آیه اطعام یا آیه ۸ سوره انسان که به موضوع بخشش و ایثار اشاره دارد. طبق احادیث و نظر مفسران شیعه و برخی اهل‌سنت، شأن نزول این آیه مربوط به حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و خادمشان فِضّه است. آن‌ها برای شفای حسنین(ع) سه روز روزه گرفتند و هر شب هنگام افطار، غذای خود را به مسکین، یتیم و اسیر بخشیدند، در حالی که خود گرسنه بودند. این ایثار باعث نزول آیه اطعام شد.
 تابلو خوشنویسی با عنوان آیه اطعام | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اطعام |
| واقع در سوره | انسان |
| شماره آیه | ۸ |
| جزء | ۲۹ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | دارد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی -اخلاقی |
| درباره | امام علی(ع) وخانواده‌اش |
نام و متن آیات
آیه هشتم سوره انسان به آیه اطعام مشهور است.[۱] متن این آیه و آیات قبل و بعد آن چنین است:
﴿وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا ٨﴾ [انسان:8]
﴿و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌دادند ٨﴾
سوره انسان: ۸
در شأن اهل بیت(ع)
آیه اطعام بنابر نظر مفسران شیعه[۳] و برخی از مفسران اهل‌سنت[۴] در شأن اهل‌بیت(ع) نازل شده است. بنا به گفته ناصر مکارم شیرازی، علمای شیعه اتفاق‌نظر دارند همه آیات یا هجده آیه از سوره انسان (آیه ۵ تا آیه ۲۲) در شأن اهل‌بیت(ع) نازل شده است.[۵] علامه امینی در کتاب الغدیر از ۳۴ تن از علمای اهل‌سنت نام برده که روایاتی در شأن نزول این آیات درباره امام علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین(ع) نقل کرده‌اند.[۶]
ابن‌تیمیه معتقد است این سوره در مکه نازل شده و ارتباطی با اهل‌بیت ندارد.[۷] این گفته برخلاف نظر تعداد زیادی از عالمان اهل‌سنت بوده و پاسخ‌هایی در رد آن داده شده است.[۸] به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، مفسران شیعه اتفاق‌نظر دارند که تمام این سوره یا دست‌کم آیاتی که درباره مقام ابرار و اعمال صالح آنهاست، در مدینه نازل شده است.[۹] قرطبی، از مفسران اهل‌سنت در قرن هفتم قمری، نیز بر آن است که مشهور علمای اهل‌سنت این سوره را مدنی دانسته‌اند.[۱۰]
داستان نزول
مفسران شأن نزول آیه اطعام را چنین نقل کرده‌اند: حسن(ع) و حسین(ع) بیمار شدند و پیامبر(ص) همراه یاران به عیادت آن‌ها رفتند. به پیشنهاد پیامبر(ص)، حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و فضه نذر کردند که اگر حسنین(ع) شفا یابند، سه روز روزه بگیرند. پس از بهبودی، آن‌ها روزه گرفتند. هر شب هنگام افطار، غذای خود را به مسکین، یتیم و اسیر بخشیدند و با آب افطار کردند.[۱۱] پس از سه روز، پیامبر(ص) با دیدن حال گرسنگی آن‌ها متأثر شد. جبرئیل نازل شد و سوره انسان را آورد که در آن به ایثار اهل‌بیت(ع) اشاره شده بود.[۱۲]
برخی مفسران این داستان را مربوط به یک روز و نزول آیه را در شأن حضرت علی(ع) می‌دانند. طبق این روایت، حضرت علی(ع) در ازای کاری برای یک یهودی، جو دریافت کرد. او جو را در سه مرحله آسیاب و غذا آماده کرد و هر بار غذای خود را به مسکین، یتیم و اسیر بخشید.[۱۳]
به گفته علامه طباطبایی در تفسیر آیه «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ»، ضمیر «حُبِّهِ» به «طعام» اشاره دارد، نه به خدا. به این معنا که اهل‌بیت پیامبر با وجود نیاز و علاقه خود به غذا، آن را از روی ایثار به نیازمندان بخشیدند.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: روحانی نیا، فروغ غدیر، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۶؛ انصاری، اهل البیت علیهم السلام، ۱۴۲۴ق، ص۱۷۳؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۳۳۸ش، ج۲، ص۱۳۶.
- ↑ «مجموعه آثار استاد رضا بدرالسماء برای حضرت زهرا سلام الله علیها»، سایت رهیافته.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: طوسی، التبیان، داراحیاء‌التراث العربی، ج۱۰، ص۲۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۱و۶۱۲.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۰۳-۴۰۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۵۵-۱۶۱.
- ↑ ابن تیمیه، منهاج السنة النبویه، ۱۴۰۶، ج۷، ص۱۷۴-۱۸۶.
- ↑ ابراهیمیان، «بررسی و نقد دیدگاه ابن‌تیمیه درباره شأن نزول سوره هل اتی»، ص۱۶۰-۱۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۲۸.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۱۱۷.
- ↑ فیروزآبادی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۰۳؛ ثعلبی، تفسیر الثعلبی، ۱۴۲۲ق، ج۱۰، ص۹۹.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۱۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۳۴۳.
- ↑ بغوی، معالم التنزیل، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۱۲۶.
منابع
- ابراهیمیان، فرامرز، «بررسی و نقد دیدگاه ابن تیمیه درباره شأن نزول سوره هل اتی»، مجله سراج منیر، شماره ۱۸، تابستان ۱۳۹۴ش.
- ابن‌تیمیه حرانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویه فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق محمد رشاد سالم، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- انصاری، محمدعلی (خلیفه شوشتری)، اهل البیت علیهم السلام: امامتهم حیاتهم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، تفسیر الثعلبی (الکشف و البیان)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- دیلمی، حسین بن محمد، ارشاد القلوب، مقدمه از شهاب الدین مرعشی، ترجمه هدایت الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی بوذر جمهری(مصطفوی)، ۱۳۳۸ش.
- روحانی‌نیا، عبدالرحیم، فروغ غدیر، قم، مشهور، ۱۳۸۶ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر البلاغه، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- فیروزآبادی، مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، بی‌جا، منشورات فیروزآبادی، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- قرطبی، محمد بن محمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- «مجموعه آثار استاد رضا بدرالسماء برای حضرت زهرا سلام الله علیها»، سایت رهیافته، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۱ فروردین ۱۴۰۱.
- مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تنظیم و تحقیق احمدعلی بابایی، قم، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ۱۳۸۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.