بعثه حج

بعثه حج به دفاتر نمایندگان مراجع تقلید در ایام حج در مکه و مدینه گفته می‌شود. اعضای بعثه حج، عالمان و مجتهدان برجسته هستند که وظیفه پاسخگویی به مسائل شرعی و دینی حُجاج را بر عهده دارند. آنها همچنین در مسائل مستحدثه و جدید به روحانیان حاضر در حج پاسخ می‌دهند و درباره معضلات فقهی مرتبط با حج گفت‌وگو و تبادل نظر می‌کنند. پیشینه بعثه به پیش از انقلاب اسلامی و اوایل دههٔ ۱۳۴۰ش برمی‌گردد.

بعثه رهبر ایران، نهادی غیردولتی و غیرانتفاعی، اما دارای شخصیت حقوقی مستقل است که در شهریور سال ۱۳۵۸ش به فرمان امام خمینی برای مدیریت امور شرعی و دینی حجاج تشکیل شد. این بعثه زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. به کسی که سرپرستی امور حاجیان را بر عهده دارد امیر الحاج گفته می‌شود.

دفاتر بعثه، معمولاً اقداماتی از جمله تبیین احکام شرعی، پاسخ به مسائل فقهی نوظهور، برگزاری مجالس آموزشی و ترویج فرهنگ دینی مکتب اهل‌بیت(ع) را انجام می‌دهند. همچنین برگزاری مراسم عبادی، تأمین نیازهای فرهنگی و برپایی نشست‌های بین‌المللی از دیگر فعالیت‌های آن است. گفته شده دفاتر بعثه با استفاده از دیپلماسی حج، به تقویت امت واحده اسلامی می‌پردازند و نظارت بر خدمات زائران و جلوگیری از رفتارهای وهن‌آمیز، از دیگر وظایف آن است.

معرفی و تاریخچه

بازتاب تأسیس بعثه حج در مجله العدل نجف ۱۹۶۸م

بعثه حج به دفاتر نمایندگان مراجع تقلید در ایام حج در مکه و مدینه گفته می‌شود. گفته شده پیشینه دفاتر بعثه به اوایل دههٔ ۱۳۴۰ش بازمی‌گردد، که فعالیتشان در آن زمان بسیار محدود بود. به‌گفته برخی از مسئولان بعثه مراجع تقلید شیعه، تأسیس اولین بعثه حج به سید محسن طباطبائی حکیم یا سید محمود حسینی شاهرودی، از مراجع تقلید شیعه، نسبت داده‌ شده است.

گفته شده که اعضای دفاتر بعثه مراجع از شخصیت‌های علمی و مجتهدان و چهره‌های برجسته، و دارای آشنایی کامل با نظرات فقهی مرجع تقلید خود هستند. مدیریت دفاتر بعثه، در بیشتر موارد، به‌عهده فرزندان مراجع یا نمایندگان تام‌الاختیارشان است. نمایندگان مراجع تقلید در قالب کاروان بیوت مراجع در شهرهای مدینه و مکه مستقر می‌شوند، تا پاسخگوی سؤالات شرعی و دینی حجاج باشند. همچنین آنها در مسائل مستحدثه پاسخگوی روحانیان حاضر در حج بوده و در مورد معضلات فقهی پیش‌آمده درباره حج، به تبادل نظر و گفت‌وگو می‌پردازند.

بعثه رهبر ایران

مقالهٔ اصلی: امیر الحاج

بعثه رهبر جمهوری اسلامی ایران، دفتری است زیر نظر رهبر ایران و رسیدگی به امور شرعی و دینی حجاج در حج را بر عهده دارد. کسی که سرپرستی امور حاجیان را بر عهده دارد امیر الحاج خوانده می‌شود. بعثه رهبری، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با فرمان امام خمینی در شهریور سال ۱۳۵۸ش تشکیل شد.

