کتب اربعه: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۰: | ||
[[رده:اصطلاحات رجالی]] | [[رده:اصطلاحات رجالی]] | ||
[[رده:مؤذنان شیعه]] | [[رده:مؤذنان شیعه]] | ||
[[رده:مقاله‌های قابل ترجمه]] | |||
نسخهٔ ۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۲:۲۴
کُتُب اَربعه یا اصول اربعه، چهار کتاب حدیثی که شیعیان آنها معتبرترین منابع حدیثی خود می‌دانند. کتب اربعه عبارت‌اند از: الکافی، مَن لایَحضُرُه الفقیه، تهذیب الاحکام و الاِستِبصار. کتاب کافی نوشته کُلِینی و من لایحضر تألیف شیخ صدوق است. تهذیب الاحکام و استبصار را هم شیخ طوسی نگاشته است.
نخستین بار شهید ثانی در یک اجازه روایت از اصطلاح کتب اربعه برای اشاره به این چهار کتاب استفاده کرد. پس از آن این اصطلاح در متون فقهی به کار رفت و به تدریج رواج یافت. برخی از علماء شیعه همه احادیث کتب اربعه را معتبر می‌دانند؛ اما بیشتر آنها آن دسته از احادیث آنها را می‌پذیرند که یا مُتواتِر باشند یا سند معتبری داشته باشند.
معتبرترین منابع حدیثی شیعه
شیعیان، چهار کتاب کافی، تهذیب، استبصار و من لایحضر را معتبرترین منابع حدیثی خود می‌دانند و از آنها با عنوان «کُتُب اَربَعه» (کتاب‌های چهارگانه» یاد می‌کنند. البته بیشتر علماء شیعه، عمل به همه روایات این کتابها را واجب نمی‌دانند و برای عمل به آنها سندها و دلالت‌های روایات را بررسی می‌کنند.[۱]
پیشینه کاربرد اصطلاح کتب اربعه
به گزارش اندرو نیومن از محمدعلی امیرمعزّی، نخستین بار محقق حلی اصطلاح «الکتب الأربعة» را درخصوص چهار کتاب کافی، تهذیب، استبصار و من لایحضر به کار برده است؛ اما گفته‌اند که وی در ترجمه عبارت امیرمعزی اشتباه کرده است؛ زیرا در آن تنها آمده است که محقق حلی این کتابها را منابع معتبر حدیثی شیعیان خوانده است. البته در نوشته‌های محقق حلی عبارت «اربعه» به کار رفته است؛ اما خود او در مقدمه کتاب المعتبر توضیح داده است که مرادش از این اصطلاح فقیهان چهارگانه یعنی شیخ طوسی، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ صدوق است.[۲]
نویسنده مقاله «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح الکتب الأربعة»، شهید ثانی را نخستین عالمی می‌داند که اصطلاح کتب اربعه را درخصوص این چهار کتاب به کار برده است. او در سال ۹۵۰ق، در اجازه روایتی، اصطلاح «کتب الحدیث الأربعة» را به کار برد. سپس در چند اجازه روایت دیگر از این عبارت و عبارت «الكُتُب الأربَعَة» استفاده کرد.[۳]
بنابر گزارش مقاله فوق، در همین زمان حسین بن عبدالصمد عاملی پدر شیخ بهائی کتاب مدینة العلم نوشته شیخ صدوق را به کتاب‌های چهارگانه افزود و از اصطلاح «الأصول الخمسة» استفاده کرد؛ اما احتمالا به علت آنکه مدینة العلم از بین رفت، این اصطلاح رواج پیدا نکرد.[۴]
نخستین نوشته فقهی‌ای را که در آن عبارت «الكُتُب الأربَعَة» به کار رفت، مجمع الفائدة نوشته محقق اردبیلی می‌دانند که آغاز نگارش آن سال ۹۷۷ق و پایان آن ۹۸۵ق بود. پس از آن به ترتیب در کتاب‌های زُبدةالبیان (نوشته‌شده در ۹۸۹ق)، مُنتَقَی الجُمان (نوشته‌شده در ۱۰۰۶ق) و الوافیه (نوشته‌شده در ۱۰۵۹ق) به کار رفت.[۵]
