دعای صباح
 دعای صباح به خط ام‌سلمه قاجار | |
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام علی (ع) |
| منابع شیعی | اختیار المصباح(۶۵۳ق) |
| تک‌نگاری‌ها | مفتاح الفلاح و مصباح النّجاح (أبو الوفاء) • شرح دعای صباح از ملا هادی سبزواری |
| زمان | بعد از نماز صبح |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
دعای صَباح دعایی که پیامبر اسلام (ص) آن را بعد از نماز صبح می‌خوانده و امام علی (ع) آن را از پیامبر آموخته و نقل کرده است. به گفته علمای شیعه دعای صباح بلندترین مضامین حِکَمی، عرفانی و کلامی را در قالب الفاظ و عبارات ادبی بیان کرده است. علامه مجلسی و دیگران این دعا را از کتاب اختیار المصباح نقل کرده‌اند و در منابع دیگر این دعا را نیافته‌اند. برخی پژوهشگران نیز با روش‌های مطالعه سندی و نسخه‌شناسانه در انتساب این دعا به امام علی (ع) تردید کرده‌اند.
توحید و مراتب آن، علم ذاتی خداوند، قدرت الهی و توحید عملی مهم‌ترین مفاهیم به کار رفته در این دعا معرفی شده است. به علت اهمیت مضامین این دعا، عالمان و اندیشمندان متعددی آثاری در شرح این دعا نگاشته‌اند. آقابزرگ تهرانی بیش از ۲۴ شرح و ترجمه برای آن فهرست کرده است.
جایگاه و اهمیت
دعای صباح را از دعاهای پرمحتوای منسوب به امام علی (ع) دانسته‌اند[۱] که آن را از پیامبر اسلام (ص) آموخته و گفته است که پیامبر (ع) هر صبح آن را می‌خواند.[۲]
اهمیت مضامین این دعا، عالمان و محققان بسیاری را بر آن داشته است تا بر آن شرح بنویسند. آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذّریعه،[۳] بیش از ۲۴ شرح و ترجمه برای آن نام برده است.[۴] و به گزارش کتاب میراث حدیث شیعه، ۹ شرح از شرح‌های این دعا به چاپ رسیده است.[۵] برخی از شرح‌های قابل دسترسی عبارتند از:
- شرح دعای صباح رضی الدین محمّد شوشتری (قرن۱۱ و ۱۲) تحقیق سیّد جعفر حسینی اشکوری[۶]
- شرح دعای صباح، مصطفی بن محمد هادی خویی، تصحیح و تعلیق اکبر ایرانی قمی، نشر میراث مکتوب،[۷]
منبع دعا
دعای صباح را فیض کاشانی (۱۰۹۱ق) در اواخر کتاب ذریعة الضراعة آورده است.[۸] عبدالله بن صالح سماهیجی (۱۰۷۶–۱۱۳۵ق) نیز دعا را در کتاب الصحیفة العلویة المبارکة از عبارت «یا من دلّ» تا «یا خیر من دعی و صلّی اللّه» آورده است.[۹] علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار، دعای صباح را از کتاب اختیار المصباح تألیف سال ۶۵۳ق از سید علی بن الحسین بن حسّان بن الباقی القرشی نقل کرده است.[۱۰] مجلسی تصریح می‌کند که در کتاب‌های معتبر دیگر این دعا را نیافته است.[۱۱] محقق کتاب اختیار المصباح نیز تصریح کرده است که این دعا در هیچ کتاب معتبر دیگری یافت نمی‌شود و همه کسانی که این دعا را نقل کرده‌اند، آن را از همین کتاب اختیار المصباح گرفته‌اند.[۱۲]
