فهرست کارگزاران امام علی(ع)
(تغییرمسیر از کارگزاران امام علی(ع))
این مقاله دربارهٔ کارگزاران امام علی(ع) در دوران حکومت او است. برای آشنایی با همه یاران امام علی فهرست اصحاب امام علی(ع) را ببینید.
.jpg)
فهرست کارگزاران امام علی(ع)، افرادی که امام علی(ع) در دوران حکومتش به آنان مسئولیت‌های حکومتی داد. به گفته علی‌اکبر ذاکری، مؤلف کتاب سیمای کارگزاران علی بن ابی‌طالب(ع)، مجموع کارگزاران امام علی به یازده دسته تقسیم می‌شدند: ۱. استانداران و فرمانداران ۲. کاتبان و دبیران ۳. گردآوران زکات ۴. مسئولان خراج (مالیات) ۵. مسئولان بیت المال ۶. بازرسان ۷. نیروهای اطلاعاتی ۸. شُرطَةُ الخَمیس ۹. حاجبان و دربانان ۱۰. ناظران بازار ۱۱. قُضات.[۲] با آغاز حکومت امام علی(ع)، کارگزاران عُثْمان بن عفان که به خاطر رابطۀ خویشاوندی منصوب شده بودند، برکنار و افراد جدیدی جایگزین آنان شدند.[۳]
فرمانداران امام علی(ع) به دو دسته تقسیم می‌شدند: برخی برای مناطق حساس و بزرگ و با اختیارات کامل بودند مانند عُثمان بن حُنَیْف، مالک اَشْتر، محمد بن اَبی‌بَکر و قُثَم بن عباس[۴] و برخی دیگر برای مناطق کوچک‌تر. اختیارات تام شامل امور نظامی، قضاوت، اجرای حدود، سرپرستی حجاج، جنگ با دشمن و جمع‌آوری خراج و غنایم بود.[۵] امام علی(ع) اختیار تام را به کارگزاران خود تفویض می‌کرد تا کارآیی و سرعت‌عمل بیشتری داشته باشند.[۶]
معیار امام علی(ع) در انتخاب کارگزاران، شایسته‌سالاری و پاکدامنی بود، نه وابستگی‌های قومی و قبیله‌ای.[۷] به همین دلیل، او پیشنهاد مُغِیرَة بن شُعبه مبنی بر حفظ موقت معاویه و همه کارگزاران عثمان تا تثبیت حکومت را نپذیرفت.[۸]
به گفته رسول جعفریان، درصد بالایی از فرمانداران امام علی(ع)، اهل یَمَن بودند.[۹] همچنین برخی پژوهش‌گران گزارش کرده‌اند که حدود یک‌سوم از انتصابات حکومتی امام علی(ع)، به جوانان اختصاص داشته است.[۱۰]
فهرست کارگزاران
نام کارگزاران امام علی(ع) بر اساس کتاب سیمای کارگزاران علی بن ابی‌طالب(ع) اثر علی‌اکبر ذاکری به شرح زیر است:[۱۱]
| ردیف | نام کارگزار | مسئولیت | محل مسئولیت |
| ۱ | ابوقَتاده انصاری | فرماندار | مکه |
|---|---|---|---|
| ۲ | قُثَم بن عباس | فرماندار | مکه و طائف |
| ۳ | تَمیم بن عَمرو (ابوحُبَیْش) | فرماندار | مدینه |
| ۴ | سَهْل بن حُنَیْف | فرماندار | مدینه |
| ۵ | تَمّام بن عباس | فرماندار | مدینه |
| ۶ | ابواَیّوب انصاری | فرماندار | مدینه |
| ۷ | حارث بن رَبیع | فرماندار | مدینه |
| ۸ | ابوموسی اَشْعَری | فرماندار | کوفه |
| ۹ | عمارة بن شهاب | فرماندار (از نیمه راه کوفه بازگشت و بعد از مدت کوتاهی درگذشت.[۱۲]) | کوفه |
| ۱۰ | قَرَظَة بن کَعْب بن عَمْرو انصاری | فرماندار - مأمور مالیات |
کوفه و بِهقُباذات (سه منطقه در اطراف بغداد)[۱۳] - عَیْن التَمْر |
| ۱۱ | عُقْبَة بن عَمْرو انصاری | جانشین امام علی در کوفه[۱۴] | کوفه |
| ۱۲ | هانی بن هَوْذه | جانشین امام علی در کوفه[۱۵] | کوفه |
