تمهید الاصول فی علم الکلام (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ ق) |
| موضوع | کلام |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دانشگاه تهران |
تَمهیدُ الاُصول فی علمِ الکَلام کتابی در کلام و اصول عقاید به عربی، تألیف شیخ طوسی از علمای قرن پنجم است. شیخ طوسی این کتاب را در شرح بخش اولِ کتابِ جُمَل العلم والعمل که بخش کلامی کتاب است نگاشته است. جمل العلم و العمل را سید مرتضی علم الهدی به دستور شیخ مفید نوشته است.
محتوا
مؤلف تمهیدالاصول، برخلاف روش معمول عالمان معاصر و پیشین خود در نگارش شرح‌ها، متن جمل العلم و العمل را نقل نکرده، بلکه مطابق مطالب کتاب، به شرح و بسط موضوعات آن پرداخته است. وی در آغاز کتاب فصل‌بندی را هم رعایت نکرده است.
تمهیدالاصول چهار بخش دارد و هر بخش آن به فصل‌های مختلف تقسیم می‌شود. پس از بحث در چیستی فعلِ واجب و اینکه شناخت خدا نخستین واجب است، مباحث دیگر آمده است، از جمله حدوث اجسام و ویژگی‌های جسم، وجود خدا و صفات او، تکلیف، وعد و وعید، امر به معروف و نهی از منکر، نبوت و امامت.
شیخ طوسی در تمهیدالاصول، نظرات استاد خود را تقویت کرده است و حتی در جاهایی که با او موافق نبوده، به شیوه معمول شرح، بر درستی نظر علم الهدی استدلال آورده و اشکالات را پاسخ داده است.
- نخستین مطلب کتاب تمهید در فصل اول در موضوع حقیقت واجب و آن‌چه بر مکلف واجب است درباره تقسیم واجب به دو قسم است کاری که باید انجام بشود و کاری که نباید انجام شود. کاری که باید انجام بشود اگر کسی که می‌داند و توانایی انجامش را دارد انجام ندهد شایسته مذمت و نکوهش است. کاری که نباید انجام شود قبیح است و مکلف نباید انجامش بدهد. [۱]
- آخرین فصل کتاب تمهید براساس نسخه‌ی تصحیح شده توسط عبدالمحسن مشکوة الدینی و نشر دانشگاه تهران درباره امام بلافصل پس از پیامبر است. مطالب پایانی این فصل درباره حدیث منزلت است و این که هر منزلتی هارون داشته برای امیرالمؤمنین ثابت است جز نبوت که امام علی (ع) پیامبر نیست. [۲]
شرح‌ها
این کتاب در مدارس علمی شیعه بسیار مورد توجه بوده و جز شرح شیخ طوسی، شروح دیگری نیز بر آن نوشته شده است.[۳]
خود سید مرتضی نیز بخش کلامی این کتاب را به درخواست شیخ طوسی شرح کرده و شیخ طوسی از حضور خود در مجلس درس سید مرتضی، هنگامی که این کتاب را شرح می‌کرده، خبر داده است.[۴]
شرح شیخ طوسی را شرح الجمل، شرح مایتعلق بالاصول من جمل العلم و العمل، تمهیدالاصول شرح الجمل العلم و العمل و مایتعلق منه بالاصول نیز گفته‌اند.[۵]
نسخه‌ها
از تمهید الاصول نسخه‌های خطی متعددی در دست است. با توجه به اینکه مؤلف در آغاز بحث امامت گفته است که در این بخش به همان ترتیبی که سید مرتضی در جمل العلم آورده، از پنج موضوع (وجوب ریاست، صفات امام، معرفی نام‌های ائمه، احکام بُغاة و غیبت امام زمان(عج) بحث خواهد کرد،[۶] ولی در نسخه‌های موجود فقط درباره موضوع نخست بحث شده و در موضوع سوم هم تنها مطالبی درباره امام اول آمده است. همچنین با توجه به اینکه همه این مباحث در جمل العلم والعمل و در الاقتصاد که بعد از تمهیدالاصول نوشته شده مطرح شده است، به نظر می‌رسد که نسخه‌های موجود ناقص‌اند. عبدالمحسن مشکوة الدینی، تمهیدالاصول را بر اساس سه نسخه تصحیح کرده و انتشارات دانشگاه تهران آن را به چاپ رسانده است. سپس آن را به فارسی ترجمه نموده که از سوی انجمن حکمت و فلسفه چاپ شده است.
پانویس
- ↑ طوسی، تمهید الاصول، نشر دانشگاه تهران، بخش ۲، ص۳.
- ↑ طوسی، تمهید الاصول، نشر دانشگاه تهران، بخش ۲، ص۴۰۲.
- ↑ رجوع کنید به: معالم العلماء، ص۱۱۹؛ امل الامل، قسم ۲، ص۲۸۷
- ↑ تمهیدالاصول فی علم الکلام، ص۱۶۱
- ↑ الفهرست، ص۱۸۹؛ کشف الحجب و الاَستار عن اسماء الکتب و الأَسفار، ص۱۴۰؛ نیز رجوع کنید به: الذریعه، ج ۴، ص۴۳۳؛ فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، ص۴۰۳
- ↑ ص۳۴۸
منابع
- طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، نجف مکتبه صاحب الذریعه العامه، بی‌تا.
- ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱م.
- حرّعاملی، محمدبن حسن، امل الامل، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ش.
- طوسی، محمدبن حسن، الاقتصادالهادی الی طریق الرشاد، تهران ۱۴۰۰ق.
- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰ق.
- طوسی، محمدبن حسن، کتاب تمهیدالاصول فی علم الکلام، چاپ عبدالمحسن مشکوة الدینی، نشر دانشگاه تهران، تهران ۱۳۶۲ش.
- اعجازحسین بن محمدقلی کنتوری، کشف الحجب و الاَستار عن اسماء الکتب و الأَسفار، قم ۱۴۰۹ق.
- احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام