نفس اماره: تفاوت میان نسخه‌ها
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) جز ←نفس اماره در مقابل نفس لَوّامه و نفس مُطمئنّه: افزودن مطلب |
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==نفس اماره، پایین‌ترین رتبه نفْس== | ==نفس اماره، پایین‌ترین رتبه نفْس== | ||
{{همچنین|نفس لوامه|نفس مطمئنه}} | {{همچنین|نفس لوامه|نفس مطمئنه}} | ||
برخی نفس را دارای درجاتی می‌دانند و نفس اماره را پایین‌ترین درجه آن می‌شمارند. به‌گفته اینان، نفس چند رتبه دارد: رتبه پایین آن، نفس اماره است که در آن انسان از عقل فرمان نمی‌برد. رتبه بلاتر، نفس لوامه است که در آن، هوشیار می‌شود و خودش را به‌خاطر کارهای بدش ملامت می‌کند. بالاتر از این رتبه هم نفس مطمئنه است. در این مرحله، نفس بر اثر مداومت بر پیروی از عقل، این کار ملکه یا عادت او می‌شود و به اطمینان و آرامش می‌رسد.<ref>مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، | برخی نفس را دارای درجاتی می‌دانند و نفس اماره را پایین‌ترین درجه آن می‌شمارند. به‌گفته اینان، نفس چند رتبه دارد: رتبه پایین آن، نفس اماره است که در آن انسان از عقل فرمان نمی‌برد. رتبه بلاتر، نفس لوامه است که در آن، هوشیار می‌شود و خودش را به‌خاطر کارهای بدش ملامت می‌کند. بالاتر از این رتبه هم نفس مطمئنه است.<ref>مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۶-۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.</ref> در این مرحله، نفس بر اثر مداومت بر پیروی از عقل، این کار ملکه یا عادت او می‌شود و به اطمینان و آرامش می‌رسد.<ref>مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷..</ref> | ||
==مبارزه با نفس اماره== | ==مبارزه با نفس اماره== | ||
نسخهٔ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۶
نَفْسِ اَمَّاره، نیرویی در وجود انسان که او را به سوی بدی و گناه می‌کشاند. این اصطلاح از آیه ۵۳ سوره یوسف گرفته شده و مخالفت با خواسته‌های آن جهاد نفس نام دارد. برخی آن را پایین‌ترین مرتبه نفس می‌دانند.
مفهوم‌شناسی
نفس اماره حالتی نفسانی است که در آن از عقل پیروی نمی‌کند و به سمت گناه و فساد رو می‌آورد.[۱] این اصطلاح از آیه «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَ‌ةٌ بِالسُّوءِ؛ نفس قطعاً به بدى امر مى‌كند»[۲] گرفته شده است.[۳]
نفس اماره، پایین‌ترین رتبه نفْس
برخی نفس را دارای درجاتی می‌دانند و نفس اماره را پایین‌ترین درجه آن می‌شمارند. به‌گفته اینان، نفس چند رتبه دارد: رتبه پایین آن، نفس اماره است که در آن انسان از عقل فرمان نمی‌برد. رتبه بلاتر، نفس لوامه است که در آن، هوشیار می‌شود و خودش را به‌خاطر کارهای بدش ملامت می‌کند. بالاتر از این رتبه هم نفس مطمئنه است.[۴] در این مرحله، نفس بر اثر مداومت بر پیروی از عقل، این کار ملکه یا عادت او می‌شود و به اطمینان و آرامش می‌رسد.[۵]
مبارزه با نفس اماره
مخالفت با خواسته‌های نفس اماره، جهاد نفس نام دارد به گفته علامه طباطبایی، پیامبر اکرم آن را جهاد اکبر نامیده است.[۶]
غزالی اصل مهم برای به ثمر رسیدن مجاهده با نفس را وفای به عهد و عزم دانسته و این مطلب را چنین تحلیل کرده که وقتی شخص عزم به ترک خواستی می‌گیرد، وسایل انجام آن برایش فراهم می‌شود، که این خود امتحان الاهی است. در این صورت شخص باید صبر کند و کار خود را ادامه دهد و در صورت ترک آن، برای خود جریمه‌ای تعیین کند، زیرا گر نفس را نترساند نفس بر او غلبه می‌کند و تمام مجاهدات و ریاضت‌هایش تباه می‌شود.
جایگاه در مراتب نفس
برخی نفس اماره را پایین‌ترین مرتبه نفس می‌دانند که در آن نفس تحت کنترل عقل نیست.[۷] و در مرحله بالاتر از آن، نفس لوامه قرار دارد و انسان را به خاطر کارهای زشتی که انجام می‌دهد، سرزنش می‌کند.[۸]
در ادبیات فارسی
شاعران فارسی‌زبان، در اشعار خود به نفس اماره و عواقب پیروی از آن پرداخته‌اند[۹]؛مولوی در مثنوی معنوی، تعبیر نفس اماره را به کار نبرده اما از تعبیرهایی چون سگ نفس، بت نفس، هوای نفس، نفس بد، نفس خودبین، نفس ظلمانی، نفس شوم و نفس خبیث برای اشاره به آن استفاده کرده و آن را به اژدها، دوزخ، اسب سرکش، دزد، جادوگر و... تشبیه نموده است.[۱۰] از جمله الگو:شعر۲ سعدی نیز در بیت شعری، به عواقب پیروی و راه مبارزه با نفس اماره اشاره کرده است:
پانویس
منابع
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالعلم الدارالشامیه، ۱۴۱۲ق.
- صباغیان، محمدجاوید، یزدانی، حسین، بررسی و تحلیل نفس بدفرما در حدیقه و مثنوی، نشریه ادب و زبان، بهار و تابستان، ش۳۷، ۱۳۹۴ش.
- صمدانیان و مسیبی، کمال‌یابی انسان در قرآن، محسن و مریم، کوثر، ش۴۱، زمستان۱۳۹۰ش و بهار ۱۳۹۱ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارالتراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- کتابی، احمد، مفاهیم نفس اماره، نفس لوامه، نفس مطمئنه، آینه میراث، ش۳۸ُ، پاییز ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، بی‌جا، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ص۲۷.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۷.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۶-۲۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶.
- ↑ مصباح یزدی، آیین پرواز، ۱۳۹۹ش، ص۲۷..
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۴۱۱.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۳، ص۵۹۵-۵۹۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۳۷.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۸، ص۴۸۱.
- ↑ گنجور، شبستری، محمود، کنزالحقائق، در تحقیق مراتب نفس، بازبینی: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.؛گنجور؛ سنایی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل۷۶، بازبینی: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- ↑ کتابی، مفاهیم نفس اماره، نفس لوامه، نفس مطمئنه،۱۳۸۶ش، ص۲۹؛ صباغیان و یزدانی، بررسی و تحلیل نفس بدفرما در حدیقه و مثنوی، ۱۳۹۴ش، ص۱۴۹-۱۵۰.