ساختمان بعثه رهبر انقلاب اسلامی در مدینه منوره

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، این بعثه، نهادی غیردولتی، غیرانتفاعی و دارای شخصیت حقوقی مستقل است که تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی و بر اساس مقررات اساسنامه و آئین‌نامه‌های داخلی اداره می‌گردد. ریاست بعثه به‌عنوان نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت با حکمی از سوی رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شود. به گزارش خبرگزاری فارس، از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، محمدرضا توسلی محلاتی، سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها، مهدی کروبی، محمد محمدی ری‌شهری، سید علی قاضی عسکر و سیدعبدالفتاح نواب به‌عنوان نمایندگان ولی فقیه و سرپرست حجاج معرفی شده‌اند.

کارگزاران اجرایی حج که مسئولیت سازماندهی اعزام زائران، اسکان، تغذیه، حمل‌ و نقل و برپایی چادرهای حجاج در عرفات و منا را بر عهده دارند، در چارچوب سازمان حج و زیارت فعالیت می‌کنند. این سازمان که یکی از معاونت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، رئیس آن را وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب می‌کند.

امام خمینی در هنگام انتصاب سرپرست حجاج ایرانی، برگزاری هرچه بهتر فریضه عظیم حج و رسیدگی به کلیه امور مربوط به این فریضه الهی، و نیز اسلامی‌تر کردن کاروان‌ها را از اهداف بعثه ذکر کرده است.

بیان معارف و مسائل شرعی

طبق منابع متعدد، وظیفه بعثه تبیین وظایف شرعی زائران و بیان احکام و مناسک حج ذکر شده است. همچنین حل مسائل فقهی نوظهور و پاسخگویی به شبهات دینی برای زائران ایرانی و شیعیان دیگر کشورها را از جمله وظایف این نهاد دانسته‌اند. برگزاری مجالس آموزشی برای آشنایی حجاج با مسائل شرعی و دیگر وظایف انسانی از سیاست‌های کلان بعثه تعریف شده است. به‌گفته برخی مسؤلان بعثه حج، تبیین مبانی انقلاب اسلامی، و ترویج فرهنگ دینی و فقهی مکتب اهل بیت(ع) برای سایر فرق و مذاهب اسلامی را از اهداف این نهاد دانسته‌اند.

ارائه خدمات فرهنگی و ارتباطات بین‌المللی

به‌گفتهٔ عبدالفتاح نواب، نماینده ولی‌فقیه در امور حج، برگزاری برنامه‌های عبادی مانند دعای کمیل، دعای ندبه و سایر مناسبت‌های ویژه، همچنین تأمین نیازهای فرهنگی و آموزشی مانند کتابخانه‌ها و بروشورهای راهنما ازجمله خدمات فرهنگی بعثه محسوب می‌شود. به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، برگزاری نشست‌ها، کنگره‌ها و همایش‌های علمی و فرهنگی، بر عهده حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت است.

گفته شده که نمایندگان دفاتر بعثه با ایجاد ارتباطات گسترده با نمایندگان دیگر کشورها و شیعیان سایر نقاط جهان و همچنین با برگزاری نشست‌های کوتاه‌مدت، نمایندگان مراجع همه کشورها را گردهم می‌آورند تا با یکدیگر آشنا شده و مشکلات را بررسی کنند. امام خمینی در هنگام انتصاب سرپرست حجاج ایرانی، برگزاری باشکوه حج و مقابله با تبلیغات دروغین رسانه‌های خارجی را از خدمات فرهنگی بعثه دانسته است. طبق اساسنامه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، استفاده از دیپلماسی حج در جهت استواری و اتقان امت واحده اسلامی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام از وظایف فرهنگی دفتر بعثه محسوب می‌شود.

نظارت و ارزیابی

چنانکه در پایگاه اطلاع‌رسانی حج گفته شده، دفتر بعثه بر عملکرد رابطان فرهنگی، روحانیان کاروان و نیروهای خدمات فرهنگی همچون حمل‌‌و‌نقل، اسکان، پذیرایی و سایر خدمات زائران، نظارت دارد. نظارت بر رفتار زائران برای جلوگیری از تفرقه و اعمال وهن‌آمیز از دیگر وظایف بعثه شمرده است.