سامرا

مقاله قابل قبول
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
استناد ناقص
شناسه ارزیابی نشده
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از سرّ من رأی)
سامرا بر عراق واقع شده‌است
سامرا (عراق)
اطلاعات کلی
مختصات جغرافیایی۳۴°۱۲′شمالی ۴۳°۵۳′شرقی / ۳۴٫۲۰°شمالی ۴۳٫۸۸°شرقی / 34.20; 43.88
کشورعراق
استانصلاح‌الدین
جمعیت کل۳۰۰ هزار نفر
نام محلیسامَرّة
زبانعربی
اطلاعات تاریخی
نام قدیم«سُرَّ من رَآی»
سال تأسیس۲۲۱ق.\ ۸۳۵م


سامرا از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق که حرم عسکریین در آن قرار دارد. سامرا در بین تکریت و بغداد واقع است. شهرت این شهر به‌دلیل وجود بارگاه امامین عسکریین و محل تولد امام مهدی (عج) است. سامرا در سال ۲۲۱ق مرکز خلافت معتصم عباسی شد.

علت نام‌گذاری

یاقوت حموی آورده است که سامرا را «سام بن نوح» ساخته و نام آن برگرفته از «سام راه» یعنی راه عبور و مرور سام فرزند نوح است.[۱]

ابن‌بطوطه این نام را برگرفته از «سام راه» یعنی راه شام نقل کرده است.[۲] براساس متون تاریخی، این شهر در عصر ساسانی، زیر سلطه ایران بود و مردم آن به پرداخت مالیات به پادشاهان ایرانی ناچار بودند. مورخان یکی از دلایل وجه تسمیه آن به ساءمره (محل حساب) را همین موضوع دانسته‌اند.[۳]

برخی نیز گفته‌اند که سامرا قبل از اسلام و در دوران ساسانیان و به دست شاپور «ذوالاکتاف» بنیان نهاده شده است.[۴]

از دیگر نام‌های سامرا می‌توان به ناحیه، [یادداشت ۱]سامراه، سامره، سراء، سُرَّ من رأی، سرور من رأی، [یادداشت ۲]ساء من رأی،[یادداشت ۳] عسکر و تیرهان اشاره کرد.[۵]

موقعیت جغرافیایی

شهر سامرا در شرق رودخانه دجله و در شمال بغداد واقع شده است. این شهر، مرکز استان صلاح الدین و در فاصله ۱۲۴ کیلومتری بغداد واقع شده است. سامرا از شرق به کرکوک، از شمال به استان نینوا، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد منتهی می‌شود.

عراق
موقعیت
امامان مدفون امام علی(ع)امام حسین(ع)امام کاظم(ع)امام جواد(ع)امام هادی(ع)امام عسکری(ع)
وقایع مهم تاریخی جنگ جملجنگ صفینجنگ نهروانصلح امام حسن(ع)واقعه کربلاقیام مختارقیام توابینقیام زید بن علیجنگ ایران و عراقانتفاضه شعبانیهسقوط حکومت بعثیحمله داعش
شهرهای مذهبی کوفهنجفکربلاسامراحله
اماکن زیارتی
مراجع تقلید شیخ مرتضی انصاریمیرزای شیرازیسید محمدکاظم طباطبایی یزدیمحمدتقی شیرازیسید محسن طباطبائی حکیمسید محمد صدرسید ابوالقاسم خویی سید علی سیستانیسید محمدسعید حکیمبشیر نجفیمحمداسحاق فیاض
روحانیان سیاستمدار مهدی خالصیسید محمدباقر صدرسید مقتدی صدرسید محمدباقر حکیمسید عبدالعزیز حکیمسید عمار حکیممحمد خالصی‌زاده
حوزه‌های علمی حوزه علمیه نجفحوزه علمیه کربلاحوزه علمیه بغدادحوزه علمیه سامراحوزه علمیه حله
خاندان‌های شیعی خاندان ابن فراتآل ابی الجعدآل ابی الجهمآل ابی سارهآل ابی شعبهآل ابی سبرهآل ابی صفیهآل اعینآل حیان تغلبیآل یقطینآل خرسانخاندان بحرالعلومخاندان ابن نماآل بریدیآل خاقانیآل ثوابهخاندان جواهریخاندان حرزالدینخاندان حکیم
پایتخت‌ها بابل (دوران باستان) • مدائن (دوره ساسانیان) • کوفه (دوره بنی‌هاشم) • سامرا (دوره بنی‌عباس) • بغداد (دوره بنی‌عباس) • حله (دوره مزیدیان) • بغداد (پایتخت کنونی)
تشکل‌های شیعی حزب الدعوة الاسلامیةمجلس اعلای اسلامی عراقجنبش صدرجماعة العلماء فی النجف الاشرف
حکومت‌های شیعی حمدانیانمزیدیانآل بویهصفویان
مدفونان مدفونان در نجفمدفونان در کربلامدفونان در کاظمینمدفونان در بغدادمدفونان در کوفهمدفونان در سامرا
سایت‌ها سایت رسمی دولت عراقسایت حزب الدعوه

