میر انیس
| مرثیه‌نگار اهل هند | |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | میرببرعلی |
| نام کامل | سید ببرعلی رضوی |
| نام مستعار | میرانیس |
| لقب/کنیه | انیس |
| مذهب | شیعه |
| نسب | سادات رضوی |
| خویشاوندان سرشناس | میرخلیق (پدر) میرنفیس (پسر) |
| زادروز | ۱۸۰۳م |
| زادگاه | اوتار پرادش، فیض‌آباد هند |
| محل زندگی | لکهنو و فیض‌آباد |
| وفات | ۱۰ دسامبر ۱۸۷۴م مطابق ۱۹ آذر ۱۲۵۳ش. |
| محل دفن | لکهنو |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرخلیق |
| آثار | پنج جلد کتاب مرثیه |
| اطلاعات دیگر | |
| تخصص | شعر |
| پیشه | مرثیه‌خوانی |
میراَنیس (۱۸۰۳–۱۸۷۴م) از شاعران مشهور شیعه در شبه‌قاره هند است که درباره اهل‌بیت(ع) شعر می‌سرود. او مرثیه‌ای ۱۱۸۲ مصرعی پیرامون واقعه کربلا سروده است. انیس در مدح پادشاهانِ زمانِ خود شعر نگفت و به فرزندانش نیز توصیه می‌کرد که از این کار اجتناب ورزند.
نسب میرانیس به امام رضا(ع) می‌رسد. انیس بیشتر در لکهنو مرثیه‌خوانی می‌کرد؛ اما از در سال ۱۸۵۷م که سلطنت اَوَدْه (حاکمان شیعه در منطقه اوده) تحت سلطه بریتانیا قرار گرفت، به دیگر شهرها نیز سفر و مرثیه‌سرایی می‌کرد. او در ۷۲ سالگی در لکهنو از دنیا رفت و در همان شهر دفن شد.
مداحان و واعظان دینی شبه‌قاره هند، در عزاداری امام حسین(ع)، از شعرهای میرانیس استفاده می‌کنند.
زندگی‌نامه
میرانیس با نام کامل «میرببرعلی انیس» فرزند میرمَستَحسَن خَلیق در سال ۱۸۰۳م در محله گلاب‌بادی از نواحی شهر فیض‌آباد ایالت اوتارپرادش هندوستان به دنیا آمد.[۱] پدرش او را میر سید ببرعلی رضوی نامید.[۲]
نسب انیس به امام رضا(ع)، امام هشتم شیعیان می‌رسد.[۳] «میرامامی» از اجداد انیس در عهد سلطنت شاه جهان (حکومت: ۱۶۲۸م–۱۶۵۸م) از ایران به هندوستان مهاجرت کرد.[۴] انیس تحصیلات خود را در فیض‌آباد شروع کرد و علوم مختلف مانند صرف، نحو، فلسفه و منطق را آموخت.[۵] او به زبان اردو، فارسی و عربی تسلط داشت.[۶] و در ۱۹ سالگی ازدواج کرد و شش فرزند داشت.[۷]
«میرنجفعلی» از عالمان شیعی، «مولوی حیدرعلی فیض‌آبادی حنفی» و «حکیم میرکلو» از اساتید میرانیس بودند.[۸] گفته شده در شاعری و تحصیلات انیس، پدر و اساتید وی نقش بسزایی داشتند، اما در تربیت، سهم مادر وی بیشتر بوده است.[۹]
انیس را مقید به نماز اول وقت دانسته‌اند به نحوی که موقع نماز، جلسه شعر را تعطیل می‌کرد و پس از نماز شعر می‌خواند.[۱۰] میرانیس در ۱۲۹۱ق مطابق با سال ۱۲۵۳ش در ۷۲ سالگی در لکهنو درگذشت[۱۱] و در خانهٔ خود دفن شد.[۱۲] در سال ۱۹۶۳م بر قبر وی، مقبره‌ای بنا شد.[۱۳]
شعر و مرثیه‌خوانی
