اللمعة الدمشقیة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شهید اول (۷۳۴-۷۸۶ق) |
| موضوع | فقه شیعه |
| سبک | فقه فتوایی و تفریعی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | متعدد |
اَللُّمعَةُ الدِّمَشقیة فی ِفقه الامامیة معروف به لُمعه مجموعه‌ای کامل از فقه امامیه، اثر محمد بن مکی جزینی عاملی (۷۳۴-۷۸۶ق)، معروف به شهید اول است. این کتاب به زبان عربی نوشته شده و همه ابواب فقهی را دربردارد. نویسنده آن را به تقاضای سران حکومت سربداران خراسان نوشته است تا منبعی برای احکام فقهی و حکومتی آنها باشد. لمعه از مشهورترین کتاب‌های شهید اول است و بر آن شرح‌های متعددی نوشته شده است که معروف‌ترین آنها الروضة البهیة اثر شهید ثانی است که متن درسی حوزه‌های علمیه شیعه است.
تبیین جایگاه کتاب
کتاب اللمعة الدمشقیة دربردارندۀ یک دوره از مهم‌ترین مباحث فقهی است که به سبک فقه فتوایی نوشته شده و گاهی نیز به صورت بسیار مختصر، مباحث استدلالی در آن دیده می‌شود و به دلیل اختصار و تعابیر روان همراه با نظم و ترتیب از جایگاه خاصی برخوردار است. از زمان نگارش این کتاب، فقها توجه خاص به آن داشته و در تألیفات خود به آن استناد نموده‌اند. این کتاب، یکی از منابع درسی طلاب شیعه در حوزه‌های علمیه محسوب می‌گردد.[۱]
شهید اول در این کتاب، ابتدا احکام هر باب را ذکر نموده و پس از آن مسائلی که با این احکام ارتباط داشته و سپس مستحبات و مکروهات را بیان نموده است و چنان که در پایان کتاب آمده است نظریات مشهور از فقها در آن ذکر شده است.(وليكن هذا آخر اللمعة و لم نذكر فيها سوى المهم، و هو مشهور بين الاصحاب) [۲]
تاریخچه نگارش
نویسنده
شمس‌الدین محمد بن مکی بن محمد شامی عاملی جزینی(۷۳۴-۷۸۶ق) مشهور به شهید اول از فقهای شیعه در قرن هشتم قمری است. شهید اول در فقه مذاهب اهل‌سنت نیز متبحر بود و به کشورهای مختلف اسلامی سفر کرد و اجازاتی نیز دریافت کرد. او در صبح روز پنج شنبه ۹ جمادی الاولی ۷۸۶ق در سن ۵۲ سالگی در دمشق با شمشیر به دست مخالفانِ شیعه کشته شد. [۳]
داستان تألیف در زندان
مشهور است که شهید اول یک سال در قلعه شام محبوس بود و کتاب لمعه را در زندان در مدت هفت روز تألیف کرد؛ و غیر از کتاب مختصر النافع تألیف محقق اول، کتاب دیگری در نزد وی نبوده است.[۴] بر اساس نگاشته رضا مختاری (تولد ۱۳۴۲ش) پژوهش‌گر و تراجم‌نگار، این داستان برای اولین بار در کتاب اَمل الآمل نوشته حر عاملی آمده[۵] و سپس به کتاب‌های دیگر راه یافته است.[۶] و نه تنها هیچ یک از شاگردان شهید اول چنین ادعایی نکرده‌اند، بلکه مؤلف خود در اجازه‌ای که دو سال قبل از حبس و شهادتش برای یک از شاگردانش صادر کرده نام کتاب لمعه را نیز ذکر کرده است.[۷] چنان‌که شهید ثانی نیز تصریح کرده است کتاب لمعه در سال ۷۸۲ق یعنی چهار سال قبل از شهادت مؤلف به قلم خود او تصحیح شده است.[۸] شهید ثانی هم‌چنین نگارش کتاب در هفت روز را به نقل از فرزند شهید اول تأیید کرده است.[۹]