تاریخچه

تصویر قدیمی از شهر سامرا

در سال ۲۲۱ق و دوران حکومت معتصم عباسی فرزند هارون عباسی، پایتخت از بغداد به سامرا منتقل گردید و تا سال ۲۷۶ ادامه داشت. علت این انتقال، وجود عظیم سپاهیان ترک بود که معتصم آنان را به خدمت گرفته بود و چون شهر بغداد ظرفیت آن تعداد سرباز را نداشت و مزاحمت مردم را در پی داشت؛ تصمیم بر آن گرفت تا جای مناسبی را در نظر بگیرد و سامرا را انتخاب کرد. وی آن جا را آباد ساخت و دارالخلافه خواند و نظامیان ترک را در آن سُکنا داد. سامرا در دوران معتصم به اوج قدرت و آبادانی رسید و کاخ‌ها، گردش‌گاه‌ها، بازارها، مساجد و عمارت‌های عظیم در آن ایجاد شد. این شکوه و عظمت تا دوران معتمد عباسی (حکومت ۲۵۶ - ۲۷۹ق) ادامه داشت تا اینکه وی پایتخت را به بغداد بازگرداند.[۶]

حضور دو امام شیعه

متوکل در سال  ۲۳۳ق  مصمم شد تا امام هادی(ع) را از مدینه به سامرا بیاورد. علت این امر را رسیدن گزارش‌هایی حاکی از میل مردم به امام هادی(ع) ذکر کرده‌اند.[۷] متوکل امام هادی(ع) را از مدینه به بغداد و سپس به سامرا آورد و ۲۰ سال و ۹ ماه در آنجا ساکن بود تا اینکه همانجا در زمان حکومت معتز مسموم شده و شهید شد و در همانجا مدفون شد.[۸]

امام حسن عسکری(ع) نیز به همراه پدرش در سال ۲۳۳ق/۸۴۷م به سامرا آورده شد و تا پایان عمرشان در همان جا بودند.[۹] امام عسکری(ع) در ۱ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق بیمار شد و در هشتم همان ماه، در سن ۲۸ سالگی در (سامرا) درگذشت و در خانه‌ای که پدرش دفن شده بود، مدفون شد.[۱۰]طبرسی (متوفای ۵۴۸ق) می‌نویسد: بیشتر اصحاب ما (یعنی علمای شیعه) بر این باورند که علت درگذشت امام عسکری(ع)، مسمومیت بوده است.[۱۱]

تصویری قدیمی از مسجد جامع سامرا (معروف به مسجد مَلوِیّه) که در آن حرم عسکریین نیز دیده می‌شود.

حوزه علمیه سامرا

در شعبان ۱۲۹۰ق، میرزای شیرازی از مراجع تقلید شیعه، به شهر سامرا کوچ کرد و در آنجا حوزه علمیه تأسیس کرد. در این حوزه علمای بزرگی مانند سید حسن صدر، سید محسن امین، محمدجواد بلاغی، آغا بزرگ تهرانی اشتغال داشتند. فتوای تحریم تنباکو در مدت اقامت میرزا در سامرا صادر شد.

خروج شیعیان

پس از اینکه میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲قدر سامرا درگذشت، شیعیان هم کم‌کم سامرا را ترک کرده و به سمت دیگر شهرهای شیعه‌نشین به‌ویژه در جنوب عراق یعنی کربلای معلی و نجف اشرف کوچ کردند. بر همین اساس، سامرا آرام‌آرام به یک شهر سنی‌نشین تبدیل شد. چند دهه پس از حکومت حزب بعث، تقریبا حضور شیعیان در سامرا به صفر رسید.

حاکمان عباسی

در بیش از نیم قرن، هشت خلیفه عباسی در سامرا حکومت کردند که عبارتند از:

آثار تاریخی

  • مسجد جامع سامرا در سال۲۳۷ق به دستور متوکل عباسی ساخته شد.[۱۲] این مسجد که به «جامع متوکل» نیز شناخته می‌شود، به دلیل داشتن مناره‌ای حلزونی شکل به «جامع مَلوِیّه» شهرت دارد.[۱۳] امروزه بقایای این مسجد در فاصله یک کیلومتری از شهر دیده می‌شود.[۱۴]
  • سرداب مقدس که زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری(ع) بوده است. بنابر گزارش‌هایی، امام مهدی(عج) بارها در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان دیده شده‌ و علت نام‌گذاری این مکان به سرداب غیبت همین است.
  • «متوکلیه» شهر کهن سامرا که به دست متوکل ساخته شد و امروزه ویرانه‌های آن در شمال سامرا نمایان است.
  • مسجدی به نام «جامع ابی دُلَف» که به نام ابودلف قاسم بن عیسی از فرماندهان عباسی که از شیعیان معتقد بوده است.
  • قصرهای سامرا که به دست خلفای عباسی ساخته شد و امروزه از آن، تنها دیوارها و ستون‌های ویرانه باقی مانده است.[۱۵]

