خانه حضرت فاطمه(س)
.jpg) ورودی مسجدالنبی که قبر پیامبر(ص) و خانه فاطمه(س) در آن قرار دارد. | |
| نام | خانه حضرت فاطمه(س) |
|---|---|
| کشور | عربستان/مدینه |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | زیارتی |
| دیرینگی | قرن اول هجری قمری |
خانه حضرت فاطمه(س) خانه‌ای متصل به مسجدالنبی که محل سکونت امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) بود. بیشتر عالمان شیعه، قبر حضرت فاطمه را در خانه‌اش می‌دانند. فضیلتی که برای خانه فاطمه برشمرده‌اند این است که خدا در واقعه سَدُّالاَبواب، فرمان داد، درِ همه خانه‌های متصل به مسجدالنبی بسته شود و تنها اجازه داد درِ این خانه به مسجد باز بماند.
در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است نماز خواندن در این خانه فضیلتی بیشتر از نماز در روضة‌النبی دارد. این خانه، در حکومت بنی‌امیه برای توسعه مسجدالنبی تخریب شد و به همراه حجره‌ای که پیامبر(ص) در آن دفن شده، در ضریحی قرار گرفت.
برخی خانه فاطمه(س) که در واقعه هجوم مورد تعرض گرفت و به فاطمه(س) صدماتی وارد شد، را خانه امام علی(ع) در کوچه بنی‌هاشم دانسته‌اند. این محققان دلایل و شواهدی را بر وجود این خانه و قرار گرفتن واقعه کوچه بنی‌هاشم در این خانه ذکر کرده‌اند.
جایگاه خانه فاطمه نزد مسلمانان و فضیلت آن
خانه فاطمه، به محل سکونت فاطمه در مدینه اشاره دارد که در منابع روایی و تاریخی شیعه و سُنی از فضلیت[۱] و واقعه هجوم به آن[۲] سخن گفته شده است. همچنین برخی از عالمان شیعه، آن را محل دفن حضرت فاطمه(س) نیز می‌دانند.[۳]
در روایتی از شیعه و اهل‌سنت آمده است که پیامبر(ص)، خانه فاطمه و علی را از بهترین مصادیق خانه‌هایی معرفی می‌کرد که در آیه ۳۶ سوره نور آمده است: «فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْ‌فَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ؛ در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن خانه‌ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می‌کنند».[۴]
خانه فاطمه، محل تولد فرزندان او[۵] و بنا بر روایتی محل تولد امام سجاد(ع)[۶] نیز بوده است. بنا بر روایتی که در کتاب الکافی نقل شده امام صادق(ع) نمازخواندن در خانه فاطمه(س) را برتر از نمازخواندن در روضة النبی شمرده است.[۷] همچنین نقل شده امام جواد(ع) هر روز در خانه فاطمه(س) نماز می‌خواند.[۸]
در برخی شهرهای ایران، در ایام فاطمیه، نمایشگاه‌ها و ماکت‌هایی از محله بنی‌هاشم و خانه حضرت فاطمه با نام کوچه‌های مادری ساخته می‌شود و مورد بازدید عمومی قرار می‌گیرد.[۹]
درخواست پیامبر برای جا‌به‌جایی فاطمه(س)
ابن‌سعد مورخ قرن سوم قمری، از امام باقر(ع) نقل کرده که امام علی(ع) پس از ازدواج با فاطمه(س)، خانه‌ای را که کمی از خانهٔ پیامبر دور بود، آماده کرد. پیامبر به آنها گفت می‌خواهد دخترش نزدیک خانه خودش ساکن شود. فاطمه(س) از پیامبر خواست با حارثه بن نُعمان صحبت کند تا در خانه او ساکن شوند.[۱۰] حارثه برخی از خانه‌های خود را به پیامبر داده بود تا با همسرانش در آن زندگی کند.[۱۱] ازاین‌رو، پیامبر گفت که از گفتن این مطلب به او خجالت می‌کشد. حارثه از این موضوع اطلاع یافت، خانه‌اش را به پیامبر هدیه داد و گفت که پذیرفتن مال او توسط پیامبر، محبوب‌تر از نپذیرفتن ایشان است.[۱۲]
براساس نقل برخی منابع شیعه، پیامبر از امام علی(ع) خواست خانه‌ای را آماده کند تا پس از ازدواج به آنجا بروند. علی(ع) گفت در نزدیکی خانه پیامبر، خانه‌ای جز خانه حارثة بن نعمان نیست. پیامبر گفت که حارثه برخی خانه‌هایش را به او بخشیده و خجالت می‌کشد به او بگوید. حارثه از داستان اطلاع یافت و نزد پیامبر آمد و خانه‌اش را به او بخشید. به این ترتیب، علی(ع) و فاطمه(س) به خانه حارثه رفتند.[۱۳]
تنها خانه‌ای که به مسجد در داشت