کتاب اختیار المصباح در واقع خلاصه‌ای از مصباح المتهجد شیخ طوسی است که نویسنده خود دعاهایی را نیز از منابع دیگر بدان افزوده است.[۱۳] و این دعا در مصباح المتهجد شیخ طوسی نبوده و جزو افزوده‌های نویسنده است.[۱۴]
مجلسی هم‌چنین این دعا را در منبعی دیگر دیده است که بر اساس آن منبع، یحیی بن قاسم العلوی العباسی الیمنی این دعا را مکتوب بر پوستی بلند دیده و در کتاب خود در سال ۷۳۴ق. آن را نقل کرده است.[۱۵] بنا بر نقل یحیی بن شریف در انتهای دعا نوشته بوده است که این متن را علی ابن ابیطالب در روز پنج شنبه ۱۱ ذی الحجه سال ۲۵ قمری به خط خود نوشته است.[۱۶] منبع دیگر مجلسی نسخه‌ای است که محقق کَرَکی در سال ۹۳۹ق آن را از درویش محمد اصفهانی جدّ پدر علامه مجلسی شنیده و اجازهٔ روایت آن را نیز گرفته است.[۱۷]
نویسندگان مقاله «جستاری پیرامون انتساب دعای صباح»، با تکیه بر چند نکته سندشناسانه و نسخه‌شناسانه در انتساب این دعا به امام علی (ع) تردید کرده‌اند.[۱۸] این نکات عبارتند از: ثبت‌نشدن این دعا در دورانی که همه دعاها و زیارات ثبت شده‌اند، فاصله زمانی ۶۰۰ ساله نخستین راوی با زمان امام علی (ع)، مرسله بودن سند دعا، نقل دعا به طریق وجاده، فاصله‌زمانی بین نقل‌ها، ثبت نشدن دعای صباح در کنار دعاهایی که در زمان نگارش کتاب اختیار المصباح نگاشته شده‌اند، رونق شرح‌نویسی و کتابت این دعا در دوران صفویه، تفاوت نسخه‌های دعا و بالاخره استبعاد نگارش دعا به دست امام علی (ع) در سال ۲۵ق.[۱۹]
مضامین
فرازی از دعای صباح:
خدایا اگر در ابتدا رحمت تو از روی حسن توفیق به سراغ من نمی‌آمد، پس چه کسی بود که مرا در این راه روشن به سویت آرد؟ و اگر حلم و بردباری تو مرا به دست آرزو و میل سرکش سپارد پس چه کسی لغزش‌های مرا از زمین‌خوردن‌های هوا و هوس نادیده بگیرد؟ و اگر در هنگام جنگ با نفس و شیطان یاری تو نباشد، مسلماً همان یاری نکردنت مرا به دست رنج و حرمان سپارد
عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص ۱۰۸.
به گفته پژوهش‌گرانی که متن دعای صباح را تحلیل کرده‌اند، آنچه در این دعا غلبه دارد عبارت است از بیان عظمت خداوند و اظهار شگفتی از قدرت و حکمت او در عالم خلقت، یگانگی و توحید خداوند، بخشندگی و رحمت او، یادآوری نعمت هدایت، واگذاری امور به خداوند، شناخت جلال و جبروت خداوند است.[۲۰]
هم چنین بر اساس یک پژوهش دیگر که با تکیه بر مبانی فلسفی ملاصدرا و مکتب حکمت متعالیه با دعای صباح روبه‌رو شده است، این دعا در برخی فرازها بر نظریه اصالت وجود دلالت می‌کند،[۲۱] و با عبارت «یا من دلّ بذاته علی ذاته» توحید را اثبات می‌کند[۲۲] و در مراتب توحید نیز به توحید ذاتی،[۲۳] و توحید صفاتی،[۲۴] اشاره می‌کند، و با عباراتی دیگر به علم ذاتی خداوند به خود و مخلوقاتش توجه می‌دهد.[۲۵] در دعای صباح هم چنین به قدرت خداوند،[۲۶] خالقیت او،[۲۷] توحید افعالی[۲۸] و توحید عملی[۲۹] توجه شده است و عباراتی که نشان‌دهنده این باورها باشد به کار رفته است.
