خاندان صدر
 | |
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| نام خاندان | خاندان صدر، خاندان صدر عاملی |
| نسب | امام موسی کاظم(ع) |
| صدر خاندان | سید صالح موسوی عاملی |
| وجه نام‌گذاری | انتساب به سید صدرالدین موسوی عاملی |
| موقعیت | |
| خاستگاه | جبل عامل |
| مکان استقرار | لبنان، عراق، ایران |
| افراد سرشناس | |
| مراجع تقلید | سیدحسن صدر، سید صدرالدین موسوی عاملی، سید صدرالدین صدر، سیدمحمد صدر |
| مشاهیر | سیدموسی صدر، سید محمدباقر صدر، بنت الهدی صدر، مقتدی صدر، سید اسماعیل صدر، سید حسین خادمی |
| عالمان | سید رضا صدر |
| سایر اطلاعات | |
| ویژگی | تأثیرگذار در اوضاع سیاسی عراق و لبنان |
خاندان صدر یا صدر عاملی شاخه‌ای از سادات از ذریه سید صالح موسوی عاملی که در صدر آنها سید صدرالدین موسوی عاملی است. این خاندان از نوادگان امام موسی کاظم(ع) و از خاندان‌های مشهور مذهبی در ایران، عراق و لبنان است که در قرن‌های سیزدهم تا پانزدهم قمری عالمان و شخصیت‌های پرآوازه‌ای مانند موسی صدر، محمدباقر و محمد از آن برخاسته‌اند که در اوضاع سیاسی لبنان و عراق نقش داشته‌اند.
تاریخچه و علت نام‌گذاری
خاندان صدر شاخه‌ای از خاندان شرف‌الدین و شرف‌الدین شاخه‌ای خاندان نورالدین است. این خاندان تا سال‌ها در جبل عامل لبنان می‌زیستند و از این رو به عاملی مشهورند. جد اعلای آنان، سید صالح موسوی عاملی (درگذشت ۱۲۱۷ق) از علمای شیعه در لبنان بود، اما به سبب دشمنی حاکمان عثمانی با تشیع مجبور به ترک لبنان و اقامت در عراق شد. در اواسط سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار دو تن از چهار پسرش، سید محمدعلی و سید صدرالدین موسوی عاملی (۱۱۹۳–۱۲۶۴ق) به اصفهان هجرت کردند. برخی از علمای مطرح شیعه در دو قرن اخیر ایران، از نوادگان آن دو بودند.
منطقه جبل‌عامل لبنان، به ویژه روستاهای «شدغیث» و «معرکه»، خاستگاه خاندان صدر است، در پی مهاجرت سید صالح به عراق، خاندان صدر به سه دسته تقسیم شدند، عده‌ای در جبل عامل باقی ماندند، برخی به کاظمین رفتند که سیدحسن، سید اسماعیل جدّ امام موسی صدر و سید محمدباقر صدر از این جمله‌اند و بعضی دیگر هم به اصفهان هجرت کردند.[۱] از جمله سید صدرالدین موسوی عاملی، که به سبب شهرت علمی و به ویژه فقهی وی، فرزندانش همه به صدر معروف شدند. چون در اصفهان زندگی می‌کرد، برخی از فرزندانش به صدر اصفهانی مشهور شدند. برخی نیز به جهت مهاجرت او در کودکی از سرزمین جبل عامل به عراق، به صدرزاده یا صدرعاملی معروف شدند.[۲] چندین تن از عالمان خاندان صدر به صدرالدین ملقب‌اند، لقب صدر برای این خاندان به جهت انتساب به سید صدرالدین موسوی عاملی اصفهانی است.
مشاهیر
- سید صالح موسوی عاملی، جد اعلای خاندان صدر
- سید مقتدی صدر، از رهبران شیعیان عراق، فرزند سید محمد صدر
- سید صدرالدین موسوی عاملی (۱۱۹۳ جبل عامل - ۱۲۶۴ق نجف)، فرزند سید محمد صالح و داماد شیخ جعفر کاشف الغطا و از علمای اهل اصفهان بود. از اساتید وی وحید بهبهانی و بحرالعلوم بودند. سید محمد هاشم خوانساری و محمد باقر نجفی اصفهانی از دامادهای عاملی بودند. او در شب جمعه ۱۴ محرم سال۱۲۶۴ قمری، درگذشت و در حرم امام علی(ع) به خاک سپرده شد.
- سید حسن صدر (۱۲۷۲–۱۳۵۴ق) فرزند سید هادی صدر کاظمینی فقیه، اصولی، محدث و از مراجع تقلید شیعی، مشهور به محدث کاظمینی. وی از عالمان دینی بسیاری اجازه روایت دریافت کرد و کتاب تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام با موضوع «نقش شیعیان در تأسیس علوم اسلامی» مشهورترین اثر او است.