| ۱۳ | عَمار بن حسّان | فرماندار | کوفه |
| ۱۴ | عَمرو بن عُمَیس بن مسعود | فرماندار | قُطقُطانه (محلی در نزدیکی کوفه[۱۶]) |
| ۱۵ | حَبیب بن مُنْتَجَب | فرماندار | یمن |
| ۱۶ | سعید بن نِمْران هَمْدانی | فرماندار - کاتب و دبیر - قاضی |
جَنَد در سرزمین یمن - کوفه |
| ۱۷ | عُبَیْدالله بن عباس بن عبدالمُطَّلِب | فرماندار | یمن (صنعا) |
| ۱۸ | سعید بن سَعد بن عُباده | فرماندار | یمن |
| ۱۹ | عبدالله بن خَبّاب بن اَرَتّ | فرماندار | نهروان |
| ۲۰ | عَدیّ بن حارِث (یا عَدیّ بن حاتَم) | فرماندار | بَهُرَسیر (شهری در نزدیکی مدائن)[۱۷] |
| ۲۱ | مالک بن کَعْب اَرْحَبی | فرماندار - بازرس | عَیْن التَمْر[یادداشت ۱] |
| ۲۲ | شَراحیل بن مُرَّه همدانی | فرماندار | نَهرَین |
| ۲۳ | یزید بن رُوَیم شیبانی | فرماندار - مأمور مالیات | بارُوسْما و نهر ملک (از مناطق بغداد[۱۹]) |
| ۲۴ | عَبیده سَلمانی | فرماندار - کوفه |
فرات - کوفه |
| ۲۵ | حُذَیْفَة بن یَمان | فرماندار | مدائن |
| ۲۶ | یزید بن قیس | فرماندار | مدائن |
| ۲۷ | لام بن زیاد | فرماندار | مدائن |
| ۲۸ | ثابت بن قیس | فرماندار | مدائن |
| ۲۹ | سَعْد بن مَسعود ثَقَفی | فرماندار | مدائن و زوابی (موصل) |
| ۳۰ | هُبَیرة بن نُعمان | فرماندار | مدائن |
| ۳۱ | زحر بن قیس جعفی | فرماندار | مدائن |
| ۳۲ | حُصَین بن مُقاتّل عبدی | فرماندار | دَسکَره (در نزدیکی بغداد[۲۰]) |
| ۳۳ | مَعْقِل بن قَیس ریاحی | فرماندار - از اعضای شُرطَةُ الخمیس | موصل |
| ۳۴ | عبدالرحمن خَثعَمی | فرماندار | موصل |
| ۳۵ | اَشرَس بن حَسّان بَکری | فرماندار | عالی (منطقه‌ای که مرکز آن شهر اَنْبار بود.[۲۱]) |
| ۳۶ | کُمیل بن زیاد نَخَعی | فرماندار | هیت |
| ۳۷ | مالک اَشتَر نَخَعی | فرماندار | جزیره و نَصیبَین - مصر[یادداشت ۲] |
| ۳۸ | شَبیب بن عامر | فرماندار | نَصیبَین |
| ۳۹ | سُلَیمان بن صُرَد خُزاعی | فرماندار | جَبُّل (شهر/روستایی بین واسط و نعمانیه)[۲۲] |
| ۴۰ | قُدامَة بن عَجْلان | فرماندار | کَسْکَر (شهری بین کوفه و بصره)[۲۳] |
| ۴۱ | قَعْقاع بن شور ذُهْلی | فرماندار | کَسْکَر و مَیسان (شهری میان بصره و واسط[۲۴]) |
| ۴۲ | عُمَر بن اَبی‌سَلَمه | فرماندار | بحرین |
| ۴۳ | نُعْمان بن عَجْلان | فرماندار (پس از عمر بن ابی‌سلمه) | بحرین و عُمّان |
| ۴۴ | حلو بن عوف اَزْدی | فرماندار | عُمّان |
| ۴۵ | خِرّیت بن راشد ناجی | فرماندار | اهواز |
| ۴۶ | ابن‌هَرمه | فرماندار - ناظر بازار | سوق الاهواز |
| ۴۷ | عمرو بن مُفَرِّغ | فرماندار | اهواز |
| ۴۸ | رِفاعة بن شَدّاد | فرماندار - قاضی | اهواز |
| ۴۹ | مُنْذِر بن جارود عَبْدی | فرماندار (پس از مدتی به اتهام اختلاس برکنار شد.[۲۵]) | اِصطَخر در ناحیه فارس[۲۶] |
| ۵۰ | ابوساسان حُضَین بن مُنْذِر | فرماندار | اصطخر |
| ۵۱ | مَصْقَلَة بن هُبَیره شیبانی | فرماندار (پس از مدتی به معاویه پیوست.[۲۷]) | اردشیر خُرّه |
