آیه اطعام
 تابلو خوشنویسی با عنوان آیه اطعام | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اطعام |
| واقع در سوره | انسان |
| شماره آیه | ۸ |
| جزء | ۲۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | دارد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی -اخلاقی |
| درباره | امام علی(ع) وخانواده‌اش |
آیه اِطْعام (انسان: ۸) درباره بخشش امام علی(ع) و خانواده‌اش نازل شد. طبق احادیث و بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل سنت، حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و خادم آنان فضه به خاطر شفای بیماری حسنین (ع) سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
نام و متن آیات
آیه هشتم سوره انسان (و چند آیه قبل و آیه بعدی آن) به آیه اطعام مشهور است.[۱] متن این آیه و آیات قبل و بعد آن چنین است:
﴿يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا ٧ وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا ٨ إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا ٩﴾ [انسان:7–9]
﴿[همان بندگانی که] به نذر خود وفا می‌کردند و از روزی که گزند آن فراگیرنده است می‌ترسیدند ٧ و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌دادند ٨ ما برای خشنودی خداست که به شما می‌خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم ٩﴾
سوره انسان: ۸
در شأن اهل بیت(ع)
آیه اطعام بنابر نظر مفسران شیعه[۳] و برخی از مفسرین اهل سنت[۴] در شأن اهل بیت(ع) نازل شده است. بنا به گفته ناصر مکارم شیرازی، از مفسران معاصر شیعه، علمای شیعه اتفاق نظر دارند همه آیات یا هجده آیه از این سوره (آیه ۵ تا آیه ۲۲)در شأن اهل بیت(ع) نازل شده است.[۵] علامه امینی در کتاب الغدیر از ۳۴ تن از علمای اهل سنت نام برده که روایاتی در شأن نزول این آیات درباره اهل بیت(ع) و فضائل امام علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین(ع) نقل کرده‌اند.[۶]
ابن تیمیه معتقد است این سوره در مکه نازل شده و ارتباطی با اهل بیت ندارد.[۷] این گفته برخلاف نظر تعداد زیادی از عالمان اهل سنت بوده و پاسخ‌هایی در رد آن داده شده است.[۸] به گفته آیت الله مکارم شیرازی، مفسران شیعه اتفاق نظر دارند که تمام این سوره یا دست کم آیاتی که درباره مقام ابرار و اعمال صالح آنهاست، در مدینه نازل شده است.[۹] قرطبی، از مفسران اهل سنت در قرن هفتم قمری، نیز بر آن است که مشهور علمای اهل سنت این سوره را مدنی دانسته‌اند.[۱۰]
داستان نزول
مفسران داستان و شأن نزول آیه اطعام را چنین نقل کرده‌اند:
- «از ابن عباس نقل شده است که حسن(ع) و حسین(ع) دچار بیماری شدند. رسول خدا(ص) همراه با جمعی از یاران به عیادت آن دو آمدند و به علی گفتند: ای ابوالحسن خوب است برای تندرستی فرزندانت نذری کنی. علی و فاطمه و فضه نذر کردند که اگر آن دو شفا یابند سه روز روزه بگیرند. هر دو شفا یافتند. علی سه من جو قرض کرد و بنابر نقل دیگر سه من جو را در ازای اینکه فاطمه(س) مقداری پشم را تبدیل به نخ کند، گرفت.[۱۱] فاطمه یک سوم آن را آسیاب کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: ای اهل بیت محمد، مسکینی از مساکین مسلمان هستم، به من خوراکی دهید که خداوند به شما از مائده‌های بهشتی دهد. او را بر خود مقدم داشتند و نان‌ها را به او بخشیدند و با آب افطار کردند. فردای آن روز نیز روزه گرفتند. چون شب شد و غذا به میان آوردند، یتیمی بر در آمد. این بار هم غذای خود را به او بخشیدند. روز سوم هم به همان ترتیب روزه داشتند و هنگام افطار، اسیری پیدا شد، و باز نان جوین خود را به او بخشیدند. چون صبح شد علی(ع)، دست حسن و حسین را گرفت و به نزد پیامبر (ص) رفتند. چون آنان را دید که از شدت گرسنگی می‌لرزند، فرمود: از دیدن حال شما حال ناگواری پیدا می‌کنم. برخاست و همراه آنان به منزل‌شان رفت و فاطمه را دید که در محراب عبادت است و شکمش به پشتش چسبیده و چشم‌هایش گود رفته است. از دیدن او اندوهگین شد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت خداوند تو را به چنین اهل بیتی تهنیت می‌گوید و این سوره را قرائت کرد.»[۱۲]
برخی از مفسران این داستان را مربوط به یک روز می‌دانند نه سه روز؛ و گفته‌اند که آیه در شأن حضرت علی نازل شده است. حضرت برای یک یهودی کاری انجام داد و در برابر آن مقداری جو دریافت کرد. جو را به خانه آورد. یک سوم آن را آسیاب و با آن طعامی آماده کردند، هنگامی که طعام آماده شد، مسکینی وارد شد، حضرت طعام را به او دادند. سپس ثلث دوم آن را آسیاب کردند و با آن طعامی آماده کردند و هنگامی که طعام آماده شد یتیمی وارد شد و در مرتبه سوم هنگامی که غذا آماده شد اسیری از مشرکین آمد و غذا را به او دادند.[۱۳]
