شب بیست و سوم رمضان
شب بیست و سوم ماه رمضان، از شب‌هایی است که احتمال دارد شب قدر باشد. از این‌رو شیعیان این شب را به شب‌زنده‌داری و عبادت مشغول می‌شوند. در روایات شیعه بر احتمال قدر بودن این شب نسبت به شبهای نوزدهم و بیست و یکم تأکید بیشتری شده است. همچنین اعمال مخصوصه این شب از دو شب دیگر بیشتر است. گزارش‌هایی نیز از سیره اهل‌بیت وجود دارد که اهل خانه خود را در این شب بیدار نگه می‌داشتند. زمان پایان نگارش برخی از کتاب‌های علمای شیعه نیز این شب درج شده است.
احتمال قدر بودن شب بیست و سوم
شب بیست و سوم ماه رمضان از شب‌هایی است که احتمال دارد شب قدر باشد.[۲] از این‌رو شیعیان این شب را به شب‌زنده‌داری و عبادت مشغول می‌شوند.[۳]
به گفته علامه مجلسی، شب قدر از نظر علمای امامیه منحصر در یکی از شبهای ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان است.[۴] با این حال، شیخ صدوق گفته است اساتید ما اتفاق‌نظر دارند که شب قدر، شب ۲۳ رمضان است.[۵] احادیثی نیز در تعیین شب ۲۳ به‌عنوان شب قدر نقل شده است.[۶] بنابر برخی روایات، در شب نوزدهم تقدیرها نوشته می‌شود، در شب بیست و یکم قطعی می‌گردد و در شب بیست و سوم امضای نهایی اتفاق می‌افتد.[۷] به گفته محمدتقی مجلسی، شیخ صدوق و بیشتر علمای شیعه به اعتبار روایاتی مانند روایت جُهَنی، شب ۲۳ رمضان را شب قدر می‌دانند؛ با این حال مجلسی اول، براساس روایاتی بر این عقیده است که هر کدام از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم در خواص شب قدر مدخلیت دارند و بهتر است هر سه را محتمل بدانیم.[۸]
شهرت شب بیست و سوم به لیلة الجهنی
شب بیست و سوم رمضان به جهت روایتی از امام باقر(ع) به شب جُهَنِیّ نیز شهرت یافته است. بر اساس این حدیث شخصی به نام جُهنی خدمت رسول خدا(ص) رسید و گفت من شتران، گوسفندان و غلام‌هایی دارم [و نمی‌توانم به مدینه بیایم و در نماز شما شرکت کنم]، دوست دارم شبی از رمضان را معیّن کنید که در آن شب در نماز شما حاضر شوم. رسول خدا(ص) او را فراخواند و در گوش او چیزی گفت. از آن پس، وقتی شب بیست و سوّم ماه رمضان فرا می‌رسید، وی شتران و گوسفندان و خانواده و فرزندان و غلام‌های خود را وارد مدینه می‌کرد و آن شب را در شهر می‌ماند و به‌هنگام صبح برمی‌گشت.[۹] پس از این گفت‌وگو و مشاهده رفتار عبدالله انیس که همه ساله در شب بیست و سوم برای عبادت به مسجد پیامبر می‌آمد، این شب لیلةُ الجُهَنی معروف شد.[۱۰]
سیره اهل‌بیت در شب بیست و سوم
بر پایه حدیثی که در کتاب دعائم الاسلام از امام علی(ع) نقل شده، پیامبر(ص) در شب بیست و سوم اهل خانه‌اش را بیدار نگه می‌داشت و به صورت افراد خواب‌آلود آنها آب می‌پاشید تا بیدار بمانند.[۱۱] فاطمه(س) نیز در شب بیست و سوم، اجازه نمی‌داد فرزندانش بخوابند و برای اینکه بیدار بمانند به آنها کمتر غذا می‌داد و می‌گفت که روز را خواب و استراحت کنند که شب خوابشان نبرد و می‌گفت محروم کسی است که از خیر امشب محروم بماند.[۱۲] بر اساس روایتی، امام صادق(ع) در شب بیست و سوم بیمار بود، با این حال از اطرافیانش خواست او را به مسجد ببرند تا در آنجا عبادت کند.[۱۳] شیخ عباس قمی این روایات را در مفاتیح الجنان ذیل اعمال مخصوصه شب بیست و سوم ماه رمضان نقل کرده است.[۱۴]
تألیفات علمای شیعه در شب بیست و سوم
به گفته محمد محمدی ری‌شهری برخی علمای شیعه، نگارش کتاب‌های معروف خود را در شب ۲۳ ماه رمضان به پایان برده‌اند؛[۱۵] جواهر الکلام (۱۲۵۴ق) اثر محمدحسن نجفی، شرح منظومه (۱۲۶۱ق) اثر ملاهادی سبزواری و المیزان (۱۳۹۲ق) اثر علامه طباطبایی از این موارد است.[۱۶] ری‌شهری خود نیز میزانُ الحِکْمه را در شب ۲۳ رمضان ۱۴۰۵ق به پایان برده است.[۱۷]
اعمال شب بیست و سوم
شیخ عباس قمی اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان را در مفاتیح الجنان نقل کرده است.[۱۴] او از علامه مجلسی نقل کرده که در این شب هر مقدار از قرآن که ممکن است و دعاهای صحیفه سجادیه به‌ویژه دعای مکارم الاخلاق و دعای توبه خوانده شود.[۱۸] همچنین در این شب، تکرار دعای اللهم کن لولیک در هر حالتی (ایستاده، نشسته یا سجده) سفارش شده است.[۱۹]
| اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان | |
| اعمال مشترک با شبهای دیگر |
|
| اعمال اختصاصی شب بیست و سوم |
|
پانویس
- ↑ «مراسم احیاء شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در بین الحرمین کربلای معلی»، خبرگزاری میزان.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۳۴.
- ↑ مجیدی خامنه، «شبهای قدر در ایران»، ص۲۱.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۳۸۱.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۵۱۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۶۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۵۹ و ۱۶۰.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۵۹۹.
- ↑ قاضی‌نعمان، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۸۲؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۳-۵.
- ↑ قاضی‌نعمان، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۸۲.
- ↑ قاضی‌نعمان، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۸۲؛ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، نشر آیین دانش، اعمال مخصوصه شب بیست و سوم، ص۴۱۶.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۷۶.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، اعمال شبهای قدر، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ماه خدا، ۱۳۹۸ش، ج۲، ۸۱۵، پانویس۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ماه خدا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ۸۱۵، پانویس۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ماه خدا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ۸۱۵، پانویس۱.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، اعمال شبهای قدر، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، اعمال شبهای قدر، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، اعمال شبهای قدر، ص۲۲۵-۲۲۶.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، اعمال شبهای قدر، ص۲۳۵-۲۳۷.
- ↑ صدوق، امالی، ۱۴۱۷ق، ص۷۴۷.
منابع
- شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، موسسه بعثت، قم چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تحقیق مؤسسة البعثه، قم، دارالثقافه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- قاضی‌نعمان، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، اسوه، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتاب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجیدی خامنه، فریده، «شبهای قدر در ایران»، در مجله گلستان قرآن، شماره ۳۷، آذر ۱۳۷۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرح فقیه، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، ماه خدا: پژوهشی جامع درباره ماه مبارک رمضان از نگاه قرآن و حدیث، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
- «مراسم احیاء شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در بین الحرمین کربلای معلی»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ش.
| وقایع |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| آیینها | |||||
| عبادات |
| ||||
| احکام روزه | یوم الشک • روزه مسافر • افطار • سحری • مبطلات روزه • مد طعام • کفاره روزه • روزهخواری • بقای بر جنابت • کفاره جمع • رؤیت هلال | ||||
| مناسبتها | |||||
| وابسته | آیه روزه • حدیث صوموا تصحوا • استهلال • خطبه شعبانیه • زکات فطره • نماز عید • عید فطر • ستاد استهلال • آیه ۱۸۵ سوره بقره • روزه پیشواز | ||||