاب در آنها صورت پذیرفته است.[۱۰۰]
تابستان ۱۴۰۲ش، برخی مجازاتهای چالشبرانگیز هم برای کشف حجاب، از سوی برخی دادگاهها صادر شد؛ مانند شستن میت به مدت یک ماه[۱۰۱] و نظافت اماکن عمومی بهصورت رایگان. [۱۰۲] این احکام مورداعتراض برخی حقوقدانان[۱۰۳] و استادان حوزه علمیه قم قرار گرفته است.[۱۰۴]
گشت ارشاد
گشت ارشاد یا پلیس امنیت اخلاقی، عنوان طرحی است که نیروی انتظامی ایران برای مقابله با بدحجابی اجرا میکند.[۱۰۵] گفته میشود گشت ارشاد براساس مصوبه جلسه ۴۲۷ شورای فرهنگ عمومی (زیرمجموعهای از شورای عالی انقلاب فرهنگی)، در ۱۳ دیماه ۱۳۸۴ش راهاندازی شد.[۱۰۶] براساس این مصوبه، ۲۶ نهاد در زمینه عفاف و حجاب، موظف به ایفای نقش بودند که یکی از آنها نیروی انتظامی بود که ۲۱ وظیفه برعهده آن گذاشته شد. یکی از این وظایف تذکر به افراد بدحجاب و برخورد با آنها طبق ضوابط قانونی و همچنین نظارت و کنترل قانونی و اصولی بر وضعیت اماکن تفریحی و عمومی نظیر پارکها، اماکن ورزشی، پایانهها و فرودگاهها بود.[۱۰۷]
کتابشناسی
برخی از آثاری که درباره حجاب به رشته تحریر درآمده به شرح زیر است:
- رساله الحجاب فی الاسلام نوشته محمدقوام وشنوی قمی: این کتاب در سال ۱۳۳۸ش از سوی انتشارات الحکمه، در قم به چاپ رسید.
- مسئله حجاب اثر مرتضی مطهری: محتوای این کتاب شامل سلسلهای از بحثها و درسهاست که در جلسات انجمن اسلامی پزشکان بیان شده و پس از تنظیم و اصلاح عبارات و افزودن برخی مطالب، به صورت کتاب درآمده است.[۱۰۸]
- رسائل حجابیه: نوشته رسول جعفریان. این کتاب در دو جلد مشتمل بر ۳۳ عنوان رساله درباره مسئله حجاب است. در ابتدای کتاب، مقدمهای با عنوان «سابقه بدعت کشف حجاب» به قلم نویسنده نوشته شده است. شش پیوست هم در انتهای کتاب آمده است.[۱۰۹] پیوست نخست از این شش پیوست، «رساله مدنیه» است که در سال ۱۲۸۸ش درباره سه موضوع تعدد زوجات، حجاب و طلاق است. پیوست دوم و سوم مشتمل بر دو مقاله از مجتبی مینوی و علی دشتی است که در دفاع از کشف حجاب است. پیوست چهارم درباره حجاب و ضد حجاب در اشعار فارسی است و پیوست پنجم کتابشناسی کتابهایی است که درباره حجاب نگاشته شده است.[۱۱۰]
- حجاب شرعی در عصر پیامبر: عنوان کتابی در ۱۰۱۷ صفحه، نوشته امیرحسین ترکاشوند است. این اثر در سال ۱۳۸۹ش برای صدور مجوز به وزارت ارشاد اسلامی عرضه شد؛ ولی مجوز صدور دریافت نکرد و نویسنده آن را از طریق ایمیل و وبلاگ شخصی خود منتشر نمود.[۱۱۱] مطالب کتاب در سه بخش عمده ارائه شده است: بخش نخست: حجاب پیش از اسلام و واکنش مسلمانان (با توجه به احادیث و گزارشهای تاریخی)، بخش دوم: حجاب در سایه قرآن (بر مبنای آیات قرآن) و بخش سوم: مباحث فقهی (بررسی تطابق آرای فقهی با میزان حجاب شرعی در عصر پیامبر). هدف نویسنده از این پژوهش، استخراج میزان حجاب شرعی در عصر پیامبر است تا براساس آن، دیدگاههایی که امروزه درباره محدوده و میزان حجاب شرعی ارائه شده است، تحلیل و بررسی شوند.[۱۱۲]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۲؛ پاکتچی، «حجاب»، ص۱۲۱.