علت تألیف
بنا بر آنچه که در خطبه اول کتاب لمعه از مؤلف آن آمده است وی این کتاب را به درخواست گروهی که از آنان با عنوان «بعض الدیانین» تعبیر می‌کند نوشته است.[۱۰] و در پایان کتاب از آنان با تعبیر «بعض الطلاب» یاد می‌کند.[۱۱] به گفته شهید ثانی در شرح لمعه کتاب به درخواست شمس‌الدین محمد آوی یکی از نزدیکان سلطان علی بن مؤید از سلاطین سربداران خراسان نوشته شده است تا این کتاب مرجعی در احکام فقهی و حکومتی آنان باشد.[۱۲]
عناوین کتاب
مباحث کتاب اللمعة الدمشقیة در چهار قسمت عبادات، معاملات، ایقاعات و احکام و در ۵۲ باب مطرح شده است.[۱۳] این کتاب‌ها عبارتند از:
- کتاب الطهارة
- کتاب الصلاة
- کتاب الزکاة
- کتاب الخمس
- کتاب الصوم
- کتاب الاعتکاف
- کتاب الحج
- کتاب الجهاد
- کتاب الکفارات
- کتاب النذر و التوابع
- کتاب القضاء (احکام قضاوت)
- کتاب الشهادات (احکام شهادت دادن در محکمه قضایی)
- کتاب الوقف
- کتاب العطیه
- کتاب المتاجر (احکام مربوط به تجارت)
- کتاب الدَین (احکام مربوط به بدهکاری)
- کتاب الرهن
- کتاب الحَجْر
- کتاب الضمان
- کتاب الحوالة
- کتاب الکفالة
- کتاب الصلح
- کتاب الشرکة
- کتاب المضاربة
- متاب الودیعة
- کتاب العاریة
- کتاب المزارعة
- کتاب المساقاة
- کتاب الاجارة
- کتاب الوکالة
- کتاب الشُفعة
- کتاب السَبق و الرِمایة
- کتاب الجُعالة
- کتاب الوصایا
- کتاب النکاح
- کتاب الطلاق
- کتاب الخُلع و المُباراة
- کتاب الظهار
- کتاب الایلاء
- کتاب اللِعان
- کتاب العتق
- کتاب التدبیر و المکاتبه و الاستیلاد
- کتاب الاقرار
- کتاب الغصب
- کتاب اللُقطة
- کتاب احیاء الموات
- کتاب الصید و الذبائح
- کتاب الاطعمة و الاشربة
- کتاب المیراث
- کتاب الحدود
- کتاب القصاص
- کتاب الدیات
از کتاب طهارت تا جهاد، قسمت عبادات است و سایر قسمت‌ها با یکدیگر آمیخته شده‌اند. از کتاب شرکة تا نکاح، قسمت معاملات است، و کتاب‌های حدود، قصاص، دیات، قضاء و شهادت، قسمت احکام و بقیۀ کتاب‌ها قسمت ایقاعات است.
شرح‌ها و حاشیه‌ها
بر کتاب لمعه شرح‌هایی نوشته شده است گروهی از آنها دارای نام مستقلی هستند و گروهی با نام شرح یا حاشیه مشهور شده‌اند.
شروح دارای نام مستقل
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تألیف شهید ثانی (متوفای ۹۶۶ق) که معروف‌ترین شرح لمعه است.
- توضیح المشکلات، از محمدشفیع بن محمدحسین (اواسط قرن ۱۳ق).
- التحفة الغرویة (شرح کتاب میراث)، از خضر بن سلال آل خدام عفکاوی (متوفای ۱۲۵۵ق)
- کشف النقاب، از مسیح بن محمدسعید تهرانی.
- المذاهب القدسیة، الانوار الغرویة، الشریعة النبویة، از محمدجواد بن تقی مشهور به ملا کتاب احمدی (زنده در۱۲۶۷ ق). از این کتاب با هر سه عنوان یاد شده است.
- التحفة الرضویة، از سید محمد بن معصوم رضوی مشهدی (متوفای ۱۲۵۵ق).
- الخیارات، شرح مبسوط استدلالی بر بعضی از مسائل بیع از علی بن جعفر کاشف‌الغطاء (متوفای ۱۳۵۳ق).