میرزا غالب دهلوی (۱۲۱۲–۱۲۸۵ق) شاعر شیعه اهل هندوستان دعای صباح را به شعر درآورده است:
متن و ترجمه دعای صباح
علامه مجلسی این دعا را در کتاب بحارالانوار هم در کتاب الدعا و هم در کتاب الصلاة آورده است.
اللّٰهُمَّ يَا مَنْ دَلَعَ لِسانَ الصَّباحِ بِنُطْقِ تَبَلُّجِهِ، وَسَرَّحَ قِطَعَ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ بِغَيَاهِبِ تَلَجْلُجِهِ، وَأَتْقَنَ صُنْعَ الْفَلَكِ الدَّوَّارِ فِى مَقَادِيرِ تَبَرُّجِهِ، وَشَعْشَعَ ضِيَاءَ الشَّمْسِ بِنُورِ تَأَجُّجِهِ، يَا مَنْ دَلَّ عَلَىٰ ذَاتِهِ بِذَاتِهِ، وَتَنَزَّهَ عَنْ مُجَانَسَةِ مَخْلُوقَاتِهِ، وَجَلَّ عَنْ مُلائَمَةِ كَيْفِيَّاتِهِ، يَا مَنْ قَرُبَ مِنْ خَطَراتِ الظُّنُونِ، وَبَعُدَ عَنْ لَحَظَاتِ الْعُيُونِ، وَعَلِمَ بِمَا كَانَ قَبْلَ أَنْ يَكُونَ، يَا مَنْ أَرْقَدَنِى فِى مِهَادِ أَمْنِهِ وَأَمَانِهِ، وَأَيْقَظَنِى إِلىٰ مَا مَنَحَنِى بِهِ مِنْ مِنَنِهِ وَ إِحْسَانِهِ، وَكَفَّ أَكُفَّ السُّوءِ عَنِّى بِيَدِهِ وَسُلْطَانِهِ؛
صَلِّ اللّٰهُمَّ عَلَى الدَّلِيلِ إِلَيْكَ فِى اللَّيْلِ الْأَلْيَلِ، وَالْمَاسِكِ مِنْ أَسْبَابِكَ بِحَبْلِ الشَّرَفِ الْأَطْوَلِ، وَالنَّاصِعِ الْحَسَبِ فِى ذِرْوَةِ الْكَاهِلِ الْأَعْبَلِ، وَالثَّابِتِ الْقَدَمِ عَلَىٰ زَحالِيفِها فِى الزَّمَنِ الْأَوَّلِ، وَعَلَىٰ آلِهِ الْأَخْيَارِ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَبْرارِ، وَافْتَحِ اللّٰهُمَّ لَنَا مَصَارِيعَ الصَّباحِ بِمَفَاتِيحِ الرَّحْمَةِ وَالْفَلَاحِ، وَأَلْبِسْنِى اللّٰهُمَّ مِنْ أَفْضَلِ خِلَعِ الْهِدَايَةِ وَالصَّلَاحِ، وَأَغْرِسِ اللّٰهُمَّ بِعَظَمَتِكَ فِى شِرْبِ جَنانِى يَنَابِيعَ الْخُشُوعِ، وَأَجْرِ اللّٰهُمَّ لِهَيْبَتِكَ مِنْ آمَاقِى زَفَرَاتِ الدُّمُوعِ، وَأَدِّبِ اللّٰهُمَّ نَزَقَ الْخُرْقِ مِنِّى بِأَزِمَّةِ الْقُنُوعِ؛
إِلٰهِى إِنْ لَمْ تَبْتَدِئْنِى الرَّحْمَةُ مِنْكَ بِحُسْنِ التَّوْفِيقِ، فَمَنِ السَّالِكُ بِى إِلَيْكَ فِى واضِحِ الطَّرِيقِ ؟ وَ إِنْ أَسْلَمَتْنِى أَنَاتُكَ لِقائِدِ الْأَمَلِ وَالْمُنَىٰ فَمَنِ الْمُقِيلُ عَثَرَاتِى مِنْ كَبَوَاتِ الْهَوىٰ ؟ وَ إِنْ خَذَلَنِى نَصْرُكَ عِنْدَ مُحارَبَةِ النَّفْسِ وَالشَّيْطانِ، فَقَدْ وَكَلَنِى خِذْلانُكَ إِلىٰ حَيْثُ النَّصَبِ وَالْحِرْمانِ؛