انیس از کودکی به شعر گفتن علاقه داشت.[۱۴] او شاعری را از پدرش «میرخلیق» و «شیخ امام‌بخش ناسخ» از مرثیه‌نگاران اهل لکهنو آموخت.[۱۵] گفته می‌شود که تخلص وی «حزین» بوده و استادش «ناسخ» آن را به «انیس» تغییر داده است.[۱۶] میرانیس ابتدا در موضوعات مختلف شعر می‌سرود، پس از مدتی به توصیه پدر و علاقه به امام حسین(ع) مرثیه‌سرایی را آغاز کرد.[۱۷]
انیس بیشتر در شهر لکهنو مرثیه‌خوانی می‌کرد ولی در سال ۱۸۵۷م که سلطنت اَوَدْه (حاکمان شیعه در منطقه اوده) تحت سلطه بریتانیا قرار گرفت، انیس به دیگر شهرها نیز سفر کرد. مرثیه‌سرایی میرانیس در مناطق مختلف سبب آشنا شدن مردم با وی گشت.[۱۸] در عصر میرانیس، مرثیه‌نگاری و مرثیه‌خوانی در هندوستان رونق گرفت.[۱۹] انیس از شاعرانی است که فرهنگ مرثیه‌نگاری را در شبه قاره هند رواج داد.[۲۰] او از مرثیه‌گویان بزرگ هند محسوب می‌شد.[۲۱]
شاعران و مرثیه‌نگاران بسیاری در خاندان میرانیس، وجود داشت. پدر پدربزرگ او معروف به میرضحاک، پدربزرگش مشهور به «میرحسن»، پدر و عموها مشهور به «میرخلیق»، «میرخلق» و «میرمخلوق» و دو برادرش، انس و مونس شاعر بودند.[۲۲] انیس در بیت شعری می‌گوید:
ترجمه: عمرم در حال سیاحت در این دشت (دنیا) گذشت و من پنجمین نسل در مداحی شبیر (امام حسین) هستم. میر انیس درباره واقعه کربلا این اشعار را سروده است:
ترجمه: فقط عباس(ع) برای جنگ این طوری رفتند که بر دوش ایشان مشک بود و در دستش علم و تلوار نداشتند.افسوس آن وقت رسید بر فرزند فاطمه(ع)، نام لشکر در کنار، علمدار(ع) هم وجود ندارد. حسین(ع) در حصار دشمن هستند، ولی ایشان نه انیسی دارد و نه مددکاری.
تعداد اشعار انیس ۱۲۰۰ مرثیه و ۶۰۰ رباعی شمرده شده است.[۲۴] گفته شده اشعار او بیش از ۲۵۰۰۰۰ بیت است.[۲۵] میر انیس ۵۰۰ هزار بیت شعر درباره امام حسین(ع) سروده است. [۲۶] به‌گفته نوه انیس، او مرثیه‌ای ۱۱۸۲ مصرعی پیرامون واقعه کربلا را در یک شب سروده است. همچنین مرثیه‌ای بدون نقطه نوشت که در آن از حروف نقطه‌دار استفاده نکرد. برخی از مرثیه‌های او هنوز به چاپ نرسیده‌اند.[۲۷] کتابی با عنوان «انیس الاخلاق» چاپ شده که در آن رباعیات اخلاقی انیس جمع‌آوری شده‌است.[۲۸]
ویژگی‌های شعر انیس
میرانیس در مرثیه‌هایش دربارهٔ قهرمانان نیز سخن گفته و از هر قهرمانی با تشبیهی خاص یاد کرده است.[۲۹] او یاران امام حسین(ع) را به شهامت و شجاعت توصیف نموده است.[۳۰] او در جوانی به سوارکاری و شمشیرزنی روی آورد. همین روحیه و تجربه سبب شد در مرثیه‌هایش نیز جوانمردی‌ها و صحنه‌های جنگ و شمشیرزنی و سوارکاری نمود داشته باشد.[۳۱]
انیس در مرثیه‌هایش به نماز، جهاد و محبت اهل‌بیت(ع) توجه داشته است.[۳۲] مداحان و واعظان دینی شبه‌قاره هند در عزاداری امام حسین، شعرهای انیس را به‌کار می‌گیرند.[۳۳]
از دیگر ویژگی‌های مرثیه‌های انیس، تشبیه و تمثیل زیاد و پرداختن به جزئیات است.[۳۴] او از واژه‌های غریب و غیرفصیح اجتناب می‌کرد.[۳۵] و در مرثیه از ترکیبات عربی و فارسی استفاده برده است.[۳۶]