- الدُرّة الغَریّة، از ملا عبدالکریم بن محمدباقر سلماسی (متوفای ۱۲۸۰ق).
- العدة النجفیة، از محمدرضا نجف پدر محمد طه.
- الغرة الغرویة، از ملا علی.
- المنحة السنیة، از سید محمد بن هاشم هندی (متوفای ۱۳۲۳ق).
- المواهب العَلیّة، از میرزا ابوتراب قزوینی حائری.
- الدرة الحائریة، از علی‌نقی بن حسن طباطبایی (متوفای ۱۲۸۹ق).
- النُجعة فی شرح اللمعة، از محمدتقی شوشتری (متوفای ۱۴۱۶ق).[۱۴]
شرح‌های بدون نام
- حاشیه بر لمعه، تألیف بعض اصحاب، در سال ۹۳۲ نوشته شده است..
- شرح خطبه اللمعة الدمشقیة، از احمد بن صالح آل طعانی بحرانی (متوفای ۱۳۱۵ق).
- شرح لمعه، از سید حسن بن محمدباقر، ملقب به حاج آقا امیر (متوفای ۱۳۸۰ق).
- شرح لمعه، از سید محمدرضا بن سید محمدمهدی بحرالعلوم.
- شرح لمعه، از سلیمان بن احمد آل عبدالجبار قطیفی (متوفای ۱۲۷۰ق).
- شرح لمعه، از علی بن حسین خنقانی.
- شرح لمعه، از سید علی بن ابی‌شبانه بحرانی (متوفای ۱۱۲۱ق).
- شرح لمعه، از علی بن محمود طبسی (متوفای ۱۳۷۵ق).
- شرح لمعه، از معزالدین تونی.
- شرح لمعه، از آقامهدی بن محمدابراهیم کلباسی (متوفای ۱۲۹۲ق).
- شرح لمعه، از میرزاعلی بن محمد بن حسین سلطان‌العلماء حسینی.
- شرح لمعه، از سید محمد معروف به قیصر (متوفای ۱۲۵۵ق).[۱۵]
نظم و شعر لمعه
- التحفة القوامیة، سید قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی سیفی قزوینی.[۱۶]
- الهدایة المهدیة، از عبدالکریم جرجانی (زنده در ۱۳۰۴ق).
- لؤلؤ الاحکام و نخبة الاحکام، از علی بن محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی.[۱۷]
- کنز الدرر الایتام. اثر شيخ علی شريعتمدار بن محمد جعفر الأسترآبادی [۱۸]
نشر و چاپ
کتاب لمعه دمشقیه بارها چاپ شده است یکی از این چاپ‌ها با شرح آن در دو جلد به زبان عربی، به کوشش انتشارات دارالعالم الاسلامی در بیروت منتشر شده است.
پانویس
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۳.
- ↑ شهیداول، اللمعة الدمشقیه، الناشر : دار الفكر، ص۲۶۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۵۹.
- ↑ مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.
- ↑ مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.
- ↑ الشهید الثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ الشهید الثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ شهید اول، اللمعه الدمشقیه، ۱۴۱۱ق، ص۱۳.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۹.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ مدرسی طباطبائی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۳۶۸ش، ص۲۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ۱۴، ۱۶، ۲۲ و ۲۳؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۴، ص۲۵۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۱۳ و ۱۴؛ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۹۰. ج۳، ص۴۶۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۹۲.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۹۲.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، دار التعارف للمطبوعات بيروت، سنة الطبع: ١٤٠٣ق - ١٩٨٣ م.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی، بغداد، مکتبة الأندلس.
- شهید اول، محمد بن جمال‌الدین، اللمعة الدمشقیة، قم، دارالفکر، ۱۴۱۱ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، انتشارات سمت، ۱۴۲۱ق.
- مختاری، رضا، الشهید الاول حیاته و آثاره، در جلد المدخل از موسوعة الشهید الاول، قم، مرکز العلوم و الثقافة الإسلامیة، ۱۴۳۰ق.
- مدرسی طباطبائی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه: محمدآصف فکرت، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۶۸ش.