إِلٰهِى أَتَرَانِى مَا أَتَيْتُكَ إِلّا مِنْ حَيْثُ الْآمالِ، أَمْ عَلِقْتُ بِأَطْرَافِ حِبَالِكَ إِلّا حِينَ باعَدَتْنِى ذُنُوبِى عَنْ دَارِ الْوِصَالِ، فَبِئْسَ الْمَطِيَّةُ الَّتِى امْتَطَتْ نَفْسِى مِنْ هَوَاها، فَوَاهاً لَهَا لِمَا سَوَّلَتْ لَهَا ظُنُونُها وَمُنَاها، وَتَبّاً لَها لِجُرْأَتِها عَلَىٰ سَيِّدِها وَمَوْلاها . إِلٰهِى قَرَعْتُ بَابَ رَحْمَتِكَ بِيَدِ رَجَائِى، وَهَرَبْتُ إِلَيْكَ لَاٰجِئاً مِنْ فَرْطِ أَهْوَائِى، وَعَلَّقْتُ بِأَطْرَافِ حِبَالِكَ أَنامِلَ وَلَاٰئِى، فَاصْفَحِ اللّٰهُمَّ عَمَّا كُنْتُ أَجْرَمْتُهُ مِنْ زَلَلِى وَخَطَائِى، وَأَقِلْنِى مِنْ صَرْعَةِ رِدَائِى، فَإِنَّكَ سَيِّدِى وَمَوْلاىَ وَمُعْتَمَدِى وَرَجَائِى؛
وَأَنْتَ غايَةُ مَطْلُوبِى وَمُنَاىَ فِى مُنْقَلَبِى وَمَثْوَاىَ . إِلٰهِى كَيْفَ تَطْرُدُ مِسْكِيناً الْتَجَأَ إِلَيْكَ مِنَ الذُّنُوبِ هارِبَاً ؟ أَمْ كَيْفَ تُخَيِّبُ مُسْتَرْشِداً قَصَدَ إِلَىٰ جَنَابِكَ سَاعِياً ؟ أَمْ كَيْفَ تَرُدُّ ظَمْآناً وَرَدَ إِلىٰ حِيَاضِكَ شَارِباً ؟ كَلَّا وَحِيَاضُكَ مُتْرَعَةٌ فِى ضَنْكِ الْمُحُولِ، وَبَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلطَّلَبِ وَالْوُغُولِ، وَأَنْتَ غايَةُ الْمَسْؤُولِ وَنِهَايَةُ الْمَأْمُولِ . إِلٰهِى هَذِهِ أَزِمَّةُ نَفْسِى عَقَلْتُها بِعِقَالِ مَشِيَّتِكَ، وَهٰذِهِ أَعْبَاءُ ذُنُوبِى دَرَأْتُها بِعَفْوِكَ وَرَحْمَتِكَ، وَهَذِهِ أَهْوَائِىَ الْمُضِلَّةُ وَكَلْتُها إِلَىٰ جَنَابِ لُطْفِكَ وَرَأْفَتِكَ؛
فَاجْعَلِ اللّٰهُمَّ صَبَاحِى هٰذا نَازِلاً عَلَىَّ بِضِيَاءِ الْهُدىٰ، وَبِالسَّلامَةِ فِى الدِّينِ وَالدُّنْيا، وَمَسَائِى جُنَّةً مِنْ كَيْدِ الْعِدَىٰ وَوِقايَةً مِنْ مُرْدِياتِ الْهَوَىٰ، إِنَّكَ قادِرٌ عَلَىٰ ما تَشاءُ، ﴿تُؤْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ، وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ، وَتُعِزُّ مَنْ تَشاءُ، وَتُذِلُّ مَنْ تَشاءُ، بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، تُولِجُ اللَّيْلَ فِى النَّهارِ، وَتُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّيْلِ، وَتُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَتُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ، وَتَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾، لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَكَ اللّٰهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، مَنْ ذَا يَعْرِفُ قَدْرَكَ فَلَا يَخافُكَ، وَمَنْ ذَا يَعْلَمُ مَا أَنْتَ فَلَا يَهابُكَ؛