انیس در مدح پادشاهانِ زمانِ خود شعر نگفت و به فرزندانش نیز توصیه می‌کرد که از این کار اجتناب ورزند.[۳۷]
انیس و دبیر
میرزا سلامتعلی دبیر و میرانیس، هم‌عصر بودند و به مرثیه‌سرایی شهرت دارند، به‌همین جهت در تاریخ ادبیات زبان اردو این دو شاعر با یکدیگر مقایسه شده‌اند.[۳۸] هر دو شاعر، طرفداران خاصی داشتند که به آن‌ها انیسی‌ها و دبیری‌ها گفته می‌شد.[۳۹] گفته شده که دبیر زودتر از انیس، مرثیه‌خوانی را شروع کرد. از انیس نقل شده که وقتی در لکهنو، مرثیه خواندن را شروع کرد، دو نفر به مرثیه‌خوانی معروف بودند یکی «میرمداری صاحب جوپار» و دومی میرزا سلامتعلی دبیر.[۴۰]
اشعار انیس را نسبت به دبیر، سلیس و روان دانسته‌اند.[۴۱] و کلام دبیر را مشتمل بر فصاحت و بلاغت گفته‌اند.[۴۲]
درباره انیس و دبیر، همایشی در لندن با عنوان «نقش انیس و دبیر در ادبیات اردو» برگزار شد و ادیبان و دانشمندانی از پاکستان، هند و کشورهای مختلف در آن شرکت کردند.[۴۳] همچنین در سال ۲۰۰۹م در کراچی پاکستان، همایشی برای این دو برگزار شد.[۴۴] سروده میرزادبیر پس از وفات میرانیس:
نگارخانه
-
دست نوشته‌ای از میرانیس
-
تمبر یادبود انیس در هند
پانویس
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م، ص۲۷–۲۸.
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م، ص۲۷–۲۸.
- ↑ نیا دور اور میر انیس، سایت آزاد میل حق کی آواز.
- ↑ رضوی ادیب، انیسیات، ص۵ -۱۲.
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م، ص۲۷–۲۸.
- ↑ رضوی ادیب، انیسیات، ص۱۱.
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م، ص۲۹.
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م ص۲۹.
- ↑ صالحه عابده حسین، خواتین کربلا: کلام انیس کی آئینی میں، ص۴.
- ↑ فضل امام، انیس شخصت اور فن، ص۷۲.
- ↑ تمیم داری، انیس، مجله دانش، شماره ۲۳.
- ↑ اردو زبان کی فردوسی میر ببر علی انیس کی وفات/ایک نظر، حوزه نیوز ایجنسی.
- ↑ اردو زبان کی فردوسی میر ببر علی انیس کی وفات/ایک نظر، حوزه نیوز ایجنسی.
- ↑ میر انیس، اردو نوٹس ویب سائٹ.
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م، ص۳۲.
- ↑ نیر مسعود، میرانیس، ۲۰۱۱م، ص۳۲.
- ↑ آزاد، آب حیات، ص۵۱۹.
- ↑ معرفی میر انیس، سایت ریخته.
- ↑ اُردو مرثیه نگاری.... ایک تاریخی جائزه، روزنامه پاکستان.
- ↑ نگهت فاطمه، اردو مرثیه نگاری میں میر انیس کا درجه، ادبی میراث ویب سائٹ.
- ↑ شاعر هندی کی ۱۲۰۰ مرثیه در رثای سالار شهیدان سرود، خبرگزاری مهر.
- ↑ رضوی ادیب، انیسیات ص۵ تا ۱۲.
- ↑ «العتبه الحسینیه المقدسه»، سایت حرم امام حسین(ع)
- ↑ میر ببر علی انیس، سایت پنجند.
- ↑ بیات، «بررسی و تحلیل ابتکارات مرثیه‌سرایان اردو»، ص۷.
- ↑ «انیس»، پایگاه آرمان هیات.
- ↑ میر ببر علی انیس، سایت پنجند.
- ↑ «انیس الاخلاق» سایت ریخته.