علامه طباطبایی درباره مرجع ضمیر «حبه» در جمله «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ» گفته است که براساس ظاهر آیه، ضمیر به طعام بازمی‌گردد و مراد این است که آنها به جهت شدت نیازی که به غذایشان داشتند، مشتاق آن غذا بودند؛ ولی با این حال آن را به مسکین و یتیم و اسیر دادند. وی بازگشت ضمیر در «حبه» به خدا یا اطعام را نادرست دانسته است.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رجوع کنید به: روحانی نیا، فروغ غدیر، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۶؛ انصاری، اهل البیت علیهم السلام، ۱۴۲۴ق، ص۱۷۳؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۳۳۸ش، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ «مجموعه آثار استاد رضا بدرالسماء برای حضرت زهرا سلام الله علیها»، سایت رهیافته.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء‌التراث العربی، ج۱۰، ص۲۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۱و۶۱۲.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۰۳-۴۰۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۵۵-۱۶۱.
- ↑ ابن تیمیه، منهاج السنة النبویه، ۱۴۰۶، ج۷، ص۱۷۴-۱۸۶.
- ↑ ابراهیمیان، «بررسی و نقد دیدگاه ابن تیمیه درباره شأن نزول سوره هل اتی»، ص۱۶۰-۱۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۸.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۱۱۷.
- ↑ فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۰۳؛ ثعلبی، تفسیر الثعلبی، ۱۴۲۲ق، ج۱۰، ص۹۹.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۳.
- ↑ بغوی، معالم التنزیل، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۱۲۶.
منابع
- ابراهیمیان، فرامرز، «بررسی و نقد دیدگاه ابن تیمیه درباره شأن نزول سوره هل اتی»، مجله سراج منیر، شماره ۱۸، تابستان ۱۳۹۴ش.
- ابن‌تیمیه حرانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویه فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق محمد رشاد سالم، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- انصاری، محمدعلی (خلیفه شوشتری)، اهل البیت علیهم السلام: امامتهم حیاتهم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، تفسیر الثعلبی (الکشف و البیان)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- دیلمی، حسین بن محمد، ارشاد القلوب، مقدمه از شهاب الدین مرعشی، ترجمه هدایت الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی بوذر جمهری(مصطفوی)، ۱۳۳۸ش.
- روحانی‌نیا، عبدالرحیم، فروغ غدیر، قم، مشهور، ۱۳۸۶ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر البلاغه، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- فیروزآبادی، مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، بی‌جا، منشورات فیروزآبادی، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- قرطبی، محمد بن محمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- «مجموعه آثار استاد رضا بدرالسماء برای حضرت زهرا سلام الله علیها»، سایت رهیافته، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۱ فروردین ۱۴۰۱.
- مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تنظیم و تحقیق احمدعلی بابایی، قم، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ۱۳۸۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
فضائل اهل البیت علیهمالسلام | ||
|---|---|---|
| قرآن |  | |
| روایات | ||
| وقایع | ||
| کتاب‌ها | مناقب • الثاقب فی المناقب • خصائص الأئمة • الیقین • نوادر المعجزات • اثبات الهداة • تأویل الآیات الظاهرة • الرسالة العلویة • الدر النظیم • عیون المعجزات • فضائل الخمسة • الکلمة الغراء • المناقب و المثالب • ریاض الابرار • فضائل اهل بیت • الهدایة الکبری • مدینة المعاجز • الخرائج و الجرائح • تنزیه الانبیاء • نور الابصار • نظم درر السمطین • فرائد السمطین • تذکرة الخواص • جواهر العقدین • الانوار الباهرة • مناقب آل محمد • مطالب السؤول • اتحاف السائل • المعیار و الموازنة • احیاء المیت • معارج الوصول • نخب المناقب • الفصول العلیة • غایة المرام فی فضائل علی | |
| مرتبط | ||