أَلَّفْتَ بِقُدْرَتِكَ الْفِرَقَ، وَفَلَقْتَ بِلُطْفِكَ الْفَلَقَ، وَأَنَرْتَ بِكَرَمِكَ دَياجِىَ الْغَسَقِ، وَأَنْهَرْتَ الْمِيَاهَ مِنَ الصُّمِّ الصَّياخِيدِ عَذْباً وَأُجَاجاً، وَأَنْزَلْتَ مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً، وَجَعَلْتَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لِلْبَرِيَّةِ سِراجاً وَهَّاجاً، مِنْ غَيْرِ أَنْ تُمَارِسَ فِيَما ابْتَدَأْتَ بِهِ لُغُوباً وَلَا عِلاجاً، فَيا مَنْ تَوَحَّدَ بِالْعِزِّ وَالْبَقَاءِ، وَقَهَرَ عِبَادَهُ بِالْمَوْتِ وَالْفَناءِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الْأَتْقِيَاءِ، وَاسْمَعْ نِدَائِى؛
وَاسْتَجِبْ دُعَائِى، وَحَقِّقْ بِفَضْلِكَ أَمَلِى وَرَجَائِى، يَا خَيْرَ مَنْ دُعِىَ لِكَشْفِ الضُّرِّ، وَالْمَأْمُولِ لِكُلِّ عُسْرٍ وَيُسْرٍ، بِكَ أَنْزَلْتُ حاجَتِى فَلَا تَرُدَّنِى مِنْ سَنِيِّ مَوَاهِبِكَ خائِباً، يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَصَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ خَيْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ أَجْمَعِينَ.
آنگاه به سجده رود و بگوید:
إِلٰهِى قَلْبِى مَحْجُوبٌ، وَنَفْسِى مَعْيُوبٌ، وَعَقْلِى مَغْلُوبٌ، وَهَوَائِى غَالِبٌ، وَطَاعَتِى قَلِيلٌ، وَمَعْصِيَتِى كَثِيرٌ، وَ لِسَانِى مُقِرٌّ بِالذُّنُوبِ، فَكَيْفَ حِيلَتِى يَا سَتَّارَ الْعُيُوبِ، وَيَا عَلَّامَ الْغُيُوبِ، وَيَا كَاشِفَ الْكُرُوبِ؟ اغْفِرْ ذُنُوبِى كُلَّها بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
إِلٰهِى قَلْبِى مَحْجُوبٌ، وَنَفْسِى مَعْيُوبٌ، وَعَقْلِى مَغْلُوبٌ، وَهَوَائِى غَالِبٌ، وَطَاعَتِى قَلِيلٌ، وَمَعْصِيَتِى كَثِيرٌ، وَ لِسَانِى مُقِرٌّ بِالذُّنُوبِ، فَكَيْفَ حِيلَتِى يَا سَتَّارَ الْعُيُوبِ، وَيَا عَلَّامَ الْغُيُوبِ، وَيَا كَاشِفَ الْكُرُوبِ؟ اغْفِرْ ذُنُوبِى كُلَّها بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
خدایا، ای آنکه زبان صبح را به گویایی تابش و روشنایی‌اش بیرون آورد و قطعه‌های شب تار را با تیرگی‌های شدید به‌هم پیچیده‌اش به اطراف جهان فرستاد و ساختمان سپهر گردون را در اندازه‌های زیبایش محکم ساخت و پرتو خورشید را به روشنایی شعله‌ورش در همه‌جا برافروخت، ای آنکه ذاتش بر ذاتش دلیل است و از شباهت و همگونگی با آفریدگانش منزّه است و قدر و مقامش از سازگاری با کیفیات مخلوقاتش برتر است، ای آنکه به باورهای گذرا بر دل نزدیک و از چشم‌انداز دیدگان سر دور است و آنچه را هستی یافت پیش از آنکه پدید آید می‌داند، ای آنکه مرا در گاهواره امن و امانش خوابانید و به سوی آنچه از نعمت‌ها و احسانش که بی‌دریغ به من بخشید، بیدارم کرد و دست‌های حوادث و آفات را با دست لطف و قدرتش از من بازداشت؛
