دعای ابوحمزه ثمالی
| نیایش |
|
دعای ابوحمزه ثمالی دعایی است امام سجاد(ع) آن را در تمام سحرهای ماه رمضان می‌خواندند. این دعا را ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (ع) نقل کرده است. این دعا شامل صفات نیکوی خداوند، اسم اعظم و همچنین دربردارنده مفاهیمی مانند دشواری‌های قبر و قیامت، سنگینی بار گناهان و لزوم اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم(ص) و خاندان معصومش اشاره دارد.
نامگذاری
روایت‌کننده این دعا، ابوحمزه ثمالی از اصحاب امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است که آن را از امام سجاد(ع) نقل کرده و به همین دلیل این دعا به نام او معروف شده است.[۱]
سند
امام خمینی:
«دعای ابوحمزه ثمالی از بالاترین مظاهر عبودیت است و دعایی بدین مثابه در لسان عبودیت و ادب بَین یدی الله در بین بشر نیست.»
سید ابن طاووس در کتاب اقبال الاعمال[۲] به سند خود از ابو محمد هارون بن موسی تلعکبری به اسناد حسن بن محبوب زراد از ابوحمزه ثمالی روایت کرده است که: «امام زین‌العابدین(ع) در شب‌های ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می‌پرداختند و هنگام سحر این دعا را می‌خواندند ...»
این دعا را شیخ طوسی در مصباح المتهجد،[۳] کفعمی در البلد الامین[۴] و المصباح،[۵] مجلسی در زاد المعاد[۶] و بحارالانوار[۷] و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان[۸] نقل کرده‌اند. جوادی آملی معتقد است که سند این دعا مورد وثوق است.
مضامین
برخی در تفسیر دعای سحر عنوان کرده‌اند که این دعا مشتمل بر مراحل مختلفی است که در لابلای آن مطالب مختلف عرفانی، اجتماعی، سیاسی، و اخلاقی ارائه شده است.[۹] یکی از مهمترین ویژگی‌های این دعا این است که شیوه راز و نیاز انسان با پروردگارش را به خوبی نشان داده است. [۱۰]
این دعا که با جمله «إِلَهِي لا تُؤَدِّبْنِي بِعُقُوبَتِكَ» آغاز و به جمله «وَ رَضِّنِي مِنَ الْعَيْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ» ختم می‌شود مشتمل بر معانی بلند و الفاظ فصیح و تعابیر بدیع است. راه توبه و انابه و تضرع و پرهیزکاری را ترسیم کرده و نعمت‌های بزرگ الهی را برشمرده، و دشواری‌ها قبر و قیامت و تاریکی و تنهایی و سنگینی بار گناهان را متذکر شده و لزوم اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم(ص) و خاندان معصومش را تأکید فرموده است. همچنین وسعت روزی و حج خانه خدا و محفوظ ماندن از شر شیطان و زمامداران و پاک شدن از صفات ناپسند و تنبلی و سرخوردگی و غم و اندوه درخواست شده است. در این دعا گذشته از درس‌های خداشناسی و معادشناسی و تأکید مقام نبوت و امامت جامع‌ترین خواسته‌های هر فرد مؤمن برای سعادت دنیوی و اخروی بیان گردیده است.[۱۱]
جوادی آملی در مورد این دعا معتقد است؛ این دعای نورانی، فرازهای گوناگون و جمله‌های متعددی دارد که همه در یک سطح نیستند چرا که همه دعا كنندگان در یك سطح نیستند. برخی مشكل خوف دارند، برخی در مرحله رجاء مشكل دارند و برخی دیگر، دامنگیر مشكلات دیگری شده‌اند، که این دعای جامع، برای همگان سودمند است. البته بحث‌های محوری این دعا همان مسئله توحید است كه در خِلال این مسائل بازگو می‌شود.[۱۲] وی همچنین معتقد است اگر چه در طلیعه و آغاز این دعا «بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم» قرار ندارد اما این دعا با نام خدا و کلمه «الهی» شروع شده است. بنابراین چون با نام شروع شده است، مشمول آن احادیثی نخواهد بود كه هر كاری كه به نام خدا شروع نشده است، ابتر و بی نتیجه است.[۱۳]
زمان قرائت
فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی:
« فَمَا لِي لا أَبْكِي أَبْكِي لِخُرُوجِ نَفْسِي أَبْكِي لِظُلْمَةِ قَبْرِي أَبْكِي لِضِيقِ لَحْدِي أَبْكِي لِسُؤَالِ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ إِيَّايَ، أَبْكِي لِخُرُوجِي مِنْ قَبْرِي عُرْيَانا ذَلِيلا حَامِلا ثِقْلِي عَلَى ظَهْرِي أَنْظُرُ مَرَّةً عَنْ يَمِينِي وَ أُخْرَى عَنْ شِمَالِي إِذِ الْخَلائِقُ فِي شَأْنٍ غَيْرِ شَأْنِي.»