خانه حضرت فاطمه در شرقِ مسجدالنبی و در وسط دیگر حجره‌های پیامبر(ص) قرار داشت.[۱۴] این خانه دو در داشت: یک در به داخل مسجد باز می‌شد و درِ دیگر به بیرون مسجد.[۱۵] در واقعه سَدُّ الاَبواب، پیامبر(ص) به فرمان خدا، دستور داد درِ همه خانه‌ها به مسجدالنبی بسته شود به جز درِ این خانه.[۱۶] سَدُّالابواب، فضیلتی انحصاری برای علی(ع) شمرده می‌شود.[۱۷]
خانه فاطمه(س) پشت خانه پیامبر (حجره عایشه) قرار داشت.[۱۸] میان این دو خانه روزنه‌ای بود[۱۹] که پیامبر از آنجا احوال دخترش را می‌پرسید.[۲۰] در شبی، مشاجره‌ای میان حضرت فاطمه و عایشه همسر پیامبر اتفاق افتاد که موجب ناراحتی فاطمه(س) شد و به درخواست فاطمه پیامبر آن را بست.[۲۱]
هجوم به خانه فاطمه
بنابر نقل منابع شیعه و اهل‌سنت، پس از رحلت پیامبر(ص) و واقعه سقیفه، عده‌ای از صحابه به خانه فاطمه هجوم بردند، تا از امام علی(ع) و دیگر افرادی که از بیعت با ابوبکر خودداری و در خانه او تحصن کرده بودند، بیعت بگیرند.[۲۲] به گزارش منابع شیعی در این واقعه درِ خانه را آتش زدند[۲۳] و بر اثر صدمات وارده، جنینِ فاطمه (محسن) سِقط شد[۲۴] و فاطمه نیز پس از مدتی به شهادت رسید.[۲۵]
هجوم به کدام خانه بود؟
برخی محققان معتقدند هجوم به خانه فاطمه(س)، مربوط به خانهٔ نزدیک مسجد نبود؛ بلکه خانه‌ای که به آن هجوم شده از مسجد فاصله داشته است.[۲۶] به گفته محمدصادق نجمی (درگذشت: ۱۳۹۰) در کتاب تاریخ حرم ائمه بقیع، برخی گزارش‌های تاریخی این نظریه را تأیید می‌کند. از جمله گزارشی است مبنی بر اینکه زمانی که علی(ع) را برای بیعت با ابوبکر به مسجد می‌بردند، مردم در کوچه‌های مدینه این وقایع را نظاره‌گر بودند.[۲۷] این گزارش در کتاب السقیفه و فدک اثر احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری (درگذشت: ۳۲۳ق) آمده است.[۲۸] همچنین می‌گویند این خانه در سمت شرق مسجدالنبی، پشت به بقیع و در کنار خانه ابوایوب انصاری بوده و مشتمل بر حیاط، انبار، چندین اتاق و درِ چوبی بزرگ بوده است.[۲۹]
سَمْهودی (درگذشت ۹۱۱ق) مدینه‌شناس اهل‌سنت، نیز از خانه نزدیک به قبرستان بقیع که برای امام علی(ع) بوده سخن گفته است.[۳۰] کتاب الطبقات الکبری از منابع تاریخی نوشته شده در قرن سوم هجری، از خانه امام علی(ع) در نزدیکی بقیع نام برده است.[۳۱] برخی این خانه را همان خانه‌ای می‌دانند که حارثة بن نُعمان برای سکونت به فاطمه هدیه داد.[۳۲]
سید جعفر مرتضی عاملی (درگذشت: ۱۴۴۱ق) تاریخ‌پژوه شیعه، واقعه هجوم را در خانه‌ای می‌داند که واقعه سد الابواب درباره آن نقل شده است.[۳۳]
آیا فاطمه در خانه‌اش دفن شد؟
از نظر سید جعفر مرتضی عاملی، متخصص تاریخ اسلام و تشیع، سیره‌نگار (درگذشت: ۱۴۴۱ق)، تعیین قطعیِ محل قبر فاطمه ناممکن است.[۳۴] با این حال عالمان شیعه درباره محل دفن او احتمالاتی مطرح کرده‌اند. به گفته اسماعیل انصاری زنجانی در الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، بیشتر عالمان شیعه معتقدند فاطمه در خانه‌اش دفن شده است.[۳۵] همچنین آیت‌الله مکارم شیرازی عبارت «النَّازِلَةِ فِي جِوَارِكَ؛ در جوار تو فرود آمده» که در سخنان امام علی(ع) به هنگام خاکسپاری فاطمه(س) نقل شده را مؤیدی برای نظریهٔ کسانی می‌داند که معتقدند فاطمه در منزل خود دفن شده است.[۳۶]
قرارگرفتن خانه در ضریح پیامبر در توسعه مسجدالنبی
خانه فاطمه(س) در زمان حکومت عبدالملک بن مروان (حکومت: ۶۵تا۸۶ق)[۳۷] یا ولید بن عبدالملک (حکومت: ۸۶ق تا۹۶ق)[۳۸] به منظور توسعه مسجدالنبی تخریب شد. این حجره به همراه حجره‌ای که پیامبر در آن دفن شده، در ضریحی قرار گرفتند.[۳۹]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۳، ج۴، ص۵۵۶.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۴۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۷۲.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، دارالفکر، ج۶، ص۲۰۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ طبسی، «گزارشی از خانه زهرا علیها السلام»، سایت حوزه.
