بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)
 تصویر روی جلد کتاب بهج الصباغه | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمدتقی شوشتری |
| موضوع | شرح نهج البلاغه |
| سبک | موضوعی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۴ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | امیر كبیر |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۶ش |
بَهْجُ الصَّباغَةِ فی شَرْحِ نَهْجِ الْبَلاغَة کتابی ۱۴ جلدی در شرح نهج البلاغه. نویسنده این کتاب محمدتقی شوشتری است. وی در ابتدای هر فصل، بخشی از نهج‌البلاغه را نقل سپس به اختلاف لغات و جملات در شرح‌ها پرداخته، در ادامه صورت صحیح آن لغت یا جمله را با استناد به آیات و روایت شرح می‌دهد.
نویسنده
محمدتقی شوشتری (۱۲۸۱ش. نجف/۱۳۷۴ش. شوشتر) فرزند شیخ محمد کاظم معروف به علامه شوشتری و محقق شوشتری از علمای شیعه امامی در قرن چهاردهم هجری شمسی است. وی از نوادگان شیخ جعفر شوشتری صاحب الخصائص الحسینیه است. از مشهورترین آثار او کتاب‌های قاموس الرجال را می‌توان نام برد. این کتاب دومین اثر علمی وی است.[۱]
انگیزه نگارش
شوشتری با بررسی شرح ابن ابی الحدید، شرح ابن میثم و شرح خویی اشاره به ضعف و کاستی‌های آنان تصمیم می‌گیرد شرح جامعی که مطالب تاریخی و ادبی و اخبار قوی و قابل احتجاج و مستند در آن آمده باشد را بنویسد.[۲]
علت نام‌گذاری
مؤلف درآخرین جمله‌ای که در مقدمه کتاب نوشته به علت نامیدن این اثر اشاره نموده و می‌نویسد: به هنگام نوشتن این اثر که نعمتی بزرگ از سوی خدا برمن بود، خداوند متعال به من یک شادی و خوشحالی خاصی نصیب نمود. به همین جهت این کتاب را «بهج‌الصباغه فی شرح نهج البلاغه» نامیدم.[۳]
روش نویسنده
تستری در ابتدای هر فصل و در پی هر عنوان که بخشی از نهج‌البلاغه را نقل سپس به اختلاف لغات و جملات در شرح‌ها پرداخته، در ادامه صورت صحیح آن لغت یا جمله را با استناد به آیات و روایت صحیح، به طور مستند شرح می‌دهد.[۴]
ساختار
این کتاب برخلاف شرح‌های دیگر که به ترتیب نهج‌البلاغه است، به گونه موضوعی در چهارده جلد است.[۵] در ابتدای کتاب شرح‌حالی از مؤلف، نوشته فرزندش به چشم می‌آید.[۶] در ادامه با مقدمه مولف و سپس شرح خطبه سیدرضی آغاز می‌گردد. تمام شصت فصل این کتاب، عناوین جداگانه دارد امّا مباحث هر فصل، عنوان موضوعی ندارد. بلکه همه با کلمه عنوان، آمده که ۹۳۳ عنوان است.در فصل آخر به موضوعاتِ پراکنده پرداخته و ۱۰۴ عنوان را شرح کرده است. در پایان هر جلد، فهرست تمام فصل‌ها آمده است.[۷]
محتوا
مقدمه کتاب همراه با ستایش نهج‌البلاغه و سخنان امام علی(ع) است. در ادامه نقد و بررسی نهج‌البلاغه آمده و برخی از اشتباهات سید رضی و کمبودهای سه تا از شرح‌های مهم نهج‌البلاغه ذکر شده است. محتوای اصلی این اثر از سوی تستری در شصت فصل طراحی و تدوین شده است.[۸] برخی از این فصل‌ها عبارتند:
توحید، آفرینش جهان و فرشتگان، خلقت انسان، نبوت، امامت، علم امام علی و دیگر صفات اخلاقی آن حضرت مانند زهد، تفسیر آیات قرآن کریم، قضاوت‌ها، دعاها، دوستی و دشمنی او، شجاعت و شهامت وی، دوستان و دشمنان امام، سرزنش‌های او نسبت به کارگزاران خود، گله‌ها و شکایت‌های ایشان، کاستی‌های مردمان و اختلاف آنان، قضا و قدر، رهنمودهای آن حضرت به عمر و عثمان، موضوع بیعت با آن حضرت، جنگ جمل، صفین، جنگ نهروان و...