خدایا، درود فرست به آن راهنمای به سویت در شب تیره و تار جاهلیت و آن چنگ زننده از میان ریسمان‌هایت به بلندترین رشتهٔ شرف و آن دارندهٔ حسب پاک و ناب که برگرده استوارترین روش برجستگی و برتری قرار دارد و آن ثابت قدم در لغزشگاه‌های دوران پیش از بعثت و نیز بر خاندان او که بهترین انتخاب‌شدگان و برگزیدگان و نیکانند. خدایا! درهای روز را با کلیدهای رحمت و رستگاری به روی ما بگشا و بر من از بهترین پوشش‌های هدایت و صلاح بپوشان، به عظمتت در آبشخور قلبم چشمه‌های فروتنی را بجوشان و در برابر حرمت و ارجمندی‌ات از گوشه‌های دیدگانم رودهای اشک سوزان جاری ساز و مرا از بی‌پروایی و نادانی به مهارهای قناعت و خواری ادب فرما؛
خدایا اگر رحمت تو با توفیق نیکو از ابتدا شامل حال من نبود چه کسی رهنمای من به سویت در این راه روشن می‌بود؟ و اگر مهلتت مرا تسلیم آمال و آرزوهای باطل کند، آنگاه چه کسی لغزش‌هایم را از فروافتادن در هوای نفس جبران می‌کند؟ و اگر به هنگام جنگ با نفس و شیطان، حمایت و یاری‌ات مرا واگذارد، این حمایت نکردنت مرا در آغوش رنج و محرومیت اندازد؛
خدای من، می‌بینی که به پیشگاهت نیامدم مگر از جهتی که نسبت به رحمتت آرزوها داشتم، یا چنگ نزدم به اطراف رشتهٔ استوارت مگر آنگاه که گناهانم مرا از خانه وصال تو دور ساخت، پس چه بد مرکبی است مرکب خواسته‌های باطل که نفسم بر آن سوار شده، وای بر این نفس که گمان‌های بی‌مورد و آرزوهای نابجایش با همه زشتی در برابرش زیبا جلوه کرده! و مرگ بر او که بر ضد سرور و مولایش جرأت نموده! خدایا با دست امید در رحمتت را کوبیدم و از کثرت هوسرانی‌ام به پناهندگی به سویت گریختم و به کناره‌های رشته استوارت انگشتان محبّتم را آویختم. خدایا ازآنچه در گذشته مرتکب شدم، از لغزش و خطایم چشم‌پوشی کن و از درافتادن به جامه تنگ گناه رهایم ساز که به یقین تویی سرور و مولا و پشتیبان و امید من؛
و تویی منتهای خواسته و آرزوی من، در دنیا و آخرت، خدای من چسان درمانده‌ای را که در حال گریز از گناهان خویش به تو پناه جسته از خود می‌رانی؟ یا چگونه ره‌جویی را که شتابان قصد آستانت را کرده ناامید می‌کنی؟ یا چگونه تشنه‌ای را که وارد حوض‌هایت شده بازمی‌گردانی؟ البته که چنین نخواهی کرد زیرا حوض‌های رحمتت در سخت‌ترین خشک‌سالی‌ها لبریز و درگاه لطفت همواره برای درخواست وارد شدن باز است، تویی منتهای خواسته و نهایت آرزو. خدای من، این مهار نفس من است که به پایبند مشیتت بستم و این بارهای سنگین گناهان من است که به پیشگاه گذشت و رحمتت انداختم و این هوس‌های گمراه‌کنندهٔ من است که به درگاه لطف و مهرت واگذاشتم؛