- ↑ طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۵۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۳.
- ↑ «روایتی از «کوچه‌های مادری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة الإمام علی(ع)، ۲۰۰۹م، ج۳، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۳۹۰ق، ص۷۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۱۳.
- ↑ طبسی، «گزارشی از خانه زهرا علیها السلام»، سایت حوزه.
- ↑ قائدان، درسنامه اماکن مذهبی مکه مکرمه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۷.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۲.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۲۵.
- ↑ قائدان، درسنامه اماکن مذهبی مکه مکرمه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۷.
- ↑ الصغیر، الامام علی علیه السلام سیرته وقیادته فی ضوء المنهج التحلیلی، ۲۰۰۲م. ج۱، ص۳۱.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۵۷.
- ↑ صبری باشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۳، ص۲۶۲.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۶.
- ↑ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
- ↑ موسوی، «پاسخ به شبهات تاریخی آتش زدن خانه وحی در آیینه‌ی تاریخ و روایات فریقین»، ص ۱۴۰- ۱۴۱.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، ۱۳۸۶ش، ص۱۶۳-۱۶۶.
- ↑ جوهری بصری، السقیفة و فدک، تهران، ص۷۲.
- ↑ الله‌اکبری، «خانه حضرت فاطمه(س) کجا بوده است؟»، شیعه‌نیوز
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۵۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۴۰.
- ↑ نگاه کنید به قزوینی، فاطمة الزهراء(ع) من المهد الی اللحد، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ عاملی، مأساة الزهراء(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ عاملی، مأساة الزهرا(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۵۲ و ۲۵۳.
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲۸ق، ج۱۶، ص۱۱۳.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام اميرالمؤمنين، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۳۲.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۱۱.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۸۹.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص ۲۹۵.
منابع
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی، ۱۴۲۱ق.
- الصغیر، محمدحسین، الامام علی علیه السلام سیرته و قیادته فی ضوء المنهج التحلیلی، بی‌جا، مؤسسة العارف، ۲۰۰۲م.
- انصاری زنجانی خوئینی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء سلام الله علیها، قم، دلیل ما، ۱۴۲۸ق/۱۳۸۶ش.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- جوهری بصری، احمد بن عبد العزیز، السقیفة و فدک، تحقیق و تصحیح محمدهادی امینی، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی‌تا.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفه، بیروت، بی‌تا.
- سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، قم، الهادی، ۱۴۲۰ق.
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- صبری باشا، ایوب، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ترجمه ماجده معروف، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.
- طبری امامی، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، مؤسّسةالاعلمی، بیروت، چهارم، ۱۴۰۳ق.
- طبسی، محمدجواد، «گزارشی از خانه زهرا علیها السلام»، سایت حوزه، مجله مبلغان، شماره ۱۹، مرداد۱۳۸۰ش.
- عاملی، سید جعفرمرتضی، الصحیح من سیرة الإمام علی(ع)، بی‌جا، مرکز مطالعات اسلامی، ۲۰۰۹م.
- عاملی، سید جعفرمرتضی، مأساة الزهراء علیها السلام، بیروت، دارالسیرة، ۱۴۱۸ق.
- قائدان، اصغر، درسنامه اماکن مذهبی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- قزوینی، محمدکاظم، فاطمه الزهراء علیه السلام من المهد الی اللحد، قم، دار الانصار، ۲۰۰۶م،
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة، قم، انصاریان، ۱۳۸۴ش.
- نجمی، محمدصادق، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- الله‌اکبری، «خانه حضرت فاطمه(س) کجا بوده است؟»، شیعه‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید:۲۱ مرداد ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
- موسوی، سید محمدتقی، «پاسخ به شبهات تاریخی آتش زدن خانه وحی در آیینه‌ی تاریخ و روایات فریقین»، تاریخ اسلام در آیینه اندیشه‌ها، سال دوازدهم، شماره۱۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش.