معوذتین
مُعَوِّذَتَیْن (دو نگاه‌دارنده)، سوره‌های فلق و ناس است که با عبارت «قُلْ اَعوذُ» شروع می‌شوند. این دو سوره متضمن تعویذ به خدا از برخی شرور هستند. به این دو سوره «مُشَقْشَقَتَیْن» نیز گفته می‌شود و طبق روایتی هر دو با هم نازل شدند. به گفته علی بن ابراهیم قمی این دو سوره توسط جبرئیل و میکائیل برای شفای پیامبر اسلام(ص) نازل شد و پیامبر(ص) نیز حسنین را به این دو سوره تعویذ می‌کردند.
دلیل نام‌گذاری
از آن‌جا که دو سوره ناس و فلق با عبارت «قُلْ اَعوذُ» آغاز می‌شود و نام دیگر آن‌ها مُعَوّذه است، آن را معوذتین یعنی دو معوذه می‌گویند. به گفته ابن‌شهرآشوب در اکثر تفاسیر وارد شده که پیامبر(ص)، حسنین را به دو سوره قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ تعویذ می‌کرد، به این سبب آن دو سوره را معوّذتین نامیدند.[۱]
نزول یک‌باره
طبق روایتی که عقبة بن عامر از پیامبر(ص) نقل کرده، معوذتین با هم و یکجا نازل شده‌اند. پیامبر(ص) فرمودند: «امشب دو سوره بر من نازل کردند که مثل آن ندیده‌ام یعنی معوذتین»[۲] سیوطی هم که به همین قول معتقد بوده گفته این دو سوره مدنی هستند و در قصه سحر لبید بن اعصم -همانطور که بیهقی در دلائل النبوة نوشته- نازل شده است.[۳]
سبب نزول
علی بن ابراهیم قمی در تفسیرش روایتی از امام صادق(ع) و سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان به نقل از فضیل بن یسار روایتی از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند که: پیامبر(ص) مریض شدند و تب ایشان شدت پیدا کرد. پس جبرئیل و (میکائیل) این دو سوره را برای شفای آن حضرت (ص) نازل کردند.[۴]
مُشَقشَقتین
سوره ناس و فلق همچنین به نام مشقشقتین نامیده شده است.[۵] شقشقه به معنای کلامی است که در مواقع حساس از زبان انسان صادر می‌شود و چون انسان در مواقع احساس خطر این سوره‌ها را می‌خواند تا پناه و نجات یابد، این دو سوره را «مشقشقتین» هم می‌نامند.[۶]
پانویس
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۸۴.
- ↑ تفسیر ابوالفتوح رازی، ج۲۰، ص۴۷۱ به نقل از خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۱۲۳.
- ↑ الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۴و۳۷ به نقل از خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۱۲۳.
- ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۴۵۰؛ تفسیر البرهان، ج۴، ص۵۳۱ به نقل از خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۱۲۳.
- ↑ نک: خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۱-۱۲۷۲
- ↑ نک: خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۱-۱۲۷۲
منبع
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.