خدایا! این صبح مرا آن‌گونه آغاز کن که با پرتو هدایت و با سلامت دین و دنیا همراه باشد و شبم را سپری ساز از نیرنگ دشمنان و نگاهبانی کن از هلاکت‌های هوای نفس که به یقین تو به هر چه بخواهی توانایی، «هرکه را بخواهی حکومت می‌بخشی و از هرکه بخواهی حکومتِ [داده شده] را می‌ستانی و هرکه را بخواهی عزت می‌دهی و هرکه را بخواهی خوار و بی‌مقدار می‌کنی، هر خیری به دست توست، مسلّماً تو بر هر کاری توانایی؛ شب را در روز و روز را در شب فرو می‌بری و زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آوری و هرکه را اراده کنی بی حساب روزی می‌دهی» معبودی جز تو نیست. خدایا! تنها تو را منزّه می‌دارم و سپاس و ستایش می‌گویم، کیست که قدر تو را بشناسد و از مقام تو نترسد؟ و کیست که بداند تو کیستی آنگاه از تو نهراسد؟
با قدرت خود پراکنده را الفت بخشیدی و با مهربانی‌ات سپیده‌دم را شکافتی و با بزرگواری‌ات تاریکی‌های شب را روشن کردی و آب‌های شیرین و شور را از دل سنگ‌های سخت و خارا جاری ساختی و از ابرهای گران بارانی فراوان فروریختی و خورشید و ماه را برای مردمان چراغی فروزان قرار دادی، بی‌آنکه در آنچه آغازگر پیدایشش بودی دچار خستگی و ناتوانی و چاره‌جویی شوی، ای آنکه در توانمندی و بقا یگانه است و بندگانش را به مرگ و فنا مقهور خود ساخته است، درود فرست بر محمّد و خاندان پرهیزگارش و ندای مرا بشنو؛
دعایم را اجابت کن و به فضل خود آرزو و امیدم را محقّق فرما، ای بهترین کسی که برای برطرف ساختن هر بدحالی خوانده شده و برای هر سختی و آسانی آرزو شدی، نیازم را به پیشگاه تو فرود آوردم، پس از موهبت‌های بلندپایه خود ناامیدانه ردّم مکن ای بزرگوار، ای بزرگوار، ای بزرگوار، به رحمتت ای مهربان‌ترین مهربانان و درود خدا بر بهترین آفریده‌اش محمّد و همه اهل‌بیت او.
خدای من، دلم در پرده‌های ظلمت پوشیده شده و جانم دچار کاستی گشته و عقلم شکست‌خورده هوای نفسم شده و هوای نفسم بر من چیره گشته و طاعتم اندک و نافرمانیم بسیار و زبانم اقرارکننده به گناهان است، چاره من چیست ای پرده‌پوش عیب‌ها؟ ای دانای نهان‌ها، ای برطرف‌کننده غم‌ها، همه گناهان مرا بیامرز، به احترام محمّد و خاندان محمّد، ای آمرزنده، ای آمرزنده، ای آمرزنده به مهربانی‌ات، ای مهربان‌ترین مهربانان.
