نفس اماره

اخلاق

آیات اخلاقی
آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار
احادیث اخلاقی
حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل
فضایل اخلاقی
تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی • بلاکشی
رذایل اخلاقی
تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت
اصطلاحات اخلاقی
جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج
عالمان اخلاق
ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی
منابع اخلاقی
قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات

نَفْسِ اَمَّاره، نیرویی در وجود انسان که او را به سوی بدی و گناه می‌کشاند. این اصطلاح از آیه ۵۳ سوره یوسف گرفته شده و مخالفت با خواسته‌های آن جهاد نفس نام دارد. برخی آن را پایین‌ترین مرتبه نفس می‌دانند.

مفهوم‌شناسی

نفس اماره حالتی نفسانی است که در آن از عقل پیروی نمی‌کند و به سمت گناه و فساد رو می‌آورد. این اصطلاح از آیه «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَ‌ةٌ بِالسُّوءِ؛ نفس قطعاً به بدى امر مى‌كند» گرفته شده است.

نفس اماره، پایین‌ترین رتبه نفْس

همچنین ببینید: نفس لوامه و نفس مطمئنه

برخی نفس را دارای درجاتی می‌دانند و نفس اماره را پایین‌ترین درجه آن می‌شمارند. به‌گفته اینان، نفس چند رتبه دارد: رتبه پایین آن، نفس اماره است که در آن انسان از عقل فرمان نمی‌برد. رتبه بلاتر، نفس لوامه است که در آن، هوشیار می‌شود و خودش را به‌خاطر کارهای بدش ملامت می‌کند. بالاتر از این رتبه هم نفس مطمئنه است. در این مرحله، نفس بر اثر مداومت بر پیروی از عقل، این کار ملکه یا عادت او می‌شود و به اطمینان و آرامش می‌رسد.

مبارزه با نفس اماره

مقالهٔ اصلی: جهاد نفس

مخالفت با خواسته‌های نفس اماره، جهاد نفس نام دارد به گفته علامه طباطبایی، پیامبر اکرم آن را جهاد اکبر نامیده است.

غزالی اصل مهم برای به ثمر رسیدن مجاهده با نفس را وفای به عهد و عزم دانسته و این مطلب را چنین تحلیل کرده که وقتی شخص عزم به ترک خواستی می‌گیرد، وسایل انجام آن برایش فراهم می‌شود، که این خود امتحان الاهی است. در این صورت شخص باید صبر کند و کار خود را ادامه دهد و در صورت ترک آن، برای خود جریمه‌ای تعیین کند، زیرا گر نفس را نترساند نفس بر او غلبه می‌کند و تمام مجاهدات و ریاضت‌هایش تباه می‌شود.

در ادبیات فارسی

شاعران فارسی‌زبان، در اشعار خود به نفس اماره و عواقب پیروی از آن پرداخته‌اند؛مولوی در مثنوی معنوی، تعبیر نفس اماره را به کار نبرده اما از تعبیرهایی چون سگ نفس، بت نفس، هوای نفس، نفس بد، نفس خودبین، نفس ظلمانی، نفس شوم و نفس خبیث برای اشاره به آن استفاده کرده و آن را به اژدها، دوزخ، اسب سرکش، دزد، جادوگر و... تشبیه نموده است. از جمله الگو:شعر۲ سعدی نیز در بیت شعری، به عواقب پیروی و راه مبارزه با نفس اماره اشاره کرده است:

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالعلم الدارالشامیه، ۱۴۱۲ق.
• صباغیان، محمدجاوید، یزدانی، حسین، بررسی و تحلیل نفس بدفرما در حدیقه و مثنوی، نشریه ادب و زبان، بهار و تابستان، ش۳۷، ۱۳۹۴ش.
• صمدانیان و مسیبی، کمال‌یابی انسان در قرآن، محسن و مریم، کوثر، ش۴۱، زمستان۱۳۹۰ش و بهار ۱۳۹۱ش.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
• فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارالتراث العربی، ۱۴۲۰ق.
• کتابی، احمد، مفاهیم نفس اماره، نفس لوامه، نفس مطمئنه، آینه میراث، ش۳۸ُ، پاییز ۱۳۸۶ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، بی‌جا، بی‌تا.

پیوند به بیرون

• مهارت غلبه بر نَفْس امّاره در قرآن