| ۵۲ | زیاد بن اَبیه | فرماندار - مأمور بیت المال | فارس |
| ۵۳ | مِخْنَف بن سُلَیْم اَزْدی | فرماندار - جمع‌کننده زکات | اصفهان، ری و همدان |
| ۵۴ | یزید بن قیس اَرْحَبی | فرماندار | اصفهان، ری و همدان |
| ۵۵ | عَمْرو بن سَلَمه اَرْحَبی | فرماندار | اصفهان |
| ۵۶ | یزید بن حُجّیّه تیمی | فرماندار | ری |
| ۵۷ | رَبیع بن خُثَیْم کوفی | فرماندار | ری و قزوین |
| ۵۸ | ابوالغَریف عُبَیدالله بن خلیفه | فرماندار | قزوین |
| ۵۹ | مرة بن شراحیل همدانی | فرماندار | قزوین |
| ۶۰ | عُبَیدة بن سلمان | فرماندار | قزوین |
| ۶۱ | قَرَظَة بن ارطات | فرماندار | قزوین |
| ۶۲ | عبدالرحمن مولا بدیل بن ورقاء | فرماندار | ماهان (دینور و نهاوند) |
| ۶۳ | خُلَید بن قُرّه یَربوعی | فرماندار | خراسان |
| ۶۴ | جَعْدَة بن هُبَیْره | فرماندار | خراسان |
| ۶۵ | حُرَیْث بن جابر حَنَفی بَکْری | فرماندار | خراسان |
| ۶۶ | عبدالرحمن بن أبزی | فرماندار | خراسان |
| ۶۷ | عون بن جَعْده | فرماندار | سیستان |
| ۶۸ | عبدالرحمن بن جزء طائی | فرماندار | سیستان |
| ۶۹ | رِبْعیّ بن کَأْس عَنْبَری | فرماندار | سیستان |
| ۷۰ | شنسب بن جرمک | فرماندار | غور |
| ۷۱ | حارث بن مَرّه عبدی | فرماندار | سند |
| ۷۲ | عبدالله بن اَهْتَم | فرماندار | کرمان |
| ۷۳ | اَشْعَث بن قیس | فرماندار | حُلوان (اشعث از طرف عثمان فرماندار آذربایجان بود[۲۸]) |
| ۷۴ | اَسْوَد بن قُطَبه | فرماندار | حُلوان |
| ۷۵ | قیس بن سَعْد بن عُباده انصاری | فرماندار - از اعضای شُرطَةُ الخمیس | آذربایجان - مصر |
| ۷۶ | عبدالله بن شُبَیْل اَحْمَسی | جانشین قیس در آذربایجان[۲۹] | آذربایجان |
| ۷۷ | سَعْد بن حارِث خُزاعی | فرماندار | آذربایجان |
| ۷۸ | سعید بن ساریه خزاعی | فرماندار | آذربایجان |
| ۷۹ | جَریرِ بْنِ عَبْدُ اللّٰهِ بَجَلی | فرماندار (از طرف عثمان[۳۰]) | همدان |
| ۸۰ | محمّد بن اَبی‌حُذَیْفه | فرماندار | مصر |
| ۸۱ | محمد بن اَبی‌بَکْر | فرماندار | مصر |
| ۸۲ | عُثْمان بن حُنَیْف اَنصاری | فرماندار | بصره |
| ۸۳ | عبدالله بن عباس | فرماندار | بصره |
| ۸۴ | اَبُوالاَسْوَد دُؤَلی | فرماندار - قاضی - مأمور بیت المال | بصره |
| ۸۵ | حُکَیم بن جَبَله | فرماندار | بصره |
| ۸۶ | عبدالله بن سَلَمه | فرماندار | سواد عراق |
| ۸۷ | وَهَب بن عبدالله (ابوجُحَیفه) | مأمور بیت المال | - |
| ۸۸ | عبدالله بن زَمَعه | جمع‌کننده زکات | - |
| ۸۹ | مُسَیَّب بن نَجَبَه | جمع‌کننده زکات | کوفه |
| ۹۰ | عبدالرحمن کندی | جمع‌کننده زکات | - |
| ۹۱ | شَریک بن نَمله مُحارِبی | جمع‌کننده زکات | - |
| ۹۲ | جعفر بن عبدالله اَشجَعی | جمع‌کننده زکات | - |
| ۹۳ | عُروَة بن عُشبه کلبی | جمع‌کننده زکات | - |
| ۹۴ | جُلاس بن عُمَیر کلبی | جمع‌کننده زکات | - |
| ۹۵ | ابوزید یزید | مأمور مالیات | - |
| ۹۶ | ضُبَیعة بن زُهیر اسدی | مأمور مالیات | - |
| ۹۷ | مردی از ثقیف (سعد بن مسعود) | مأمور مالیات | - |
