سامرا
  سامرا (عراق)
| |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| مختصات جغرافیایی | ۳۴°۱۲′شمالی ۴۳°۵۳′شرقی / ۳۴٫۲۰°شمالی ۴۳٫۸۸°شرقی |
| کشور | عراق |
| استان | صلاح‌الدین |
| جمعیت کل | ۳۰۰ هزار نفر |
| نام محلی | سامَرّة |
| زبان | عربی |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | «سُرَّ من رَآی» |
| سال تأسیس | ۲۲۱ق.\ ۸۳۵م |
سامرا از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق که حرم عسکریین در آن قرار دارد. سامرا در بین تکریت و بغداد واقع است. شهرت این شهر به‌دلیل وجود بارگاه امامین عسکریین و محل تولد امام مهدی (عج) است. سامرا در سال ۲۲۱ق مرکز خلافت معتصم عباسی شد.
علت نام‌گذاری
یاقوت حموی آورده است که سامرا را «سام بن نوح» ساخته و نام آن برگرفته از «سام راه» یعنی راه عبور و مرور سام فرزند نوح است.[۱]
ابن‌بطوطه این نام را برگرفته از «سام راه» یعنی راه شام نقل کرده است.[۲] براساس متون تاریخی، این شهر در عصر ساسانی، زیر سلطه ایران بود و مردم آن به پرداخت مالیات به پادشاهان ایرانی ناچار بودند. مورخان یکی از دلایل وجه تسمیه آن به ساءمره (محل حساب) را همین موضوع دانسته‌اند.[۳]
برخی نیز گفته‌اند که سامرا قبل از اسلام و در دوران ساسانیان و به دست شاپور «ذوالاکتاف» بنیان نهاده شده است.[۴]
از دیگر نام‌های سامرا می‌توان به ناحیه، [یادداشت ۱]سامراه، سامره، سراء، سُرَّ من رأی، سرور من رأی، [یادداشت ۲]ساء من رأی،[یادداشت ۳] عسکر و تیرهان اشاره کرد.[۵]
موقعیت جغرافیایی
شهر سامرا در شرق رودخانه دجله و در شمال بغداد واقع شده است. این شهر، مرکز استان صلاح الدین و در فاصله ۱۲۴ کیلومتری بغداد واقع شده است. سامرا از شرق به کرکوک، از شمال به استان نینوا، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد منتهی می‌شود.
_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C%D9%86.jpg)
.jpg)
تاریخچه
در سال ۲۲۱ق و دوران حکومت معتصم عباسی فرزند هارون عباسی، پایتخت از بغداد به سامرا منتقل گردید و تا سال ۲۷۶ ادامه داشت. علت این انتقال، وجود عظیم سپاهیان ترک بود که معتصم آنان را به خدمت گرفته بود و چون شهر بغداد ظرفیت آن تعداد سرباز را نداشت و مزاحمت مردم را در پی داشت؛ تصمیم بر آن گرفت تا جای مناسبی را در نظر بگیرد و سامرا را انتخاب کرد. وی آن جا را آباد ساخت و دارالخلافه خواند و نظامیان ترک را در آن سُکنا داد. سامرا در دوران معتصم به اوج قدرت و آبادانی رسید و کاخ‌ها، گردش‌گاه‌ها، بازارها، مساجد و عمارت‌های عظیم در آن ایجاد شد. این شکوه و عظمت تا دوران معتمد عباسی (حکومت ۲۵۶ - ۲۷۹ق) ادامه داشت تا اینکه وی پایتخت را به بغداد بازگرداند.[۶]
حضور دو امام شیعه
متوکل در سال ۲۳۳ق مصمم شد تا امام هادی(ع) را از مدینه به سامرا بیاورد. علت این امر را رسیدن گزارش‌هایی حاکی از میل مردم به امام هادی(ع) ذکر کرده‌اند.[۷] متوکل امام هادی(ع) را از مدینه به بغداد و سپس به سامرا آورد و ۲۰ سال و ۹ ماه در آنجا ساکن بود تا اینکه همانجا در زمان حکومت معتز مسموم شده و شهید شد و در همانجا مدفون شد.[۸]
امام حسن عسکری(ع) نیز به همراه پدرش در سال ۲۳۳ق/۸۴۷م به سامرا آورده شد و تا پایان عمرشان در همان جا بودند.[۹] امام عسکری(ع) در ۱ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق بیمار شد و در هشتم همان ماه، در سن ۲۸ سالگی در (سامرا) درگذشت و در خانه‌ای که پدرش دفن شده بود، مدفون شد.[۱۰]طبرسی (متوفای ۵۴۸ق) می‌نویسد: بیشتر اصحاب ما (یعنی علمای شیعه) بر این باورند که علت درگذشت امام عسکری(ع)، مسمومیت بوده است.[۱۱]
حوزه علمیه سامرا
در شعبان ۱۲۹۰ق، میرزای شیرازی از مراجع تقلید شیعه، به شهر سامرا کوچ کرد و در آنجا حوزه علمیه تأسیس کرد. در این حوزه علمای بزرگی مانند سید حسن صدر، سید محسن امین، محمدجواد بلاغی، آغا بزرگ تهرانی اشتغال داشتند. فتوای تحریم تنباکو در مدت اقامت میرزا در سامرا صادر شد.
خروج شیعیان
پس از اینکه میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲قدر سامرا درگذشت، شیعیان هم کم‌کم سامرا را ترک کرده و به سمت دیگر شهرهای شیعه‌نشین به‌ویژه در جنوب عراق یعنی کربلای معلی و نجف اشرف کوچ کردند. بر همین اساس، سامرا آرام‌آرام به یک شهر سنی‌نشین تبدیل شد. چند دهه پس از حکومت حزب بعث، تقریبا حضور شیعیان در سامرا به صفر رسید.
حاکمان عباسی
در بیش از نیم قرن، هشت خلیفه عباسی در سامرا حکومت کردند که عبارتند از:
آثار تاریخی
- مسجد جامع سامرا در سال۲۳۷ق به دستور متوکل عباسی ساخته شد.[۱۲] این مسجد که به «جامع متوکل» نیز شناخته می‌شود، به دلیل داشتن مناره‌ای حلزونی شکل به «جامع مَلوِیّه» شهرت دارد.[۱۳] امروزه بقایای این مسجد در فاصله یک کیلومتری از شهر دیده می‌شود.[۱۴]
- سرداب مقدس که زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری(ع) بوده است. بنابر گزارش‌هایی، امام مهدی(عج) بارها در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان دیده شده و علت نام‌گذاری این مکان به سرداب غیبت همین است.
- «متوکلیه» شهر کهن سامرا که به دست متوکل ساخته شد و امروزه ویرانه‌های آن در شمال سامرا نمایان است.
- مسجدی به نام «جامع ابی دُلَف» که به نام ابودلف قاسم بن عیسی از فرماندهان عباسی که از شیعیان معتقد بوده است.
- قصرهای سامرا که به دست خلفای عباسی ساخته شد و امروزه از آن، تنها دیوارها و ستون‌های ویرانه باقی مانده است.[۱۵]
اماکن زیارتی
حرم عسکریین
مدفن امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) مهم‌ترین مکان زیارتی شهر سامرا است.
- تخریب حرم عسکریین
حرم امامین عسکریین(ع) دو بار به دست ترویست‌ها تخریب شد. اولین حمله در ۳ اسفند ۱۳۸۴ش. و دومین حمله پس از گذشت شانزده ماه در ۲۳ خرداد ۱۳۸۶ش رخ داد. در نخستین تخریب، بمب‌گذاران با به کارگیری بیش از دویست کیلوگرم تی‌ان‌تی، گنبد و بخشی از گلدسته‌های طلایی حرم را فروریختند. در حمله دوم نیز گلدسته‌های طلایی تخریب شد. پس از این حملات تروریستی، بارگاه دو امام، در دست بازسازی و نوسازی قرار گرفت.
سرداب مقدس
سرداب غیبت، زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری (ع) بوده که هم‌اکنون در شمال غربی حرم عسکریین در شهر سامرا قرار دارد. گویند این مکان محل زندگی و عبادت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری(ع) در روزهای گرم تابستان بوده است. بنابر گزارش‌هایی، امام مهدی (عج) نیز بارها در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان دیده شده است.
