بلوغ
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
بلوغ، اصطلاحی فقهی و به معنای رسیدن به مرحله‌ای از زندگی است که تکلیف شرعی متوجه فرد می‌گردد و به رعایت قوانین شرعی ملزم می‌شود. فقها، با توجه به روایاتی که از امامان معصوم(ع) نقل شده، نشانه‌هایی برای بلوغ ذکر کرده‌‌اند. بنابه نظر مشهور فقهای شیعه، پسران با پایان پانزده سال قمری و دختران با پایان نه سال قمری، به سن بلوغ می‌رسند. البته برخی فقیهان سن بلوغ دختران را سیزده‌سالگی می‌دانند.
احتلام و روییدن موی زبر در زیر شکم نیز از نشانههای طبیعی مشترکِ بلوغ بین دختران و پسران معرفی شده است. دیدن خون حیض هم نشانه اختصاصی بلوغ دختران است. هریک از این نشانه‌ها که در فرد بروز کند، او بالغ محسوب می‌شود. پس از آنکه انسان به سن بلوغ می‌رسد، مشمول تکالیف الهی و مخاطب احکام و دستورهای دینی، اعم از تکالیف عبادی، حقوقی، کیفری، اقتصادی و... می‌شود.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
بلوغ اصطلاحی فقهی است، به‌معنای رسیدن به سنی که در آن، تکلیف شرعی متوجه فرد می‌شود و باید قوانین شرعی را رعایت کند.[۱] ازآنجاکه بلوغ موجب تکلیف به‌عهده فرد می‌شود، جایگاه ویژه‌ای در علم فقه دارد و فقها درباره حقیقت، نشانه‌ها و احکام آن به بحث پرداخته‌اند.[۲] از نظر فقها، بلوغ در کنار عقل و توانایی انجام تکلیف، از شرایط عام تکلیف است؛ یعنی از شرایطی است که باید در همه تکالیف وجود داشته باشد.[۳] به این جهت، در بیشتر ابواب فقهی، از آن سخن به میان آمده است.[۴]
نشانههای بلوغ
در فقه، با توجه به روایاتی که از امامان معصوم(ع) نقل شده، شرایط سنی و همچنین نشانه‌هایی طبیعی برای بلوغ ذکر شده که با تحقق یکی از آن‌ها بلوغ ثابت می‌شود: بر اساس نظر مشهور فقیهان شیعه، پسران در پایان پانزده سال قمری (معادل تقریباً ۱۴ سال و شش ماه و ۱۲ روز شمسی) و دختران در پایان نُه سال قمری (معادل تقریباً هشت سال و هشت ماه و ۲۰ روز شمسی) بالغ محسوب می‌شوند.[۵] البته برخی از فقیهان، همچون محمداسحاق فیاض[۶] و یوسف صانعی،[۷] با استناد به روایاتی[۸] سن تکلیف دختران را سیزده‌سالگی می‌دانند.
نشانههای طبیعی بلوغ، برخی میان پسران و دختران مشترک است. اینها عبارت است از: خروج منی (احتلام)[۹] و روییدن موی زِبر در زیر شکم.[۱۰] دیدن خون حیض از نشانههای بلوغ دختران است.[۱۱] البته برخی فقیهان می‌گویند خونی که پیش از نُه‌سالگی دیده می‌شود، حتی اگر اوصاف خون حیض را داشته باشد، خون حیض نیست و آنچه بعد از نُه‌سالگی دیده می‌شود خون حیض است و احکام آن را دارد؛ از همین رو، تنها، نُه‌سالگی ملاک بلوغ دختران است.[۱۲]
راه‌های اثبات بلوغ
اگر کسی ادعا کند، به سن بلوغ رسیده است، در یکی از سه صورت زیر، ادعایش پذیرفته می‌شود:
- اگر علت بلوغش را احتلام (در دختران و پسران) یا حیض (در دختران) بداند، باید این امور درباره وی احتمال داده شود.[۱۳]
- اگر علت بلوغش را روییدن موی زبر در زیر شکم معرفی کند، با مشاهده پذیرفته می‌شود.[۱۴]
- اگر علت بلوغش را سن بیان کند، فقط با ارائه بیّنه (گواهان معتبر شرعی) از او پذیرفته می‌شود.[۱۵]
آثار فقهی و حقوقی بلوغ
پس از آنکه انسان به سن بلوغ می‌رسد، مشمول تکالیف الهی و مخاطب احکام و دستورهای دینی می‌شود؛ اعم از تکالیف عبادی، حقوقی، کیفری، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی.[۱۶] البته به نقل از کتاب العناوین نوشته میرعبدالفتاح مراغی، فقیه قرن سیزدهم، بسیاری از احکام وضعی مانند احکام مربوط به ارث، دیات، ضِمان، حیازت و بسیاری دیگر از این قبیل احکام، بلوغ شرط نیست و بر افراد غیربالغ هم جاری می‌گردد.[۱۷]
بلوغ زودرس و بلوغ دیررس