[۹]
شوشتری در مقدمه کتابش ادعا کرده است که برخلاف برخی از شارحان که مطالب دیگران را به خودشان نسبت داده‌اند -که در واقع این کار نوعی سرقت است- او در این شرح آن‌چه را از دیگران است بدان تصریح کرده است و هر چه را که به کسی نسبت نداده ازآنِ خودِ اوست. [۱۰]
کتاب با توضیحی درباره تفاوت حمد و مدح در شرح نخستین فراز از خطبه اول نهج البلاغه شروع شده و نویسنده حمد و مدح را درباره امور اختیاری دانسته است و درباره الله روایتی از امام عسکری(ع) به نقل از صدوق در معانی الاخبار نقل کرده که الله كسى است كه هر مخلوقى در هنگام نيازها و گرفتاریها به وى روى مى آورد. (أنّ اللّه هو الّذي يتألّه إليه عند الحوائج و الشدائد)[۱۱] پایان بخش کتاب شرحی مختصر درباره این حکمت از نهج البلاغه است(مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَيْهِ شَهَوَاتُهُ ترجمه:هر كه خود را بزرگوار ديد شهوت‌هايش در ديده وى خوار گرديد.)شوشتری (شَهْوَتُهُ به صورت مفرد) را درست دانسته و منظور از شهوات را شامل شهوات مباح و حلال هم دانسته زیرا پیروی از شهواتِ مباح نیز موجب خواری نفسِ انسان می‌شود و هم انسان پرخور و سرگرم به ازدواج نزد مردم بی‌ارزش است.شوشتری هم چنین به نقل از ابن ابی الحدید در شرح این حکمت یبتی شعر نقل کرده که مضمونش این است: هر وقت خواهش و درخواست شكم و فَرْج خود را برآوردى و اجابت نمودى، اين دو "شكم و فرج" به نهايت پستى خود رسيده‌اند. [۱۲]
ویژگی‌ها
برخی امتیازات این اثر را این گونه برشمردند:
- موضوعی بودن شرح.
- نگرش انتقادی به برخی از شرح‌های پیشین.
- تصحیح متن نهج‌البلاغه، براساس شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ابن میثم و یک متن خطی.
- مستندسازی روایات نهج البلاغه براساس متون قبل از تألیف نهج البلاغه.
- گستردگی موضوعات مورد بحث.(۶۰ عنوان اصلی)
- توجه به ظرائف حوادث تاریخی.
- بی‌طرفی علمی در نقد و بررسی.[۱۳]
وضعیت انتشار
چاپ نخست این کتاب توسط مکتبة الصدر، تهران در بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ق، به انجام رسید، ولی کیفیت چاپ کتاب، نامناسب بود و از جهت ویرایش و تصحیح نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. چاپ جدید کتاب را انتشارات امیرکبیر در ۱۴ جلد در قطع وزیری به انجام رسانده که اختلاف زیادی با چاپ قبلی دارد. در این چاپ، اصلاحات زیادی صورت گرفته است.
چاپ دیگری به تحقیق احمد پاکتچی، توسط بنیاد نهج البلاغه در تهران در سال ۱۳۶۸ش صورت گرفته است.
کاستی‌ها
برخی معتقدند این کتاب نقص‌هایی دارد که عبارتند از:
- بیشتر این شرح نقلی است و مطالب عقلی و فلسفی درآن دیده نمی‌شود.
- موضوعات جدید نظیر سیاست، تجربه دینی، انسان شناسی و...یافت نمی‌شود.
- ترتیب منطقی بین فصل‌های شصت‌گانه وجود ندارد.
- کتاب فاقد فهارس فنی است.
- اشعار و روایات اعراب‌گذاری نشده و ضبط کلمات مشخص نیست.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ تستری، بهج‌الصباغه، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۱.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی، بروجردی وصدرایی، مقاله:شرح‌های نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱۲، ص۱۳۸؛ شوشتری، بهج الصباغه،۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۶.
- ↑ تستری، بهج‌الصباغه، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۳۷.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی، بروجردی وصدرایی، مقاله:شرح‌های نهج‌البلاغه،۱۳۸۰ش، ج۱۲،ص۱۳۸.
- ↑ دلشاد، چشمه خورشید، ۱۳۷۷ش،ص۳۸۲.
- ↑ تستری، بهج‌الصباغه، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۱.
- ↑ تستری، بهج‌الصباغه، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۲۸.
- ↑ رشاد،دانشنامه امام علی،بروجردی وصدرایی، مقاله:شرح‌های نهج البلاغه،۱۳۸۰ش، ج۱۲،ص۱۳۸.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی، بروجردی و صدرایی، مقاله:شرح‌های نهج البلاغه،۱۳۸۰ش، ج۱۲،ص۱۳۹.
- ↑ شوشتری، بهج الصباغه، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۷.
- ↑ شوشتری، بهج الصباغه، ۱۳۷۶ش،ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ شوشتری، بهج الصباغه، ۱۳۷۶ش، ج۱۴، ص۶۳۸.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی، بروجردی وصدرایی، مقاله:شرح‌های نهج البلاغه،۱۳۸۰ش، ج۱۲،ص۱۴۰.
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی، بروجردی وصدرایی، مقاله:شرح‌های نهج البلاغه،۱۳۸۰ش، ج۱۲،ص۱۴۱.
منابع
- تستری، محمد، بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تحقیق احمد پاکتچی، تهران، بنیاد نهج البلاغه، ۱۳۶۸ش.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، چشمه خورشید آشنایی با نهج البلاغه، تهران، خانه‌اندیشه جوان، ۱۳۷۷ش.
- رشاد،علی اکبر، دانشنامۀ امام علی(ع)، بروجردی، مصطفی، صدرایی خویی، علی، شرح‌های نهج البلاغه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.