- ↑ شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- ↑ شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- ↑ بیات، «بررسی و تحلیل ابتکارات مرثیه‌سرایان اردو»، ص۷.
- ↑ شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- ↑ شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- ↑ شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- ↑ ریحانه خاتون، میر انیس کی کلام کی شعری محاسن، انیس و دبیر حیات و خدمات، ص۳۴۳ تا ۳۵۶.
- ↑ شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- ↑ فضل امام، انیس شخصت اور فن ص۶۷–۶۸
- ↑ حیدری کشمیری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، اردو پبلشرز نظیر آباد لکهنؤ، ۱۹۷۶م.
- ↑ حیدری کشمیری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، اردو پبلشرز نظیر آباد لکهنؤ، ۱۹۷۶ء.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ مرزا سلامت علی دبیر کا تعارف، سایت ریخته.
- ↑ مرزا سلامت علی دبیر کا تعارف، سایت ریخته
منابع
- تمیم داری، احمد، انیس، مجله دانش، شماره ۲۳، رائزن فرهنگی سفارت ایران در اسلام‌آباد، پائیز ۱۳۶۹ش.
- اردو زبان کی فردوسی میر ببر علی انیس کی وفات/ ایک نظرحوزه نیوز ایجنسی، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- اُردو مرثیه نگاری.... ایک تاریخی جائزه، روزنامه پاکستان، درج مطلب: ۱۰ ستامبر ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- «انیس»، پایگاه آرمان هیات، تاریخ درج مطلب:۲۷ اسفند ۱۳۹۲، تاریخ بازدید:۱۳خرداد۱۴۰۲.
- «العتبه الحسینیه المقدسه»، سایت حرم امام حسین(ع)، تاریخ بازدید: ۱۳خرداد۱۴۰۳.
- بیات، علی، «بررسی و تحلیل ابتکارات مرثیه‌سرایان اردو»، پژوهشنامه انتقادی، سال دوازدهم، شماره۱، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
- زندگی‌نامه میر انیس، سایت اردو نوتس، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- زندگی‌نامه میر انیس، سایت پنجند، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- سید محمد عباس، انیس الاخلاق، دارالتصنیف و التالیف محمودآباد لکهنو.
- شاعری که در یک شب ۱۵۷ بیت عاشورایی سرود، کرب و بلا پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام
- شاعر هندی کی ۱۲۰۰ مرثیه در رثای سالار شهیدان سرود، خبرگزاری مهر.
- صالحه عابدحسین، خواتین کربلا کلام انیس کی آئینی میں، مکتبه جامعه دهلی نو، بی‌تا و بی‌نا.
- فضل امام، انیس شخصیت اور فن، اترپردیش اردو آکادمی لکهنو، ۲۰۰۷م.
- آزاد، محمد حسین، آب حیات، اترپردیش اردو آکادمی لکهنو، ۱۹۹۸م.
- آزاد، محمد حسین، آبِ حیات، نول کشور گیس پرنٹینگ ورکس لاهور، سنه ۱۹۰۷م.
- ایلیا، محمدرضا، میر انیس از دیدگاه بزرگان اردو چینل، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- مرتضیٰ حسین فاضل، سید: منتخب مراثی انیس، لاهور، مجلس ترقی ادب، ۱۹۷۴م.
- رضوی، مسعود حسن، میر انیس کی خوش آوازی، خوش بیانی اور مرثیه گوئی.
- میرانیس از دیدگاه بزرگان، اردو چینل، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- میر انیس کی شاعری کی ابتداء، سایت ارتقاء حیات، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- میر ببر علی انیسؔ (اردو کی نام‌آور شاعر و مرثیه نگار)، سایت سیاست، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- میر ببر علی انیس، سایت پنجند، تاریخ بازدید: ۱۴ ژون ۲۰۲۱م.
- نقوش، انیس نمبر، مجله شماره ۱۲۸ اداره فروغ اردو لاهور، سنه ۱۹۸۱م.
- نیا دور اور میر انیس، سایت آزاد میل حق کی آواز، درج مطلب: ۱ژون ۲۰۱۹م، بازدید: ۱۴ جون ۲۰۲۱ء.
- نیر مسعود، انیس (سوانح)، ناشر آج کی کتاب کراچی، ۲۰۰۵م.