المراسم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | حمزة بن عبدالعزیز |
| موضوع | فقه شیعه |
| سبک | دسته‌بندی‌های مختلف |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
المراسم کتابی فتوایی در فقه شیعه که سلار دیلمی (نیمه اول قرن پنجم هجری قمری) آن را با عبارات کوتاه در دو بخش عبادات و معاملات نوشته است. او انگیزه خود را تألیف منبعی مختصر و جامع برای خواندن، به یاد سپردن و آموزش احکام خوانده و کتاب را دارای قسمت‌بندی جدید و بیان جالب دانسته است. یکی از نظرات خاص نویسنده، حرمت نماز جمعه در دوره غیبت امام است. نخستین چاپ المراسم سال ۱۲۷۶ق (۱۲۳۹ش) در مجموعه «جوامع الفقهیه» بود. سپس به‌صورت مستقل در ۱۴۰۰ق (۱۳۵۹ش) در نجف چاپ شد.
محتوا و جزییات
کتاب مراسم که «رساله» هم خوانده شده، حاوی احکام شرعی (فقه) است.[۱] آقا بزرگ تهرانی در الذریعه از این کتاب با نام‌های «المراسم العلویة فی الفقه و الاحکام النبویة» و «الاحکام العلویة و المراسم العلویة» یاد کرده که به المراسم شهرت دارد.[۲] در چاپ کتاب هم، عنوان «المراسم فی الفقه الامامی» روی جلد درج شده است.
نویسنده مسائل فقهی را نخست در دو بخش عبادات و معاملات تقسیم کرده و عبادات را در شش گروه طهارت، نماز، روزه، حج، اعتکاف و زکات آورده است.[۳] او سپس معاملات را در عقود و احکام جدا کرده، و زیرمجموعه‌های عقد را در این عناوین گرد آورده: ازدواج، خرید و فروش، اجاره، قَسَم، نذر، آزاد کردن بنده و روش‌های آن: تدبیر و مکاتبه، رهن، ودیعه، عاریه، مزارعه، مساقات، ضمانت، کفالت، حواله، وکالت، وقف، صدقه، هبه و وصیت.[۴]
بخش احکام در دو قسمت جنایت و غیرجنایت نوشته شده است؛ حکم غیرجنایت شامل لُقَطة، صید، ذبح، خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها، ارث و داوری است.[۵] بخش جنایت نیز دو بخش دیات و حدود دارد.[۶] مؤلف در پایان کتاب باب امر به معروف و نهی از منکر و جهاد را قرار داده است.[۷]
حرمت نماز جمعه در دوران غیبت
- سلار نماز جمعه را با حضور امام یا نائب خاص وی واجب دانسته و در انتهای کتاب، در بخش امر به معروف و نهی از منکر آورده: لازم است فقیهان نماز عید و طلب باران را با مردم (جماعت) بخوانند، ولی نماز جمعه را نه.[۸] سید محمدباقر خوانساری در روضات الجنات نوشته که سلار اولین کسی بود که فتوا به حرام بودن نماز جمعه در زمان غیبت امام داد.[۹]
نویسنده
حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی (درگذشتهٔ ۴۴۸ق) معروف به سلار دیلمی، فقیه امامی در اواخر دوره آل‌بویه و شاگرد شیخ مفید و سید مرتضی و هم‌دوره شیخ طوسی و ابوالصلاح حلبی بود. سلار کتابی با نام المسائل السلاریه دارد که شامل پرسش‌های کلامی سلار از سید مرتضی و جواب‌های او است.[۱۰] این نوشته و کتاب مراسم تنها آثار موجود از سلار دیلمی است.
وی در ابتدای این کتاب انگیزه خود را نوشتن متنی کوتاه و جامع درباره مراسم (منشأ نام کتاب) و احکام شریعت دانسته و کتاب خود را وسیله خلوص و نزدیک شدن به خداوند خوانده است.[۱۱] سپس در صفحه پایانی نوشته که نویسندگان کتاب‌های مختصر فقهی فقط بر بخش عبادات تاکید داشته و به احکام معاملات توجه کافی نداشته و او تلاش داشته این کمبود را جبران کند. سلار دو ویژگی کتاب خود را دسته‌بندی جدید و روش بیان بدون ملال دانسته است.[۱۲]
نسخه‌های خطی و چاپی
آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعة، مشخصات ۳ نسخه خطی را از این کتاب آورده که قطب‌الدین راوندی (درگذشتهٔ ۵۷۳ق)، حسین بن محمدحسین طوسی (درگذشت ۷۰۲ق) و سید محمدعلی روضاتی نوشته‌اند.[۱۳] نسخه‌های دیگری نیز از این کتاب وجود دارد:[۱۴]
- دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، در سال ۶۹۱ق.
- نسخه کتابخانه حرم امام رضا،ش ۲۶۵۸.
- دو نسخه کتابخانه مرعشی نجفی مربوط به قرن ۹ و ۱۰ق.
نخستین چاپ المراسم سال ۱۲۷۶ق (۱۲۳۹ش) در مجموعه «جوامع الفقهیه» بود. سپس به‌صورت مستقل در ۱۴۰۰ق(۱۳۵۹ش) در نجف چاپ شد و تحقیق و تصحیح آن را دکتر محمود بستانی، عضو هیات علمی دانشگاه نجف به عهده داشت. در ایران نشر حرمین قم (سال ۱۴۰۴ق/۱۳۶۳ش) آن را دوباره نشر داد.[۱۵] مجمع جهانی اهل بیت در سال ۱۴۱۴ق/۱۳۷۲ش این کتاب را با تصحیح سید محسن حسینی امینی به چاپ رسانده است.[۱۶]
ترجمه، شرح و گزیده
- مختصر المراسم العلویه، نوشته محقق حلی (۶۰۲-۶۷۶ق): نسخه موجود این گزیده، فقط نخستین و آخرین باب (طهارت و امر به معروف و نهی از منکر) را دارد.[۱۷]
- العلائم فی شرح المراسم، تألیف سید محمدعلی بن صدرالدین موسوی عاملی (درگذشت: ۱۲۷۴ق)، معروف به آقامجتهد: این کتاب فقط شرح قسمت‌هایی از مراسم و نه همه آن را شامل است.[۱۸]
پانویس
- ↑ حسینی امینی، مراسم، مقدمه، ۱۴۱۴ق، ص۱۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۹۸.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۸.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۸.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۰۸.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۳۶.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۳و۲۶۴.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۴.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۲۳.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۸.
- ↑ سلار، المراسم، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۹۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۹۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۹۹.
- ↑ «المراسم العلویة فی الأحکام النبویة»، سایت مجمع جهانی اهل بیت.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۶.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن منزوی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، نشر اسماعیلیان، تهران، نشر اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه،دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۳۹۰ش.
- سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز، المراسم العلویه، تحقیق: سید محسن حسینی امینی، قم، معاونت فرهنگی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، ۱۴۱۴ق (۱۳۷۲ش).
- «المراسم العلویة فی الأحکام النبویة»، معرفی کتاب، سایت مجمع جهانی اهل بیت، بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۱ش.