پانویس
- ↑ حسینی، «ترجمه دعای صباح»، ص۲۳۱.
- ↑ حسینی، «ترجمه دعای صباح»، ص۲۳۱.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۳۷۸ق، ج۱۳، ص۲۵۶–۲۵۲.
- ↑ حسینی، «ترجمه دعای صباح»، ص۲۳۲.
- ↑ حسینی، «ترجمه دعای صباح»، ص۲۳۲.
- ↑ شرح دعای صباح رضی الدین محمّد شوشتری کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ شرح دعای صباح پاتوق کتاب فردا
- ↑ فیض کاشانی، ذریعة الضراعة، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۶.
- ↑ خوئی، شرح دعای صباح؛ ۱۳۷۶ش، ص۱۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۹۱، ص۲۴۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۱، ص۲۴۶.
- ↑ دلیری گلپایگانی، «مقدمة التحقیق»، ص۴۲.
- ↑ دلیری گلپایگانی، «مقدمة التحقیق»، ص۴۲.
- ↑ دلیری گلپایگانی، «مقدمة التحقیق»، ص۴۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۱، ص۲۴۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۱، ص ۲۴۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۱، ص ۲۴۷.
- ↑ حسین‌گلزار و رستمی، «جستاری پیرامون انتساب دعای صباح»، ص۱۴۲–۱۵۰.
- ↑ حسین‌گلزار و رستمی، «جستاری پیرامون انتساب دعای صباح»، ص۱۴۲–۱۵۰.
- ↑ کاظمی و دیگران، «تحلیل انتقادی گفتمان دعای صباح»، ص۲۱۹.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۸۱.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۸۴.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۸۷.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۸۸.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۸۹–۱۹۲.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۹۲.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۹۳.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۹۷.
- ↑ شهیدی و صادقی حسن‌آبادی، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، ص۱۹۹.
- ↑ لکهنوی، کلیات غالب، مجلس ترقی ادب، ص۴۲۹.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محسن، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۳۷۸ق.
- حسین‌گلزار، مریم؛ رستمی، محمدحسن، «جستاری در انتساب دعای صباح به حضرت امیر با تحلیل سندی و نسخه‌شناختی آن»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی، شماره ۲۱، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش.
- حسینی، سید محمدرضا، «ترجمه دعای صباح»، در میراث حدیث شیعه، دفتر اول، به کوشش مهدی مهریزی و علی صدرائی خوئی، مؤسسه فرهنگی دار الحدیث، قم، ۱۳۷۷ش.
- خوئی، مصطفی بن محمد هادی، شرح دعای صباح، آئینه میراث، تهران، ۱۳۷۶ش.
- دلیری گلپایگانی، مهدی، «مقدمة التحقیق»، اختیار المصباح الکبیر و ما اضیف الیه من الادعیة، علی بن حسین بن باقی القرشی، مکتبة العلامة المجلسی، قم، ۱۴۳۲ق.
- شهیدی، زهره؛ صادقی حسن‌آبادی، مجید، «تبیین توحید در دعای صباح با مبانی صدر المتألهین»، دوفصلنامه دعاپژوهی، شماره ۱، پاییز زمستان ۱۴۰۰ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، ذریعة الضراعة فی جمع الادعیة المتضمنة للمناجاة مع الله تعالی، مدرسه عالی شهید مطهری، تهران، ۱۳۸۷ش.
- کاظمی، پریسا؛ چراغی‌وش، حسین؛ جلیلیان، مریم؛ مقدم متقی، امیر، «تحلیل انتقادی گفتمان دعای صباح امام علی(ع) بر اساس الگوی نورمن فرکلاف»، دوفصلنامه دعاپژوهی، سال سوم، شماره ۴، بهار و تابستان ۱۴۰۲ش.