اعتبار کتب اربعه
فقهای شیعه، اعتبار کلی کتب اربعه را پذیرفته‌اند؛ تا اندازه‌ای که شیخ انصاری بعید ندانسته که باور به اعتبار کتب معروف از جمله این کتابها، از ضروریات مذهب باشد.[۶] با این حال در میان عالمان شیعه، درباره قطعیت یا عدم قطعیت صدور و پس از آن درباره اعتبار و صحت تمام روایات اختلاف است. در این باره می‌توان به سه دیدگاه اشاره کرد:
- قطعیت صدور و اعتبار تمام روایات: اخباریان تمام روایات کتب اربعه را معتبر دانسته و انتساب همه روایات این کتب را به معصومان قطعی می‌دانند.[۷] دیدگاه سید مرتضی به این نظر اخباریان نزدیک است. سید مرتضی اکثر اخبار را متواتر یا قطعی الصدور می‌داند.[۸]
- صحت همه روایات و عدم قطعیت: برخی از فقها مانند فاضل تونی[۹]، ملا احمد نراقی[۱۰] و میرزا محمدحسین نایینی با آنکه قطعیت همه روایات کتب اربعه را نپذیرفته‌اند اما به اعتبار روایات آن رأی داده‌اند. از آیت الله خویی نقل شده که خدشه سندی در روایات کافی تلاش نافرجام افراد ناتوان است.[۱۱]
- ظنی بودن اکثر و حجیت موثوق السندها: رأی رایج فقیهان اصولی شیعه این است که غیر از اخبار معدود متواتر، دیگر اخبار کافی ظنی‌اند و تنها آن دسته که از نظر سند واجد شرایط اعتبارند، حجتند. اگرچه درباره شرایط اعتبار خبر اختلاف است.[۱۲]
الکافی
کافی را شیخ ابوجعفر کلینی (درگذشت ۳۲۹ق) در زمان غیبت صغری نوشته است.[۱۳] کتاب شامل حدود ۱۶۰۰۰ حدیث است و سه بخش کلی دارد: اصول، فروع و روضه.[۱۴] اصول کافی احادیث عقیدتی را دربر می‌گیرد، فروع کافی به روایات فقهی می‌پردازد، روضه کافی هم شامل مجموعه‌ای از احادیث متفرقه است.[۱۵]
من لایحضره الفقیه
این کتاب نوشته شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق) است. حدود ۶۰۰۰ حدیث را شامل می‌شود که موضوع آنها مباحث فقهی و احکام عملی است. شیخ صدوق در این کتاب، احادیثی را آورده که صحیح می‌دانسته و خود بر اساس آنها فتوا می‌داده است.[۱۶]
تهذیب الاَحکام
تهذیب الاحکام نوشته شیخ طوسی (درگذشت ۴۶۰ق) است. این کتاب ۳۹۳ بخش و ۱۳۵۹۰ حدیث دارد و موضوع آن فقه است. شیخ طوسی این کتاب را در شرح و توضیح المقنعه اثر شیخ مفید و به دستور وی نگاشته است.[۱۷]
الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار
شیخ طوسی این کتاب را پس از تهذیب الاحکام و به تقاضای برخی از شاگردانش نوشته است. او در این کتاب تنها روایات متعارض در مباحث گوناگون فقهی را جمع کرده است. به این جهت، کتاب شامل همه مباحث فقهی نیست.[۱۸]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- استرآبادی، محمدامین بن محمد شریف، الفوائد المدنیة، تبریز، بی نا، ۱۳۲۱ق.
- انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۸ق.
- کرکی، حسین بن شهاب الدین، هدایة الأبرار إلی طریق الأئمة الأطهار، تحقیق رؤوف جمال الدین، نجف، مؤسسة احیاء الاحیاء، ۱۳۹۶ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر للادراسات الاسلامیة، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م.
- باقری، حمید، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن»، وب‌گاه طومار اندیشه، دیده‌شده در ۶ فروردین ۱۳۹۷ش.
- خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
- فاضل تونی، عبدالله بن محمد، الوافیة في أصول الفقه، تحقیق رضوی کشمیری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
- مدیرشانه‌چی، کاظم، تاریخ حدیث، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۷ش.
پیوند به بیرون
| جوامع مهم حدیثی شیعه | مؤلف | متوفای | تعداد احادیث | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| المحاسن | احمد بن محمد برقی | ۲۷۴ق | حدود ۲۶۰۴ | مجموعه روایاتی با موضوعات مختلف مانند فقه و اخلاق |
| کافی | محمد بن یعقوب کلینی | ۳۲۹ق | حدود ۱۶۰۰۰ | اقسام احادیث اعتقادی، اخلاقی، آداب و فقهی |
| کتاب من لایحضره الفقیه | شیخ صدوق | ۳۸۱ق | حدود ۶۰۰۰ | احادیث فقهی |
| تهذیب الاحکام | شیخ طوسی | ۴۶۰ق | حدود ۱۳۶۰۰ | احادیث فقهی |
| الاستبصار فیما اختلف من الاخبار | شیخ طوسی | ۴۶۰ق | حدود ۵۵۰۰ | احادیث فقهی |
| الوافی | فیض کاشانی | ۱۰۹۱ق | حدود ۵۰۰۰۰ | دربردارنده احادیث کتب اربعه با حذف مکررات و شرح بعضی از آنها |
| وسائل الشیعه | شیخ حر عاملی | ۱۱۰۴ق | ۳۵۸۵۰ | احادیثِ فقهی کتب اربعه و بیش از هفتاد کتاب حدیثی دیگر |
| بحارالانوار | علامه مجلسی | ۱۱۱۰ق | حدود ۸۵۰۰۰ | جمع‌آوری اکثر روایات معصومین در موضوعات مختلف |
| مستدرک الوسائل | میرزا حسین نوری | ۱۳۲۰ق | ۲۳۵۱۴ | تکمیل احادیث فقهی وسائل الشیعه |
| سفینة البحار | شیخ عباس قمی | ۱۳۵۹ق | ۱۰ جلد | ارائه فهرستی موضوعی بر اساس الفبا برای کتاب بحار الانوار |
| مستدرک سفینة البحار | شیخ علی نمازی | ۱۴۰۵ق | ۱۰ جلد | تکمیل سفینة البحار |
| جامع احادیث شیعه | آیت الله بروجردی | ۱۳۸۰ق | ۴۸۳۴۲ | گردآوری و باب‌بندی احادیث فقهی شیعه |
| میزان الحکمه | محمدی ری شهری | معاصر | ۲۳۰۳۰ | ۵۶۴ عنوان غیر فقهی |
| الحیات | محمدرضا حکیمی خراسانی | معاصر | ۱۲ جلد | ۴۰ فصل در موضوعات مختلف فکری ـ عملی |
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۸۳-۳۸۴.
- ↑ باقری، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن».
- ↑ باقری، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن».
- ↑ باقری، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن».
- ↑ باقری، «چهار کتاب حدیثی امامیه و رواج اصطلاح «الکتب الأربعة»: نقدی بر دیدگاه اندرو نیومن».
- ↑ رک: انصاری، فرائد الاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ استرآبادی،الفواید المدنیه، ص۱۱۲؛ الکرکی، هدایة الأبرار، ۱۳۹۶ق، ص۱۷.
- ↑ به نقل از حسن عاملی، معالم الاصول، ص۱۵۷
- ↑ فاضل تونی، الوافیه فی أصول الفقه، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۶.
- ↑ ملااحمد نراقی، مناهج، ص۱۶۶
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۸۷.
- ↑ سید ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۸۷-۹۷
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ۹۶.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ۹۶و۹۷.
- ↑ مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۱ش، ۹۶و۹۷.
- ↑ نگاه کنید به مدیرشانه‌چی، تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۰و۱۳۵.
- ↑ نگاه کنید به مدیرشانه‌چی، تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۸و۱۴۰.
- ↑ نگاه کنید به مدیرشانه‌چی، تاریخ حدیث، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۸و۱۵۰.