جعفر پسر امام هادی(ع)
| فرزند امام هادی(ع)، از مدعیان امامت | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| لقب/کنیه | ابوعبدالله |
| شهرت | جعفر کذّاب |
| خویشاوندان سرشناس | امام حسن عسکری(ع)(برادر) |
| زادروز | پس از سال ۲۳۲ق |
| وفات | سال ۲۷۱ هجری قمری، سامرا |
| محل دفن | حرم عسکریین |
| اطلاعات دیگر | |
| فعالیت‌ها | انکار ولادت امام زمان(عج) و ادعای امامت پس از شهادت امام عسکری(ع) |
| مرتبط | فرقه جعفریه |
جعفر بن علی (درگذشته ۲۷۱ق)، معروف به جعفر کذّاب فرزند امام هادی(ع) و از مدعیان امامت پس از شهادت برادرش امام حسن عسکری(ع) بود؛ ازاین‌رو شیعیان دوازده‌امامی، وی را کذاب(دروغگو) لقب دادند.
جعفر برای تثبیت امامت خود، تولد امام زمان(عج) را انکار کرد و مدعی میراث امام عسکری شد. همچنین می‌خواست بر جنازه امام یازدهم نماز بخواند؛ اما امام زمان مانع او شد.
پیروانِ جعفر را هم جعفریه می‌گفتند. آنان درباره اینکه او پس از کدام امام، به امامت رسیده است، اختلاف داشتند. برخی او را جانشین امام هادی(ع)، برخی جانشین سید محمد و برخی دیگر جانشین امام عسکری(ع) می‌دانستند.
نسب و لقب‌ها
جعفر، فرزند امام هادی(ع)، امام دهم و برادر امام حسن عسکری(ع) امام یازدهم است.[۱] تاریخ ولادت او در منابع ذکر نشده؛ اما برخی با استدلال به اینکه امام حسن عسکری(ع) از او بزرگ‌تر بوده، گفته‌اند، پس از سال ۲۳۲ق، به دنیا آمده است.[۲] او در سال ۲۷۱ق در سامرا درگذشت و در خانه پدرش دفن شد.[۳] محل دفن او در حرم عسکریین واقع شده است.[۴]
شیعیانْ او را به جهت ادعای امامت، کذّاب (بسیار دروغگو) لقب داده‌اند.[۵] بنا بر روایتی، پیامبر او را به جهت ادعای دروغینش در امامت به کذّاب ملقب کرد و از تولد و اعمالی که از او سر خواهد زد، خبر داد و امام ششم را صادق لقب داد تا از او متمایز شود.[۶]
همچنین گفته‌اند ملقب‌شدن او به کذّاب، به جهت ادعای وارث بودن برای امام یازدهم و نیز انکار وجود فرزندی برای او بوده است.[۷] بااین‌همه پیروانش وی را زَکیّ(پاک و پاکیزه )می‌خواندند.[۸]
کنیه جعفر، ابوعبدالله بود؛[۹] ولی به جهت آنکه از نسل وی ۱۲۰ فرزند به دنیا آمد، به ابوکرَّین نیز ملقب بود.[۱۰]
جعفر را به زُقُّ الخَمْر (ظرف و مشک شراب) ملقب کرده‌اند؛ زیرا او به شراب‌خواری متهم بود.[۱۱] برخی احتمال داده‌اند که این نسبت از دشمنی میان شیعیان دوازده امامی و پیروان جعفر نشأت گرفته باشد؛[۱۲] چنان‌که پیروان جعفر نیز به امام عسکری(ع) و یارانش نسبت‌های ناروا می‌دادند.[۱۳]
ادعای امامت
جعفر پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) ادعای امامت کرد.[۱۴] درباره اینکه او جانشین کدام امام است، میان طرفدارانش، اختلافاتی وجود داشت.[۱۵] عده‌ای جعفر را جانشین امام هادی[۱۶] و برخی او را جانشین برادرش سید محمد می‌دانستند که در زمان حیات پدرش از دنیا رفته بود. آنان معتقد بودند که سیدمحمد پس از امام هادی امام بوده است.[۱۷] گروهی دیگر هم وی را جانشین امام عسکری دانسته‌اند.[۱۸]
جعفر برای تثبیت ادعای امامت خود اقداماتی انجام داد؛ اما به‌گفته شیخ مفید هیچ یک از تلاش‌های او نتیجه نداد.[۱۹] برخی از اقدامات او عبارت است از:
- می‌خواست بر جنازه امام عسکری (ع) نماز میت بخواند، اما امام زمان(عج)، که طفلی خردسال بود، وی را کنار زد و خود بر جنازه پدر نماز گزارد.[۲۰] برخی از نویسندگان این اقدام جعفر را برای تثبیت ادعای امامت خود دانسته‌اند.[۲۱]
- معتمد عباسی را تحریک کرد که خانه امام عسکری(ع) را برای یافتن فرزندش جستجو کند و با همکاری او بود که یکی از کنیزان امام عسکری(ع) زندانی شد.[۲۲] این اقدامِ جعفر، پس از آن صورت گرفت که گروهی از قمی‌ها برای دیدار با امام عسکری به سامرا رفته بودند و با خبر شهادت امام عسکری مواجه شدند[۲۳] و جعفر را به عنوان امام پس از او به آنان معرفی کردند. شیخ صدوق می‌گوید: آنان با پرسش‌هایی از جعفر او را شایسته امامت ندانستند و پاسخ‌های خود را از امام مهدی دریافت کردند.[۲۴]
- جعفر پس از دفن امام حسن عسکری(ع)، با اینکه مادر امام زنده بود، مدعی میراث امام یازدهم شد؛[۲۵] در حالی‌که بر اساس فقه شیعه در صورتی که یکی از طبقه اول در ارث مثل والدین زنده باشد، ارث به طبقه دوم مثل برادر نمی‌رسد.[۲۶]
- حاضر شد سالیانه مبلغی به حکومت وقت بدهد تا امامت او را تأیید کند.[۲۷]
موضع شیعیان
به گفته شیخ صدوق، شیعیان، جعفر را به شیوه‌های مختلفی آزمودند.[۲۸] آنها ادعای امامت جعفر را رد کردند و او را شایسته این منصب ندیدند.[۲۹] آنان همچنین در رد ادعای جعفر، به احادیثی که در رد فَطَحیّه بود نیز استناد می‌کردند.[۳۰] براساس این روایات امامت جز در مورد حَسَنَین، در دو برادر جایز نیست.[۳۱]
خصوصیات
در منابع، جعفر فردی خطاکار و فاسق معرفی شده است.[۳۲] به گزارش شیخ طوسی در کتاب الغیبه، امام هادی(ع) هنگام تولد جعفر از گمراهی افرادی به وسیله وی خبر داده بود.[۳۳]
در روایتی از امام زمان(عج)، در پاسخ به نامه یکی از شیعیان، جعفر فردی بی‌اطلاع از احکام دین و کسی معرفی شده که قادر به تشخیص حلال از حرام نیست. بر اساس این روایت، جعفر برای یادگیری سِحر، ۴۰ شبانه‌روز نماز خود را ترک کرده است.[۳۴]
همچنین گفته‌اند جعفر از فارِس بن حاتم(فاسد ومعتقد به غُلو) جانبداری کرد؛ در حالی‌که امام هادی(ع) فارِس را لعن و فرمان قتل وی را صادر کرده بود.[۳۵]
توبه
گفته‌اند که جعفر پیش از مرگ توبه کرده است.[۳۶] در این زمینه به توقیعی از امام زمان(عج) که در آن کار جعفر را به عمل برادران یوسف تشبیه کرده است،[۳۷] استناد کرده‌اند.[۳۸] البته برخی با استناد به سخنان شیخ مفید درخصوص ادعای امامت جعفر،[۳۹] منظور امام زمان(عج) را در این توقیع، تنها سابقه‌داشتن گمراهی در فرزندان انبیاء، دانسته‌اند.[۴۰]
فرقه جعفریه
پیروان جعفر در تاریخ به جعفریه معروف‌اند.[۴۱] البته پیش از این عنوان جعفریه بیشتر برای اشاره به پیروان امام جعفر صادق به کار می‌رفت.[۴۲] بر فرزندان جعفر طیار و نیز پیروان جعفر بن حَرْب همدانی (از سران معتزله درگذشته ۲۳۶ق) و جعفر بن مُبَشِّر ثَقَفی (از روءسای معتزله بغداددرگذشته ۲۳۴ق) هم گفته می‌شد.[۴۳]
فَطَحیه که امامت دو برادر را قبول داشتند، به جعفر رجوع کردند.[۴۴] به همین جهت، شیخ صدوق جعفر را امام فطحیه دوم لقب داده است.[۴۵]
پس از درگذشت جعفر، برخی از پیروانش به فرزند او، ابوالحسن علی، که نقیب ارشد سادات بغداد بود،[۴۶] رجوع کردند.[۴۷] برخی دیگر معتقد بودند که امامت میان ابوالحسن و خواهرش فاطمه تقسیم شده و پس از آن دو، به دیگر بازماندگان جعفر رسیده است.[۴۸] سعد بن عبدالله اشعری، کتابُ الضِّیاءِ فی الردِّ علی المُحَمَّدیةِ وَ الْجَعفَریة را در رد آراء فرقه جعفریه نوشته است.[۴۹] علی الطاحن از سردمداران فرقه جعفریه دانسته شده است.[۵۰]
