نفس لوامه: تفاوت میان نسخه‌ها
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) |
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) جز ←منابع: افزودن منبع |
||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار،، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار،، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | ||
* مصباح یزدی، محمدتقی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، معرفت، شماره ۱۲۷، ۱۳۸۷ش. | * مصباح یزدی، محمدتقی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، معرفت، شماره ۱۲۷، ۱۳۸۷ش. | ||
* مصباح یزدی، محمدتقی، آیین پرواز، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نهم، ۱۳۹۹ش. | |||
* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش.. | * مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش.. | ||
* [https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar5/sh81/ مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش ۸۱، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.] | * [https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/daftar5/sh81/ مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش ۸۱، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.] | ||
نسخهٔ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۵۹
نَفْسِ لَوَّامه به‌معنای نَفْسِ سرزنشگر، حالتی نفسانی است که در آن، انسان خود را به‌جهت خطاهایش سرزنش می‌کند. این اصطلاح برگرفته از قرآن است و در آیه ۲ سوره قیامت آمده است. عالمان مسلمان ذیل این آیه، تفسیرهای مختلفی در خصوص نفس لوامه مطرح کرده‌اند.
نفس لوّامه در مقابل نفس اَمّاره و نفس مطمئنه قرار دارد. به‌باور عالمان مسلمان، وجود سه نوع نفس لوامه و اماره و مطمئنه نشان نمی‌دهد که انسان بیش از یک هویت دارد. انسان تنها از یک هویت یا خود برخوردار است. آنگاه که از عقل پیروی می‌کند، از آن به نفس لوامه تعبیر می‌شود، زمانی که برخلاف آن حکم می‌کند، به آن نفس اماره می‌گویند و وقتی به آرامش روحی می‌رسد، آن را نفس مطمئنه می‌نامند.
مفهوم‌شناسی
نَفْسِ لَوَّامه به معنای نَفْسِ سرزنشگر، اصطلاحی است که در آیه ۲ سوره قیامت به کار رفته است: «وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ» (و سوگند به نفس سرزنشگر). مرتضی مطهری آن را مرتبه‌ای از نفس تعریف کرده است که در مرحله‌ای بالاتر از نفس اَمّاره و پایین‌تر از نفس مطمئنه قرار دارد.[۱] مصباح یزدی هم گفته حالتی از نفس است که در آن انسان از خطاهایش پیشمان می‌شود و خود را سرزنش می‌کند.[۲]
نفس لوامه در مقابل نفس اماره و نفس مطمئنه
نفس مطمئنه در مقابل نفس اَمّاره و نفس مطمئنه قرار دارد.[۳] نفس اماره حالتی از نفس است که در آن، انسان به عقلش گوش نمی‌دهد و به گناه رو می‌آورد.[۴] نفس مطمئنه هم حالتی است که در آن، بر اثر تکرار، توجه به عقل و پیروی از آن ملکه و عادت می‌شود و انسان اطمینان و آرامش می‌یابد.[۵]
وجود نفْس‌های مختلف با یکی‌بودن هویت انسان منافات ندارد
به‌باور عالمان مسلمان، اینکه انسان نفس‌های مختلفی چون نفس اَمّاره و لوّامه و مطمئنه دارد، با یکی‌بودن نفس یا هویت انسان منافات ندارد. آنها معتقدند انسان بیشتر از یک نفس یا هویت یا خود ندارد و این اصطلاحات حالت‌ها و مراتب مختلف نفس را نشان می‌دهند.[۶]
محمدتقی مصباح یزدی نوشته است نفس گاهی به کارهای بد دستور می‌دهد که از آن به نفس اماره تعبیر می‌کنند. گاهی هم خود را به‌خاطر خطاهایس سرزنش می‌کند که از این ملامتگری به نفس لوامه یاد می‌شود.[۷]
به‌سخن مرتضی مطهری، انسان دو «من» یا «خود» ندارد؛ بلکه یک خودِ دارای مراتب دارد. گاه در مرتبه‌ای پایین قرار دارد که از عقل فرمان نمی‌برد. این نفس اماره او است. در مرتبه‌ای بالاتر، هشیارتر است و اگر کار بدی کرد، خود را محاکمه می کند که به آن نفس لوامه می‌گویند.[۸]
نفس لوامه در کتاب‌های تفسیری
در کتاب‌های تفسیری، برداشت‌های مختلفی از نفس لوامه مطرح شده است. برخی از آنها به شرح زیر است:
- منظور نفس انسان مؤمن است که خود را به‌خاطر گناهان یا سستی در کارهای خیر سرزنش می‌کند.[۹] سید محمدحسین طباطبایی این دیدگاه را پذیرفته است.[۱۰]
- منظور نفس همه انسان‌ها، چه نیکوکار، چه بدکار در روز قیامت است؛ زیرا در این روز، بدکاران به‌علت آنکه تقوا پیشه نکرده‌اند و نیکوکاران به‌جهت آنکه بیشتر عبادت نکرده‌اند، خود را سرزنش می‌کنند. این دیدگاه را به ابن‌عباس نسبت می‌دهند.
- منظور تنها نفس گناهکاران در روز قیامت است؛ زیرا آنها در روز قیامت، خود را به‌جهت گناهانشان ملامت می‌کنند.
- منظور انسان‌های باتقوا است که در روز قیامت گناهکاران را سرزنش می‌کنند.[۱۱]
کاربرد در ادبیات
از نفس لوامه در ادبیات فارسی هم سخن آمده است. در کنزالحقایق، اثر محمود شبستری، عارف و شاعر قرن هشتم قمری آمده است: خطای لوآ در mw.text.lua در خط 25: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil).
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
مولوی هم سروده است: خطای لوآ در mw.text.lua در خط 25: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil).
پانویس
منابع
- شبستری، محمود، کنزالحقایق، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح‌الغیب، بیروت، دارالتراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمة الاطهار،، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، معرفت، شماره ۱۲۷، ۱۳۸۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آیین پرواز، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ نهم، ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش..
- مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش ۸۱، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ص۲۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶؛ مصباح یزدی، آیین پرواز، ص۲۷.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ص۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ص۲۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۶-۳۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۵؛ مصباح یزدی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ص۸.
- ↑ مصباح یزدی، «اخلاق و عرفان اسلامی»، ص۸.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۴-۵۹۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۲۰، ص۱۰۳؛ فخررازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۲۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۸ق، ج۲۰، ص۱۰۳.
- ↑ فخررازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۲۰-۷۲۱.