- محمدعلی بن محمد بن صالح بن محمد بن ابراهیم موسوی عاملی اصفهانی (۱۲۳۹–۱۲۷۴ق) معروف به آقا مُجْتَهِد، عالم شیعی امامی، عارف، شاعر و ادیب، در ۱۲ سالگی به اجتهاد رسید و در ۳۵ سالگی به علت مسمومیت در اصفهان درگذشت.
- سید اسماعیل صدر؛ (متولد ۱۲۵۸ ق.اصفهان- درگذشته ۱۳۳۸ ق.کاظمین) از مراجع تقلید قرن چهاردهم است. تحصیلات خود را در اصفهان، نجف و سامرا گذراند و از شاگردان میرزای شیرازی بود. در برابر تهاجمات روسیه، انگلیس و ایتالیا به ممالک اسلامی به همراه دیگر علمای نجف، فتاوای جهاد صادر کرد. فرزندانش سید محمدمهدی (متولد۱۲۹۶ق.)، سید صدرالدین (۱۲۹۹–۱۳۷۳ق)، سید محمدجواد (متولد ۱۳۰۱ق.) و سید حیدر بودند.
- سید حسین خادمی؛ (متولد ۱۲۸۰ش. اصفهان ـ درگذشته ۱۳۶۳ش. اصفهان) فقیه شیعی قرن۱۴ و نماینده مردم اصفهان در مجلس خبرگان قانون اساسی و رئیس سِنّی اولین مجلس خبرگان رهبری بود. پدرش ابو جعفر (خادم الشریعه) و جدّش سید صدرالدین موسوی عاملی از عالمان و سادات خاندان صدر و مادرش نیز از همین خاندان بود.[۳]
فرزندان سید حیدر صدر
سید محمدباقر صدر، از علما و فعالان سیاسی عراق، (درگذشت ۱۳۵۹ش)، برادر سید اسماعیل صدر. سید محمد باقر صدر (زاده ۱۳۵۳ق/ ۱۳۱۳ش و درگذشته ۱۴۰۰ق/۱۳۵۹ش)، پدرش سید حیدر صدرعاملی و مادرش دختر شیخ عبدالحسین آل‌یاسین فقیه، مفسّر و متفکر شیعه و فعال سیاسی عراقی. مشارکت در تشکیل حزب الدعوة الاسلامیة، صدور فتوای حرمت عضویت مسلمانان در حزب بعث عراق و برپایی چند راهپیمایی و تظاهرات در شهرهای شیعه‌نشین جنوب عراق و بغداد بخشی از فعالیتهای سیاسی وی بود. مجموع این اقدامات سبب شد که رژیم بعث عراق او و خواهرش را دستگیر و به شهادت رساند. سید جعفر صدر، تنها پسر او است.
آمنه صدر، معروف به بنت‌الهدی و شهیده صدر (۱۹۳۷–۱۹۸۰م)، پدرش آیت‌الله سیدحیدر صدر و مادرش خواهر آیت‌الله محمدرضا آل‌یاسین و برادرش سید محمدباقر صدر بود. از زنان نویسنده و فعال فرهنگی-سیاسی عراق بود. سرپرستی مدارس الزهراء نجف و کاظمین، تشکیل جلسات خانگی دینی، نوشتن مقاله در مجله الاضواء، داستان‌نویسی و سرایش اشعار مذهبی از فعالیتهای فرهنگی-دینی اوست. بنت‌الهدی، به‌دنبال اعتراض به دستگیری برادرش و سخنرانی در حرم حضرت علی(ع) که به تظاهرات در شهرها و کشورهای مختلفی انجامید، توسط رژیم بعث زندانی و پس از شکنجه طولانی اعدام شد.
فرزندان سید صدرالدین صدر
سید موسی صدر معروف به امام موسی صدر (زاده ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ در قم)، از عالمان و اندیشمندان تأثیرگذار شیعه در عرصه فرهنگی و سیاسی است که پس از هجرت از ایران به لبنان، مجلس اعلای شیعیان لبنان و جنبش امل را تأسیس کرد و رهبری فکری و سیاسی شیعیان این کشور را عهده‌دار شد. او در ۹ شهریور ۱۳۵۷، طی سفری رسمی به لیبی به دعوت معمر قذافی، ناپدید شد. بسیاری گزارش‌ها حاکی از قتل او در همان زمان توسط قذافی است، ولی گزارش‌هایی نیز در دست است که بنابر آنها او کشته نشده و در زندان‌های لیبی بوده است. پس از سقوط معمر قذافی نیز هیچ گزارش رسمی جدیدی از وضعیت او به دست نیامده است.
سید رضا صدر(۱۳۰۰–۱۳۷۳ش) مجتهد شیعه و از مدرسان حوزه علمیه قم و نویسنده کتاب‌های دینی. او فرزند سید صدرالدین صدر و برادر سید موسی صدر بود. در قم نزد استادانی مثل سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمد محقق داماد، سید محمد حجت کوه کمره‌ای و سید حسین بروجردی تحصیل کرد. فلسفه و عرفان را نیز نزد امام خمینی شاگردی کرد. بعدها به درخواست سید کاظم شریعتمداری به منظور تبلیغ و ارشاد به تهران رفت در ۱۳۵۶ش دوباره به حوزه علمیه قم بازگشت و تا پایان عمر در قم مشغول به تدریس بود.
سایر مشاهیر
- سید محمد صادق صدر پدر سید محمد صدر و جد مقتدی صدر.
- سید محمد صدر، از مراجع تقلید عراق (درگذشت ۱۳۷۷ ش)، پسر عموی محمدباقر صدر.
- جمال الدین واعظ اصفهانی، ملقب به صدرالواعظین، روحانی مشروطه خواه.
بانوان مشهور خاندان صدر
- رباب صدر؛ فرزند سید صدرالدین صدر و خواهر امام موسی صدر است که در سال ۱۳۲۳ش. در قم زاده شد. پدربزرگ مادری وی آقا حسین طباطبایی قمی بود که به دلیل اعتراض به سیاستهای ضداسلامی رضاشاه به عتبات تبعید شد. در سال ۱۹۶۲ به لبنان رفت و مدتی بعد با حسین شرف‌الدین نوه آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین ازدواج کرد و در همان‌جا اقامت گزید. رباب صدر فعالیتهای اجتماعی خود را بنا به دستور امام موسی صدر برای مشارکت در ایجاد شاخه زنان مؤسسات آغاز کرد و بعد از آن مدیریت «بیت الفتاه» را نیز به عهده گرفت. پس از ناپدید شدن سید موسی صدر در ۹ شهریور ۱۳۵۷ مسؤلیت اداره مؤسسات امام صدر عملاً به عهده وی قرار گرفت.[۴]
- بنت‌الهدی صدر (۱۹۳۷–۱۹۸۰م).
- سیده زهرا بیگم عاملی (درگذشت قرن ۱۴ق)، دختر سید صدرالدین عاملی همسر ملا محمدصالح مازندرانی جویباره‌ای بود. زهرا بیگم فقیه بود و بر کتاب شرح لمعه حاشیه‌ای نوشت که در حوزه علمیه اصفهان مورد توجه و بحث بود. از جمله فرزندان او، آقا محمد، معروف به شیخ العراقین است.
- مریم‌بیگم جویباره‌ای، نوه سیده زهرا بیگم عاملی از شاعران معروف در شهر اصفهان بود.
- سیده بدرالشریعه خاتون‌آبادی، خاله شهید بهشتی و مادر محمدعلی اژه‌ای، که نوه آقا سید محمدجواد صدرعاملی نیز بود. شهیدبهشتی اوایل انقلاب اسلامی ایران از ایشان تقاضا کرد که در قم مسئولیت حوزه‌های علمیه خواهران را قبول کند؛ ولی ایشان نپذیرفت.
- فخرالسادات ابطحی سدهی، دخترخاله شهید بهشتی مدرسه علمیه حضرت فاطمه محدثه اصفهان را بنیان نهاد و افزون بر اشتغالات علمی، فعالیتهای اجتماعی نیز داشت.[۵]
برای مطالعه بیشتر
مشاهیر خاندان صدر؛ محسن کمالیان، مؤسسه تحقیقاتی امام موسی صدر، ۱۳۹۴ش.
پانویس
- ↑ یادنامه عالمی از تبار خاندان صدر، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ روزنامه اطلاعات، دوشنبه ۹ شهریور، ۱۳۹۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۱، ص۳۱؛ آقابرزگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج ۱۱، ص۳۱۰؛ مفرّج، السّلالة الهاشمیة فی لبنان، ص۲۴۸–۲۴۹؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص هفده
- ↑ رباب صدر، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- ↑ روزنامه اطلاعات، دوشنبه ۹ شهریور، ۱۳۹۴.
منابع
- روزنامه اطلاعات، گفتگو با دکتر محسن کمالیان مؤلف مجموعه «مشاهیر خاندان صدر»، دوشنبه ۹ شهریور، ۱۳۹۴ش
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمدمنزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم ۱۴، ۱۴۰۴.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب:۱۹ شرح مبارزات حضرت آیت‌اللّه سیدحسین خادمی، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۰ش.