مدفونان
- امام هادی(ع)، امام دهم شیعیان
- امام حسن عسکری(ع)، امام یازدهم شیعیان
- نرجس خاتون مادر امام زمان(عج) که قبرش داخل ضریح و پشت سر امامین عسکریین قرار دارد
- حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و عمه امام عسکری که در پایین پای امامین عسکریین مدفون است
- حسین بن علی الهادی فرزند امام هادی(ع) و برادر امام عسکری(ع)
- سمانه یا سمانه مغربیه ملقب به «ام الفضل» مادر امام هادی(ع) که در کنار فرزندش دفن شد
- سوسن مادر امام عسکری(ع)
- ابرهیم اشتر نخعی فرزند مالک اشتر در منطقه دُجَیل در نزدیکی سامرا
- جمیل بن دراج از محدثان شیعه، در منطقه دُجَیل در روستای طارمیه
- ابوهاشم جعفری از محدثان و راویان شیعه؛ قبر او داخل ضریح عسکریین است.
- ابن‌سکیت ابویوسف یعقوب بن اسحاق اهوازی
- نجاشی دانشمند رجالی شیعه؛ نجاشی در سال ٣٧٢ متولّد و در سال ۴۵٠ در مطيرآباد وفات يافته است، مطيرآباد يا «ميطره» روستايى در نواحى سامرا است.[۱۶]
- آقا رضا همدانی از مراجع تقلید قرن سیزدهم[۱۷]
- زید بن موسی بن جعفر(ع) معروف به زید النار[۱۸]
- محمد بن علی الهادی معروف به امامزاده سید محمد، مدفون در شهر بلد[۱۹] در ۴۵ کیلومتری شهر سامراء
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱۷۴.
- ↑ ابن‌بطوطه، الرحلة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۷۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱۷۳.
- ↑ خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ج۹، ص۱۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱۷۳.
- ↑ محلاتی، مأثر الکبراء، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۹.
- ↑ ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ خطیب البغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۵۶.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۰۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ص۵۱۰.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ ارجح، «جامع کبیر»، ص۳۵۳.
- ↑ ارجح، «جامع کبیر»، ص۳۵۳.
- ↑ ارجح، «جامع کبیر»، ص۳۵۳.
- ↑ اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ص ۷۳ - ۷۵. عتبات عالیات عراق.
- ↑ صحتی سردرودی، گزیده سیمای سامرا سینای سه موسی، ص۱۱۶.
- ↑ عتبات عالیات عراق.
- ↑ ابن‌بابویه، ص۴۹۴؛ ابنحزم، ص۶۱.
- ↑ احسان مقدس، ص۳۱۲.
یادداشت
- ↑ از برخی روایات و گزارش های تاریخی می توان استفاه کرد همانگونه که به عنوان کنایه از امام زمان(ع) تعبیر به ناحیه می‌شود به سامرا نیز ناحیه هم گفته می‌شده به عنوان نمونه بنگرید: کلینی، کافی، ج۱، ص۵۲۵. فَذَهَبَ الْعَلَوِيُّ فَأَعْلَمَ أَهْلَ النَّاحِيَةِ الْخَبَرَ
- ↑ یعنی شهری که بیننده‌اش خوشحال می‌شود. از عبارت اعیان الشیعه می‌توان استفاده کرد که معتصم عباسی این نام را برگزیده است. امین، محسن،اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۷.
- ↑ یعنی شهری که بیننده‌اش اندوهگین می‌شود.
منابع
- ابن‌بابویه، عیون اخبار الرضا، قم، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق.
- ابنحزم، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- ابن‌جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، الشریف الرضي، ۱۴۱۸ق.
- ارجح، اکرم، «جامع کبیر»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۹، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، مشعر، ص۳۱۲.
- خطیب البغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
- موسوعة العتبات المقدسه.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة ابن‌بطوطة، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، أکادمیة المملکة المغربیة، ۱۴۱۷ق.
- محلاتی، ذبیح الله، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، قم، مکتبه‌الحیدریه، ۱۳۸۴ش.
- اماکن زیارتی و سیاحتی عراق.
- عتبات عالیات عراق.
- صحتی سردرودی، محمد، گزیده سیمای سامرا: سینای سه موسی، تهران، مشعر، ١٣٨٨ش.
پیوند به بیرون