حدیقة الشیعة (کتاب)

حَدیقَةُ الشّیعه کتابی کلامی به زبان فارسی نوشته مقدس اردبیلی (درگذشته ۹۹۳ق) درباره امامت و فضائل ائمه اطهار(ع) است. اردبیلی در این اثر، با قلمی ساده و روان و با دلائل عقلی و نقلی بر امامت ائمه اطهار(ع) تأکید می‌کند. برخی انتساب این کتاب به مقدس اردبیلی را به دلایل متعدد نمی‌پذیرند.

حدیقة الشیعة

اطلاعات کتاب
نویسنده	مقدس اردبیلی
موضوع	کلام
زبان	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	انصاریان

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: مقدس اردبیلی

احمد بن محمد اردبیلی، معروف به مقدس و محقق اردبیلی از فقهای امامیه در قرن دهم قمری و از معاصران شیخ بهایی. مقدس اردبیلی در علوم عقلی و نقلی تبحر داشت و حوزه علمیه نجف در زمان ریاست او رونقی دوباره یافت.

نام‌ها

این کتاب دارای نسخه‌های فراوانی بوده و در فهرست‌ها با نام‌های مختلفی یاد شده است:

• حدیقة الشیعه فی تفصیل احوال النبی(ص) و الائمة،
• حدیقة الشیعه فی اُصول الدّین،
• زُبدةُ الشیعه فی تفصیل احوال النبی و الائمه،
• آقا بزرگ در الذریعه، آن را «الامامة» معرفی می‌کند.

صحت انتساب یا عدم انتساب

درباره انتساب یا منتسب نبودن کتاب به مقدس اردبیلی چند دیدگاه مطرح است.

• دیدگاه موافقان که معتقدند حدیقة الشیعه از مقدس اردبیلی است.
• دیدگاه کسانی که معتقدند در میان سال‌های ۹۹۳ق تا ۱۰۵۸ق احادیث ضعیفی در کتاب گنجانیده شده و در آخر توسط مُعِزُّالدین اردستانی با کم و زیاد کردن و تفاوتهایی با نام کاشف الحق مشهور گشت. دیگر مخالفان انتساب معتقدند این کتاب همان کاشف الحق ملا مُعِزّ اردستانی است که با الحاق مذمت و نکوهش صوفیه توانسته‌اند تبلیغات وسیع خود علیه این فرقه را به مقدس اردبیلی منتسب کنند. همچنین وجود پاره‌ای از روایات ضعیف و تکفیر عرفا و معتقدان به وحدت وجود را دلیلی بر عدم انتساب ذکر کرده‌اند.
• عده‌ای معتقدند کتاب از مقدس است اما بخش صوفیه آن را دیگران به کتاب افزوده‌اند. برخی از طرفداران صحت انتساب حدیقه به مقدس اردبیلی برای اثبات مدعای خود دلایل و شواهدی ارایه داده‌اند که عمده آن ارجاعات اردبیلی به کتب متعدد و مشهور خود است.
• عده‌ای دیگر این کتاب را نه از اردبیلی دانسته‌اند و نه از اردستانی؛ بلکه گفته‌اند یکی از شاگردان علامه مجلسی آن را نوشته است؛ زیرا مجلسی آن را از تألیفات اردبیلی ذکر نکرده و دیگر اینکه بعید است عالمی مانند اردبیلی سخنان نسنجیده‌ای بیان کرده باشد.

برخی نیز آن را نوشته شاگرد مقدس اردبیلی می‌دانند.

محتوا

این کتاب در دو جلد درباره زندگانی رسول خدا و در دفاع از حقانیت شیعه نوشته شده است.

• جلد اول: در شرح زندگانی پیامبر اکرم(ص) که هیچ اطلاعی از آن نبوده و نسخه‌ای از آن موجود نیست.
• جلد دوم: در اثبات امامت و زندگانی امامان شیعه.

جلد دوم کتاب با تعریف لغوی و اصطلاحی واژه امام آغاز شده است. امام در لغت به معنای پیشوا و سردار مقدم در کارهاست و به همین جهت به پیشنماز امام جماعت می‌گویند و در اصطلاح شیعه دوازده امامی، امام شخصی است که از جانب خداوند برای نیابت و جانشینی(خلافت) از پیامبر تعیین شده است. آخرین مطلب کتاب درباره شبهه‌ای است که برخی می‌گویند شیعه از زمان شاه اسماعیل پیدا شده و پاسخ به این شبهه که شیعه هرکسی است که به امامت و جانشینی بلافصل امیرالمؤمنین پس از پیامبر اعتقاد داشته باشد و از زمان پیامبر در همه زمان‌های پس از او (و تا زمان نویسنده کتاب)همیشه جماعتی وجود داشتند که به شیعه مشهور بوده‌اند. افزون بر این که سالیان طولانی پادشاهان اسماعیلیه در مصر و دیگر شهر شیعی بودند و نیز حاکمان دیالمه حاکمان دیالمه در عراقین.

شهرت کتاب

علت شهرت و مقبولیت حدیقة الشیعه در میان شیعیان غیر از ساده و سلیس بودن آن، انتساب کتاب به شخصیتی نظیر مقدس اردبیلی است که در میان عامه و خاصه محبوب بوده است. همچنین قسمت نکوهش صوفیه و ذکر مطاعن آنها در معروف ساختن کتاب بی‌تأثیر نبوده است.

نسخه‌شناسی و چاپ

• قدیمی‌ترین نسخه در کتابخانه لُس‌آنجلس آمریکا به سال ۱۰۷۴ق.
• نسخه‌ای ناقص از قرن دهم قمری در کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
• نسخه خطی کتابخانه وزیری یزد به سال ۱۰۹۴ق.
• نسخه خطی کتابخانه ملی در سال ۱۰۹۸ق با خط مسلم بن حکیم حیدری.
• نسخه خطی کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی در سال ۱۱۱۶ق به خط اسد محمد.
• نسخه چاپ سنگی سال ۱۲۶۰ق.

این کتاب، توسط انتشارات انصاریان در قم چاپ گردیده که چندین بار تجدید چاپ شده است.

پیوند به بیرون

• صادق حسن‌زاده مراغه‌ای، بررسی حدیقة الشیعه، مجله آیینه پژوهش، شماره ۳۹، ۱۳۷۵، ص۵۶.
• نادرستی انتساب (حدیقة الشیعه) به مقدس اردبیلی