| ۹۸ | سعد بن عمرو انصاری | مأمور مالیات | - |
| ۹۹ | ماهوَیه | مأمور مالیات | خراسان |
| ۱۰۰ | عبدالله بن یحیی | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۱ | ابوهَیثَم بن تَیِّهان انصاری | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۲ | عمّار یاسر | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۳ | ابوبَکره | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۴ | عبدالرحمن بن ابی‌بکره | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۵ | ابورافع | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۶ | علی بن ابی‌رافع | مأمور بیت المال - کاتب و دبیر | - |
| ۱۰۷ | اَبوجُحَیفه عبدالله وهب سوائی | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۸ | حَمَلَة بن جُوَیّه کنانی | مأمور بیت المال | - |
| ۱۰۹ | طَریف اَسَدی کوفی | مأمور بیت المال | - |
| ۱۱۰ | سعد غلام امام علی | بازرس - حاجب و دربان | - |
| ۱۱۱ | قیس بن زراه همدانی | نیروی اطلاعاتی | - |
| ۱۱۲ | عبدالرحمن بن شَبیب فزازی | نیروی اطلاعاتی | - |
| ۱۱۳ | شُرَیح بن حارث | قاضی | کوفه |
| ۱۱۴ | محمد بن زید شیبانی | قاضی | کوفه |
| ۱۱۵ | ضَحّاک بن قیس | قاضی | بصره |
| ۱۱۶ | عبدالله بن فَضاله لیثی | قاضی | بصره |
| ۱۱۷ | عبیدالله بن ابی‌رافع | کاتب و دبیر | - |
| ۱۱۸ | عبدالله بن جعفر بی ابی‌طالب | دبیر و مشاور | - |
| ۱۱۹ | ابوثروان | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۰ | اَصبَغ بن نُباته | کاتب و دبیر - از اعضای شُرطَةُ الخمیس | - |
| ۱۲۱ | سِِماک بن حَرب | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۲ | عبدالله | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۳ | عبدالله بن جبیر | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۴ | عُبَیدالله بن عبدالله بن مسعود | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۵ | یزید بن شراحیل انصاری | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۶ | مسلم غلام امام علی | کاتب و دبیر | - |
| ۱۲۷ | قنبر | حاجب و دربان | - |
| ۱۲۸ | نوف | حاجب و دربان | - |
| ۱۲۹ | بُشر غلام امام علی | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۰ | میثم تمّار | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۱ | نصر | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۲ | غزوان | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۳ | ثبیت | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۴ | میمون | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۵ | احمر | حاجب و دربان | - |
| ۱۳۶ | علی بن اَصمَع | ناظر بازار | - |
| ۱۳۷ | مالک بن حَبیب یَربوعی | از اعضای شُرطَةُ الخمیس | - |
| ۱۳۸ | ابوالهَیّاج | از اعضای شُرطَةُ الخمیس | - |
پانویس
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۵۲.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۲۵-۲۹.
- ↑ زین، الامام علی بن ابی‌طالب و تجربة الحکم، ۱۹۹۴م، ص۲۸.
- ↑ معینی‌نیا، سیره اداری امام علی(ع) در دوران خلافت، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۴.
- ↑ معینی‌نیا، سیره اداری امام علی(ع) در دوران خلافت، ۱۳۷۹ش، ص۹۳-۹۶.
- ↑ معینی‌نیا، سیره اداری امام علی(ع) در دوران خلافت، ۱۳۷۹ش، ص۹۳.
- ↑ اداک، «شایسته‌سالاری در حکومت امام علی(ع)»، ص۵۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۰.
- ↑ نگاه کنید به: پردل، و مطهری، «جوان‌گرایی در حکومت امام علی(ع)»، ص۱۴۴.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۲۵-۲۹؛ و ۸۳-۸۷.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۴.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۳۷۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۵۱۵.
- ↑ https://quran.inoor.ir/fa/propername/1528
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۳۲۰؛ و ج۵، ص۳۲۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۷۱.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۴۶۱.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۲۴۲.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۵.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۶.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۷.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۷.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران علی ابن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۹ش، ج۱، ص۸۷.
یادداشت
- ↑ بزرگترین آبادی در منطقه کربلا به حساب می‌آمد که به صحرای سماوه (وادی میان کوفه و شام) مُشرِف بود. نزدیک شهر انبار در غرب کوفه قرار داشت و خرما از آنجا به مناطق دیگر می فرستادند.[۱۸]
- ↑ پس از ناآرامی‌های مصر، علی(ع) او را حاکم مصر نمود و مالک به سوی مصر حرکت کرد، اما معاویه که حضور مالک در مصر را برنمی‌تافت، با تحریک یکی از عوامل خود، او را پیش از رسیدن به مصر مسموم کرد و به شهادت رساند.
منابع
- اَداک، صابر، «شایسته‌سالاری در حکومت امام علی(ع)»، مجله مسکویه، شماره ۴۷، ۱۳۹۷ش.
- پردل، محمدجواد، و حمیدرضا مطهری، «جوان‌گرایی در حکومت امام علی(ع)»، فصل‌نامه علوم سیاسی، شماره ۸۵، بهار ۱۳۹۸ش.
- جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش.
- ذاکری، علی‌اکبر، سیمای کارگزاران علی ابن‌ابی‌طالب امیرالمؤمنین(ع)، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۹ش.
- زین، حسن، الامام علی بن ابی‌طالب و تجربة الحکم، بیروت، دار الفکر الحدیث، ۱۹۹۴م.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
- معینی‌نیا، مریم، سیره اداری امام علی(ع) در دوران خلافت، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۷۹ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.