دعای ابوحمزه در بسیاری از شهرهای شیعه نشین به‌صورت انفرادی یا جلسات بزرگ و کوچک در شب‌ها یا سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود.
شرح‌ها
برای دعای ابوحمزه شرح‌هایی نوشته شده است:
- شرح دعای ابی حمزه ثمالی، شیخ محمدابراهیم بن المولی عبدالوهاب سبزواری.
- شرح دعای ابی حمزه ثمالی، مولی محمد تقی بن حسین علی هروی اصفهای حائری.
- شرح دعای ابوحمزه ثمالی، سید حسین بن ابی القاسم جعفر بن حسین موسوی خوانساری، استاد سید مهدی بحرالعلوم.
- شرح دعای ابوحمزه ثمالی، سید میر معزالدین بن میر مسیح اصطهباناتی.[۱۴]
- تحفة الاعزه؛ شیخ آقا شاملی شیرازی که در سال ۱۳۵۲ منتشر شده است.
- الجوهرة العزیزة فی شرح دعاء ابن حمزه؛ سید ابوالفضل حسینی در سال ۱۳۷۹ ق چاپ شده است.
- عشق و رستگاری؛ احمد زمردیان شیرازی در سال ۱۳۴۶ منتشر شد.[۱۵]
- متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی؛ محمدعلی خزایلی در سال ۱۳۸۷ منتشر شده است.
پانویس
- ↑ خزائلی، (متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی)، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.
- ↑ سیدبن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص۳۴۵-۳۳۴.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص ۴۱۶-۴۰۵.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۲۹۹-۲۸۸.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۷۹۷-۷۸۱.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۳-۹۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳، ج۹۵، ص۸۲.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، ذیل دعای ابوحمزه ثمالی.
- ↑ خزائلی، (متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی)، ۱۳۸۷ش، ص۲۶.
- ↑ خزائلی، (متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی)، ۱۳۸۷ش، ص۲۶.
- ↑ دایره المعارف تشیع، ج ۷، ۵۲۱
- ↑ جوادی آملی، شرح دعای ابوحمزه ثمالی، ۱۳۸۵، جلسه اول.
- ↑ جوادی آملی، شرح دعای ابوحمزه ثمالی، ۱۳۸۵، جلسه اول.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج ۱۳، ص ۲۴۷.
- ↑ دایره المعارف تشیع، ج ۷، ص ۵۲۱.
منابع
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، بیروت، چاپ اعلمی، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، جلد ۱۳، بیروت، دارالاضواء، ۱۳۷۸ق.
- جوادی آملی، عبدالله، شرح دعای ابوحمزه ثمالی، سایت تبیان، ۱۳۸۵ش.
- خزائلی، محمد علی، (متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی)، محاضر عباس ایزدی، قم، ابتکار دانش، ۱۳۸۷ش.
- صدر سید جوادی، احمد، دائره المعارف تشیع، تهران، جلد ۷، نشر شهید سعید محبی، ۱۳۸۰ش.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، چاپ علاءالدین اعلمی، ۱۴۱۸ق، ۱۹۹۸م.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۹ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی العاملی، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.
- کفعمی، ابراهیم بن علی العاملی، المصباح فی الادعیه و الصلوات و الزایارات، قم، دارالراضی، ۱۴۰۵م.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء تراث عربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زادالمعاد، بیروت، چاپ علاءالدین اعلمی، ۱۴۲۳ق، ۲۰۰۳م.