- ↑ جوهری، الصحاح، ۱۳۷۶ق، ذیل واژه «حجب»؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه «حجب»
- ↑ سعیدی، «حجاب»، ص۶۰۳.
- ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۵۳ش، ج۱۶، ص۳۳۷.
- ↑ سعیدی، «حجاب»، ص۶۰۳.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۲.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۲.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ «توضیح المسائل جامع: نگاه به عکس یا فیلم»، سایت رسمی دفتر آیتالله سیدعلی سیستانی.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۸۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۶؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۵، ص۲۲۸.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۱۹.
- ↑ Baskin، «Head, Covering of the»، encyclopedia.com
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ملکزاده، «نقوش زن در هنر هخامنشی»، ص۹۷.
- ↑ Baskin، «Head, Covering of the»، encyclopedia.com
- ↑ دورانت، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، ۱۳۳۷ش، ج۴، ص۴۶۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به عهد جدید، رساله اول پولس به قرنتیان، باب ۱۱، آیات ۱-۱۷.
- ↑ پاکتچی، «حجاب»، ص۱۲۴.
- ↑ پاکتچی، «حجاب»، ص۱۲۴.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، ۱۳۸۹ش، ص۸-۹.
- ↑ پاکتچی، «حجاب»، ص۱۲۶.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثفی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۸۵؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۵، ص۲۲۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۶؛ حکیم، مستمسک العروة الوثفی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۱۸۵.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثفی، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۸؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۵، ص۲۲۹؛ حکیم، مستمسک العروة الوثفی، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۸۳.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۷۵؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۷؛ خویی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، ج۳۲، ص۴۲.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۲۲.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۵، ص۲۳۰-۲۳۸.
- ↑ وشنوی قمی، الحجاب فی الاسلام، ۱۳۷۹ق، ص۱-۲؛ رجایی، المسائل الفقهیة، ۱۴۲۱ق، ص۱۳.
- ↑ مرعشی نجفی، منهاج المؤمنین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۷.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۱؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۵۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۱۸؛ مرعشی نجفی، منهاج المؤمنین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۱؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۱۸؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۵۰.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۸۷؛ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۱؛ شهید اول، الالفیة و النفلیة، ۱۴۰۸ق، ص۵۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۰۵؛ موسوی عاملی، مدارک الاحکام، ۱۴۲۹ق، ج۳، ۱۸۹؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۵۵.
- ↑ ابنجنید، مجموعه فتاوی ابنجنید، ۱۴۱۶ق، ص۵۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۸، ص۳۸۹.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۲۸۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۹۵.
- ↑ «توضیح المسائل جامع: نگاه به عکس یا فیلم»، سایت رسمی دفتر آیتالله سیدعلی سیستانی.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۹۵.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۵، ص۲۴۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۱۷۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۱۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۱۷۵.
- ↑ رجایی، مسائل الفقهیة، ۱۴۲۱ق، ص۴۶؛ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۲۰۱-۲۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۲۰۲-۲۰۴؛ سبحانی، نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۶۷-۶۸.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۲۰۷.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۲۰، ص۲۲۸-۲۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۵، ص۲۲۹؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، انوار الفقاهة (کتاب النکاح)، ۱۴۳۲ق، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۷۷-۸۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۴۳.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۸۱.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۸۴.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۸۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۴۵-۴۴۶.
- ↑ جعفریان، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۱۲؛ پاکتچی، «حجاب»، ص۱۴۰.
- ↑ جعفریان، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۱۱.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ج۱، ص۳۶.
- ↑ جعفریان، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۱۲.
- ↑ جعفریان، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۱۲.
- ↑ جعفریان، رساله حجابیه، ج۱، ص۳۰.
- ↑ جعفریان، رساله حجابیه، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ جعفریان، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۱۲.
