الدعوات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | قطب‌الدین راوندی (متوفای ۵۷۳ق) |
| موضوع | دعا و اذکار |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات مدرسه امام مهدی(عج) |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۷ق |
الدَعَوات یا سَلوَة الحَزین، کتابی از قطب‌الدین راوندی (درگذشت: ۵۷۳ق) که شامل روایات معصومان در زمینه دعا و ذکر است. این کتاب مورد توجه عالمان شیعه بوده و با صحیح و قابل اعتماد دانستن روایات کتاب، به آن استناد کرده‌اند. شخصیت نویسنده و نزدیک بودن او به عصر ائمه(ع)، ذکر روایات مورد اطمینان و اعتماد علما به روایات کتاب از جمله دلایل اهمیت و ارزش این کتاب دانسته شده است. در کتاب‌های تراجم و رجال‌شناسی نقد و تضعیفی از نویسنده و کتاب نیامده است.
این کتاب که شامل چهار بخش و یک مستدرکات است. در فصل اول به اهمیت دعا، چگونگی دعاکردن و زمان‌های استجابت آن پرداخته شده است. در فصل دوم به سلامتی بدن و راه حفظ آن به وسیله دعا اشاره شده و دستوراتی برای خوردن و آشامیدن آمده است. فصل سوم به بیان بیماری و منافع دنیوی و اخروی آن اختصاص دارد و در فصل چهارم نیز به روایات در زمینه مرگ، کفن و دفن اشاره شده است. فصل مستدرکات آن مشتمل بر روایاتی است که در بحار الانوار یا مستدرک الوسائل از کتاب «الدعوات» نقل شده، ولی در نسخه‌های خطی موجود نبوده است.
کتاب الدعوات با عنوان «شفا بخش و مشگل گشا» به فارسی ترجمه شده است.
موضوع کتاب
کتاب الدعوات کتابی به زبان عربی است که شامل روایات معصومان(ع) در زمینه ادعیه و اذکار است.[۱] نام اصلی کتاب «سَلَوَةُ الحَزین و تُحفَةُ العَلیل» است که به معنای دارویی است که سبب شادی و زدوده شدن غم و اندوه از انسان می‌شود؛ اما از آن جهت که مشتمل بر دعاهای مختلف در زمینه‌ها و مناسبت‌های گوناگون است[۲] به کتاب الدعوات شهرت دارد؛[۳] به گونه‌ای که در کتب مختلف روایی از آن با عنوان الدعوات نام برده شده است.[۴]
علامه مجلسی در مقدمه کتاب بحار الانوار در مورد کتاب الدعوات گفته است که به نسخه‌ای قدیمی از این کتاب دست یافته و این کتاب مشتمل بر ادعیه‌هایی مختصر و شریف است که از کتاب‌های معتبر شیعه گرفته شده است.[۵] محدث نوری در کتاب مستدرک الوسائل پس از اشاره به دیدگاه شیخ انصاری در مورد کتاب، گفته است که این کتاب، کتابی مختصر در ادعیه نیست؛ بلکه کتابی تخصصی در مورد سلامتی و مریضی و آداب احتضار و امور بعد از مرگ است و این کتاب فوائد فراوان و حکایاتی نادر و گرانبها دارد.[۶]
جایگاه و اهمیت
کتاب الدعوات مورد توجه علمای شیعه بوده و در کتاب‌های خود مستقیما به آن استناد کرده‌اند؛ از جمله علامه مجلسی در بحار الانوار،[۷] محدث نوری در مستدرک الوسائل،[۸] شیخ عبدالله بحرانی در عوالم العلوم،[۹] ملا احمد نراقی در مستند الشیعه، [۱۰] شیخ انصاری در کتاب الطهارة[۱۱] و بروجردی در جامع أحادیث الشیعة[۱۲] از آن روایت نقل کرده‌اند.