اماکن زیارتی

حرم عسکریین

مدفن امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) مهم‌ترین مکان زیارتی شهر سامرا است.

  • تخریب حرم عسکریین

حرم امامین عسکریین(ع) دو بار به دست ترویست‌ها تخریب شد. اولین حمله در ۳ اسفند ۱۳۸۴ش. و دومین حمله پس از گذشت شانزده ماه در ۲۳ خرداد ۱۳۸۶ش رخ داد. در نخستین تخریب، بمب‌گذاران با به کارگیری بیش از دویست کیلوگرم تی‌ان‌تی، گنبد و بخشی از گلدسته‌های طلایی حرم را فروریختند. در حمله دوم نیز گلدسته‌های طلایی تخریب شد. پس از این حملات تروریستی، بارگاه دو امام، در دست بازسازی و نوسازی قرار گرفت.

سرداب مقدس

سرداب غیبت، زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری (ع) بوده که هم‌اکنون در شمال غربی حرم عسکریین در شهر سامرا قرار دارد. گویند این مکان محل زندگی و عبادت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری(ع) در روزهای گرم تابستان بوده است. بنابر گزارش‌هایی، امام مهدی (عج) نیز بارها در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان دیده شده‌ است.

مدفونان

جستارهای وابسته

پانویس

  1. یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱۷۴.
  2. ابن‌بطوطه، الرحلة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۷۸.
  3. یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱۷۳.
  4. خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ج۹، ص۱۹.
  5. یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱۷۳.
  6. محلاتی، مأثر الکبراء، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۹.
  7. ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۲۲.
  8. خطیب البغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۵۶.
  9. جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۰۰.
  10. شیخ مفید، الارشاد، ص۵۱۰.
  11. طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
  12. ارجح، «جامع کبیر»، ص۳۵۳.
  13. ارجح، «جامع کبیر»، ص۳۵۳.
  14. ارجح، «جامع کبیر»، ص۳۵۳.
  15. اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ص ۷۳ - ۷۵. عتبات عالیات عراق.
  16. صحتی سردرودی، گزیده سیمای سامرا سینای سه موسی، ص۱۱۶.
  17. عتبات عالیات عراق.
  18. ابن‌بابویه، ص۴۹۴؛ ابن‌حزم، ص۶۱.
  19. احسان مقدس، ص۳۱۲.

یادداشت

  1. از برخی روایات و گزارش های تاریخی می توان استفاه کرد همانگونه که به عنوان کنایه از امام زمان(ع) تعبیر به ناحیه می‌شود به سامرا نیز ناحیه هم گفته می‌شده به عنوان نمونه بنگرید: کلینی، کافی، ج۱، ص۵۲۵. فَذَهَبَ الْعَلَوِيُّ فَأَعْلَمَ أَهْلَ النَّاحِيَةِ الْخَبَرَ
  2. یعنی شهری که بیننده‌اش خوشحال می‌شود. از عبارت اعیان الشیعه می‌توان استفاده کرد که معتصم عباسی این نام را برگزیده است. امین، محسن،اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۷.
  3. یعنی شهری که بیننده‌اش اندوهگین می‌شود.

منابع

  • ابن‌بابویه، عیون اخبار الرضا، قم، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق.
  • ابن‌‌حزم، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
  • ابن‌جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، الشریف الرضي، ۱۴۱۸ق.
  • ارجح، اکرم، «جامع کبیر»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۹، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۴ش.
  • مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تهران، مشعر، ص۳۱۲.
  • خطیب البغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
  • جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
  • موسوعة العتبات المقدسه.
  • یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
  • ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة ابن‌بطوطة، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، أکادمیة المملکة المغربیة، ۱۴۱۷ق.
  • محلاتی، ذبیح الله، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، قم، مکتبه‌الحیدریه، ۱۳۸۴ش.
  • اماکن زیارتی و سیاحتی عراق.
  • عتبات عالیات عراق.
  • صحتی سردرودی، محمد، گزیده سیمای سامرا: سینای سه موسی، تهران، مشعر، ١٣٨٨ش.

پیوند به بیرون