بلوغ زودرس پدیده‌ای فیزیولوژیک است که در برخی پسران و دختران دیده می‌شود. در این حالت، بر اثر عواملی همچون وراثت، آب‌وهوا، بهداشت، و تغذیه، علایم و آثار بلوغ، زودتر از هم‌سالان، در فرد ظاهر می‌شود.[۱۸] بلوغ دیررس نیز در هر دو جنس پسر و دختر دیده می‌شود و شیوع آن در پسرها بیش از دختران است. گفته می‌شود هرگاه تا سن ۱۷سالگی آثار و نشانههای بلوغ در فرد ظاهر نشود، وی دچار بلوغ دیررس شده است.[۱۹]
پانویس
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ سبحانی، البلوغ حقيقته، علاماته وأحكامه، ص۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۴۷۲؛ منتظری، نهایة الاصول، ۱۴۱۵ق، ص۱۷۴.
- ↑ نورمفیدی، بررسی فقهی بلوغ دختران، ۱۳۹۵ش، ص۲۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۳۶۳ش، ج ۲۰، ص۳۴۸.
- ↑ «تغییر فتوای یکی از مراجع تقلید درباره سن تکلیف دختران»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ صانعی، بلوغ دختران، ۱۳۸۶ش، ص۳۵-۳۶.
- ↑ رجایی، المسائل الفقهیة، ۱۴۲۱ق، ص۱۶۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۸۴؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۴۴؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۹، ص۱۸۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲، ص۱۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۸۴؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۴۴؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۹، ص۱۸۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۲، ص۱۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ج۲، ص۲۸۲؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۹، ص۱۹۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۴۶؛ رجایی، المسائل الفقهیة، ۱۴۲۱ق، ص۱۷۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۵، ص۱۱۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۵، ص۱۱۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۵، ص۱۱۸.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۱۳۶؛ مهریزی، «بلوغ دختران»، ص۱۲۷-۱۲۸.
- ↑ حسینی مراغی، العناوین الفقهیة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۶۰.
- ↑ محمدیان، بلوغ تولدی دیگر، ۱۳۷۱ش، ص۴۷.
- ↑ محمدیان، بلوغ تولدی دیگر، ۱۳۷۱ش، ص۴۹.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی‌تا.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
- «تغییر فتوای یکی از مراجع تقلید درباره سن تکلیف دختران»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ مشاهده: ۲۷ اسفند ۱۴۰۳ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، قم، دایرة المعارف فقه فارسی، ۱۳۸۷ش.
- حسینی مراغی، میر عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- رجایی، سیدمحمد، المسائل الفقهیة، قم، انتشارات علمیة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- سبحانی، جعفر، البلوغ: حقیقته، علاماته وأحکامه، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ دوم، ۱۴۳۹ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تصحیح و تعلیقه سیدمحمد کلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
- صانعی، یوسف، بلوغ دختران، قم، میثم تمار، ۱۳۸۶ش.
- محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- محمدیان، محمود، بلوغ تولدی دیگر، تهران، انجمن اوایاء و مربیان، ۱۳۷۱ش.
- منتظری، حسینعلی، نهایة الاصول (تقریرات درس اصول آیت‌الله بروجردی)، تهران، انتشارات تفکر، ۱۴۱۵ق.
- مهریزی، مهدی، «بلوغ دختران»، در کتاب بلوغ دختران (به کوشش مهدی مهریزی)، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء تراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- نورمفیدی، سیدمجتبی، بررسی فقهی بلوغ دختران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۵ش.