نویسنده روایات کتاب را بدون ذکر سند، آورده است.[۱۳] در مورد صحت روایات این کتاب ادعا شده است که همه بزرگان و علمای شیعه به این کتاب اعتماد کامل داشته‌اند و روایات آن را صحیح و قابل اعتماد دانسته و از آن روایت نقل کرده‌اند.[۱۴] ارزش و اهمیت کتاب از آن جهت دانسته شده است که نویسنده از عالمان و عابدان برجسته و مورد اعتماد شیعه بوده و تنها از افراد ثقه و مورد اعتماد روایت نقل کرده است؛ چنان‌که نزدیک بودن نگارش کتاب به عصر ائمه(ع) دلیل دیگر بر اهمیت این کتاب دانسته شده است.[۱۵] در هیچ‌یک از کتاب‌های تراجم و رجال‌شناسی از نویسنده و کتاب نقد و تضعیفی ذکر نشده است.[۱۶]
نویسنده
کتاب الدعوات نوشته قطب‌الدین سعید بن عبدالله بن حسین بن هبةالله راوندی کاشانی معروف به قطب راوندی از عالمان بزرگ و شناخته شده شیعه،[۱۷] فقیه، محدث، مفسر، متکلم[۱۸] و مورخ قرن ششم هجری[۱۹] و از شاگردان شیخ طبرسی نویسنده تفسیر مجمع البیان است.[۲۰] وی از عالمان مورد وثوق بوده و از او به بزرگی یاد شده است.[۲۱] و حتی برخی از عالمان اهل سنت چون ابن حجر عسقلانی او را عالمی فاضل در همه علوم معرفی کرده است.[۲۲] از او کتاب‌های[۲۳] فراوانی[۲۴] در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی به جای مانده است.[۲۵]
عده‌ای از احتمال اینکه نویسنده کتاب شخص دیگری با نام سید فضل‌الله راوندی یا محمد بن قطب راوندی باشد، سخن به میان آورده‌اند.[۲۶]
محتوای کتاب
محتوای کتاب در یک مقدمه و چهار فصل تدوین شده است که هر کدام از فصول شامل بخش‌های مختلف است. در انتهای کتاب نیز بخش مستدرکات قرار گرفته است.[۲۷]
فصل اول
فصل اول کتاب به فضیلت دعا کردن اختصاص داشته و شامل بخش‌هایی است. در بخش اول به اهمیت دعا کردن و جایگاه آن در روایات اسلامی پرداخته شده؛[۲۸] و در بخش دوم به آداب و چگونگی دعا کردن و زمان‌های استجابت آن می‌پردازد.[۲۹] در ذیل این بخش دو عنوان الحاح و اصرار به دعا،[۳۰] و ذکر استجابت دعای امامین صادقین(ع)[۳۱] قرار دارد.
فصل دوم
در فصل دوم روایاتی درباره سلامتی بدن و راه حفظ آن به وسیله دعا و دستوراتی برای خوردن و آشامیدن و کیفیت و انواع آنها آمده است که در چهار بخش به آن پرداخته شده است:
بخش اول به خصلت‌هایی اشاره می‌کند که با رعایت آنها انسان از طب بی‌نیاز می‌شود.[۳۲] در بخش دوم روایاتی که در مورد تندرستی و عافیت بدن به وسیله نماز و دعا و ذکر خداوند در سفر و غیر سفر بوده، آمده است.[۳۳] نمازهای پیامبر(ص) و ائمه(ع)،[۳۴] تسبیح‌های پیامبر و ائمه(ع)،[۳۵] نمازهای ایام هفته،[۳۶] و تعویذهای ایام هفته،[۳۷] انجام اعمال در اول هر ماه[۳۸] و همچنین انجام اعمالی در طول سال[۳۹] از مطالب این بخش است. بخش سوم روایاتی را که به فنون مختلف در زمینه تندرستی و شکر نعمت آن اشاره می‌کند، ذکر شده است.[۴۰] بخش چهارم برخی از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها را برشمرده و روایاتی را که به چگونگی تناول آنها پرداخته، اشاره می‌کند.[۴۱]
فصل سوم
در این فصل به بیان بیماری و منافع دنیوی و اخروی آن در قالب پنج بخش می‌پردازد:
بخش اول به نماز بیمار، آداب عیادت بیمار و دعا نزد مریض اختصاص دارد.[۴۲] بخش دوم به درمان با تربت امام حسین(ع) و دعا و صدقه، اشاره شده است.[۴۳] در بخش سوم به دعاهایی که برای بیماری‌های خاص آمده، پرداخته شده است.[۴۴] بخش چهارم به اموری که بر مریض واجب یا مستحب است اشاره کرده[۴۵] و بخش پنجم به عیادت بیمار و وصیت مریض و احوال آن اختصاص دارد.[۴۶]
فصل چهارم
فصل چهارم به روایات در زمینه مرگ و وحشت از آن در قالب سه بخش می‌پردازد:
بخش اول اختصاص به یاد مرگ و غم و شادی آن دارد.[۴۷] بخش دوم در مورد تلقین شخص محتضر و غسل و تشییع میت است.[۴۸] در بخش سوم به نکاتی در مورد کفن و دفن میت و همچنین زیارت میت و کیفیت قبر پرداخته شده است.[۴۹]
فصل مستدرکات
این فصل از کتاب مشتمل بر روایاتی است که در بحار الانوار یا مستدرک الوسائل از کتاب «الدعوات» نقل شده،[۵۰] ولی در نسخه‌های خطی موجود که ناقص هستند، نبوده است و این فصل تحت عنوان «مستدرکات الدعوات»، به متن کتاب افزوده شده است.[۵۱]