فرزندان جعفر را، به‌سبب انتسابشان به امام رضا(ع)، بَنُوالرِّضی[۵۱] یا رِضَویون[۵۲] می‌گفتند. شیخ مفید گفته است که در زمان تألیف آثارش هیچ یک از فرزندان جعفر را نیافته است که به مذهب شیعه دوازده امامی نپیوسته باشد.[۵۳] بُریهه، همسر محمد بن موسی مبرقع که مزار او در امامزاده چهل‌اختران قم قرار دارد دختر اوست.[۵۴]
تک‌نگاری
کتاب «طُهْر مُطهَّر» در تطهیر جعفر و ردّ انحراف او نوشته شده است. نویسنده کتاب بسیاری از روایات نکوهش جعفر را ساختگی می‌داند. در این کتاب برخی از ادعاهای جعفر، از باب تقیه و برای حفظ جان امام زمان ارزیابی شده است.[۵۵]
جستارهای وابسته
- محمد بن علی الهادی(ع) (سید محمد)
پانویس
- ↑ عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ هوشنگی، «جعفر بن علی»، ص۱۶۹.
- ↑ عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۶.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدةالطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۰؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۵، پانویس ۱.
- ↑ صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۰.
- ↑ بحرانی، حلیةالابرار، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۹۰، پانویس ۳.
- ↑ نگاه کنید به عرشی، بلوغ‌‌المرام، ۱۹۳۹م، ص۵۱.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۵، پانویس۱.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدةالطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۰؛ نوبختی، فرق‌الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۵، پانویس ۱.
- ↑ عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۱.
- ↑ سعیدی، «جعفر بن علی»، ج۱، ص۴۷۰۰.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۳؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۱۹.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۲ـ۱۱۶.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۱.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۲.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۱.
- ↑ نگاه کنید به: مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ ابوالحسینی، «مهدی از نگاه اهل سنت»، ص۸۴.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۴۳.
- ↑ نصیرالدین طوسی، جواهرالفرایض، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۹.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۴۳-۴۴.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۶.
- ↑ نگاه کنید به طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۸۴-۸۵.
- ↑ نگاه کنید به طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۸۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۵ـ۲۸۶؛ صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۱۴ـ۴۱۷.
- ↑ عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۱،۱۳۶.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۶ـ۲۲۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۲۲۸ـ۲۳۱.