- ↑ «به مناسبت بیست و یکم تیرماه سالروز قیام مردم مشهد علیه کشف حجاب»، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ حکمت، سیخاطره از عصر فرخنده پهلوی، ۱۳۵۵ش، ص۹۰؛ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۷۱۳.
- ↑ جعفریان، داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص۱۲.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ج۱، ص۳۵.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ج۱، ص۳۶.
- ↑ جاودانی مقدم، «بررسی سیر تطور گفتمان حجاب در سپهر سیاست و فرهنگ ایران»، ص۱۲۱.
- ↑ جاودانی مقدم، «بررسی سیر تطور گفتمان حجاب در سپهر سیاست و فرهنگ ایران»، ص۱۲۴.
- ↑ «تاریخچه حجاب در ایران؛ ازپیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ مؤسسه اطلاعات، اطلاعات ۸۰ سال، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۹۰.
- ↑ جاودانی مقدم، «بررسی سیر تطور گفتمان حجاب در سپهر سیاست و فرهنگ ایران»، ص۱۲۶-۱۲۷.
- ↑ مجیری، «کیهان و اطلاعات اسفند ۱۳۵۷ و حجاب: حجاب اجباری نشود، حجاب اجباری شود.»، سایت نشریه مداد.
- ↑ «تاریخچه حجاب در ایران؛ ازپیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ مؤسسه اطلاعات، اطلاعات ۸۰ سال، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۹۲.
- ↑ مؤسسه اطلاعات، اطلاعات ۸۰ سال، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۹۳.
- ↑ اردلان، حجاب به روایت تاریخ، ۱۳۸۰ش، ص۱۶۹.
- ↑ جاودانی مقدم، «بررسی سیر تطور گفتمان حجاب در سپهر سیاست و فرهنگ ایران»، ص۱۲۸.
- ↑ «سیر تصویب قانون حجاب و عفاف در ایران»، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «متوجه برنامه دشمن برای حجاب باشید»، سایت khamenei.ir.
- ↑ «سیر تصویب قانون حجاب و عفاف در ایران»، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)»، سایت سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ هاشمی، «نقدی بر ماده ۶۳۸ ق. م. ا در جرمانگاری بدحجابی»، ص۱۳۹.
- ↑ هاشمی، «نقدی بر ماده ۶۳۸ ق. م. ا در جرمانگاری بدحجابی»، ص۱۳۹.
- ↑ «حجاب اسلامی را با قانون حجاب سال ۱۳۹۲ نمیتوان نهادینه کرد»، سایت خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «ارسال پیامک بدحجابی در خودرو»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ «شستن میت مجازات بی حجابی شد؟»، سایت خبر آنلاین (خبرگزاری تحلیلی ایران).
- ↑ «حکم «نظافتچی اماکن» برای مجازات یک زن به دلیل عدم رعایت حجاب شرعی»، سایت خبر آنلاین (خبرگزاری تحلیلی ایران).
- ↑ «نقدی بر دادنامه محکومیت یک زن متهم به بیحجابی به شستن میت در غسالخانه»، سایت پایگاه خبری اختبار.
- ↑ «نامه آیت الله ناظم زاده به رئیس قوه قضاییه درباره احکام بانوان بی حجاب»، سایت پایگاه اطلاعرسانی آیتالله سیداصغر ناظمزاده قمی.
- ↑ «گشت ارشاد»، سایت خبری رویداد ۲۴.
- ↑ کدیور، «تأملی در تأسیس و تعطیلی گشت ارشاد»، سایت روزنامه اطلاعات.
- ↑ کدیور، «تأملی در تأسیس و تعطیلی گشت ارشاد»، سایت روزنامه اطلاعات.
- ↑ مطهری، مسئله حجاب، ۱۳۸۶ش، ص۱۳.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۹-۲۰.
- ↑ جعفریان، رسائل حجابیه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۰.
- ↑ «کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» اثر امیرحسین ترکاشوند»، سایت صدانت.
- ↑ ترکاشوند، حجاب در عصر پیامبر، ۱۳۸۹ش، ص۷-۸.