- ↑ ابن‌قِبه رازی، النقض، ۱۳۷۵ش، ص۲۰۰ به نقل از سعیدی، «جعفر بن علی»، ج۱، ص۴۷۰۰.
- ↑ نگاه کنید به عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۰
- ↑ صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۸۴(أما سبیل عمی جعفر فسبيل إخوة يوسف).
- ↑ ابن‌عنبه، عمدةالطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۰، پانویس؛ بحرانی، حلیةالابرار، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۹۰، پانویس ۳؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۵، پانویس ۱.
- ↑ شیخ مفید، الفصول العشره، ۱۴۱۳ق، ص۶۱-۶۲.
- ↑ سعیدی، «جعفر بن علی»، ج۱، ص۴۷۰۰.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۱؛ فخررازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، ۱۴۱۳ق، ص۴۳.
- ↑ مدرسی طباطبائی، مکتب در فرآیند تکامل، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۵ به نقل از سعیدی، «جعفر بن علی»، ج۱، ص۴۷۰۰.
- ↑ سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۳، ص۲۹۰
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۶۵
- ↑ فخررازی، الشجرة المبارکه، ۱۴۱۹ق، ص۹۳.
- ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۷.
- ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰.
- ↑ عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۴.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدةالطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۰.
- ↑ شیخ مفید، الفصول العشره، ۱۴۱۳ق، ص۶۵.
- ↑ فقیه جلالی بحرالعلوم گیلانی، محمد مهدی، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ج۱، ص۴۳۷.
- ↑ ««طُهر مُطهر در دفاع از عموی امام زمان(عج)»، خبرگزاری ایکنا.
منابع
- ابن عنبه حسنی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق.
- ابن قبه رازی، النقض علی أبی‌‌الحسن علی بن احمد بن بشار فی‌الغیبة، در حسین مدرسی طباطبائی، مکتب در فرآیند تکامل: نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه: هاشم ایزدپناه، نیوجرسی ۱۳۷۵ش.
- ابوالحسنی، رحیم، «مهدی (علیه‌السلام) از نگاه اهل سنت»، رواق اندیشه، شماره ۱۸، خرداد ۱۳۸۲ش.
- اشعری، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار علیهم‌السلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- سعیدی، فریده، جعفر بن علی در دانشنامه جهان اسلام، ج۱.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائره المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی، ۱۳۶۴ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج‌الله علی العباد، تصحیح: مؤسسه آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول العشره فی الغیبه، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تصحیح: عبادالله تهرانی و علی‌‌احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، نصرالدین محمد بن محمد، جواهر الفرایض، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، قم، ۱۴۲۶ق.
- عرشی، حسین بن احمد، بلوغ المرام فی شرح مسک الختام فی من تولّی ملک الیمن من ملک و امام، چاپ انستاس ماری کرملی، قاهره، ۱۹۳۹م.
- عمری، علی بن محمد، المجدی فی انساب‌الطالبیین، چاپ احمد مهدوی دامغانی، قم، ۱۴۰۹ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، الشجرة المبارکه فی انساب الطالبیه، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۱۹ق.
- فخررازی، محمد بن عمر، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، محمد زینهم، مکتبة مدبولی، قاهره، ۱۴۱۳ق.
- قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مدرسی طباطبائی، حسین، مکتب در فرآیند تکامل: نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه: هاشم ایزدپناه، نیوجرسی ۱۳۷۵ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه، ۱۳۶۵ش.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- ««طُهر مُطهر در دفاع از عموی امام زمان(عج)»، خبرگزاری ایکنا، انتشار ۲۲ خرداد ۱۳۹۶ش، بازبینی ۱۴ آذر ۱۳۹۷ش
فقیه محمدی جلالی بحرالعلوم گیلانی، محمد مهدی، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
پیوند به بیرون
| خویشان |  | |
|---|---|---|
| القاب | ||
| کنیه‌ها | ||
| فرزندان | ||
| خلفای معاصر | ||
| راویان | ||
| کتابشناسی | ||
| مرتبط | ||