نخستین روایت در باب و فصل اول کتاب از امام صادق(ع) درباره دعا و نقش آن در جلب رحمت الهی است حضرت در این روایت فرمود: دعا قضاء قطعی را برگرداند، پس بسيار دعا کن که آن کليد هر رحمت و پيروزی در هر حاجت است، و به آن چه نزد خدای متعال است نتوان رسيد جز به وسيله دعا، و هيچ دری بسيار کوبيده نشود جز اين که اميد به باز شدن آن نزديک شود. [۵۲] روایت پایانی کتاب درباره حالات محتضر با ایمان و سختی‌های احتضار و عنایات خداوند در حق محتضر و شمول رحمت الهی نسبت به اوست. در آخرین فراز روایت است که دو فرشته‌ای که موکل به او و مأمور ثبت اعمال او هستند از سوی خداوند به آنها فرمان داده می شود که پس از قبض روح این شخص در قبر ملازم او باشند و تا روز قیامت برایش رحمت و آمرزش طلب کنند و چون قیامت فرارسد مرکبی برایش می‌آورند و به بهشت روانه‌اش می‌کنند و در بهشت او را خدمت می‌کنند.[۵۳]
نسخه‌های خطی
از کتاب سلوة الحزین دو نسخۀ خطی قدیمی وجود دارد که یکی از آنها در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی است. این دو نسخه علاوه بر آنکه اسم ناسخ و تاریخ کتابت آن مشخص نیست، نواقص و افتادگی‌هایی در ابتدا، اواسط و انتهای نسخه دارند.[۵۴]
چاپ و ترجمه
این کتاب در یک جلد به زبان عربی از طرف انتشارات مدرسه امام مهدی(عج) در سال ۱۴۰۷ق[۵۵] با مقدمه و تحقیق سید محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی[۵۶] چاپ شده است. بخش «مستدرکات الدعوات»[۵۷] توسط ابطحی اصفهانی به کتاب افزوده شده است.[۵۸]
چاپ دیگر کتاب توسط انتشارات مکتبة علامه مجلسی در سال ۱۳۸۵ش با تحقیق عبدالحلیم عوض الحلی، به چاپ رسیده است. این چاپ شامل مقدمه‌ای مفصل در معرفی قطب‌الدین راوندی و آثار ایشان است.[۵۹] در این چاپ، از نسخه‌های خطی بیشتری استفاده شده است.[۶۰] این کتاب با تحقیق عبدالحلیم عوض الحلی. توسط انتشارات دلیل ما نیز در همین سال به چاپ رسیده است.[۶۱]
کتاب الدعوات توسط حسین قهستانی، با عنوان شفابخش و مشکل‌گشا ترجمه شده و در سال ۱۳۸۰ش، توسط انتشارات نهاوندی در قم به چاپ رسیده است.[۶۲]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۲۲۳؛ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۵۲۸؛ علی مردی، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق».
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، مقدمه کتاب، ص۷.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۷، ص۱۰۲-۱۰۳؛ بحرانی، مختصر فی تعریف أحوال سادة الأنام النبی و الإثنی عشر الإمام(ع)، ۱۴۲۹ق، ص۱۷۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۰۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، مقدمه، ج۱، ص۳۱.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، الخاتمة، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۱۸؛ ج۲، ص۲۸۲؛ ج۵، ص۱۴۰؛ ج۶، ص۱۱۸؛ ج۷، ص۱۰۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۲، ۱۱۵، ۲۵۷؛ ج۲، ص۶۲، ۶۷، ۶۸، ۷۱؛ ج۳، ص۷۲، ۲۶۱، ۳۷۸
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۳۸۲ش، ج۱۱، قسم اول، ص۲۷۴، ۲۹۰
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۷۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۰۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: بروجردی، جامع أحادیث الشیعة، ۱۳۸۶ش، ج۲۲، ص۷۲.
- ↑ علی مردی، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق».
- ↑ «دعوات الراوندى- سلوة الحزين»، مرکز تخصصی علوم حدیث.
- ↑ علی مردی، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق».
- ↑ «دعوات الراوندى- سلوة الحزين»، مرکز تخصصی علوم حدیث.
- ↑ شبر، أدب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ شهیدی تبریزی، هدایة الطالب، ۱۳۷۵ق، ص۲۹۱.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۷، ص۱۰۲.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۴۰؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۷.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۴۰.
- ↑ شهیدی تبریزی، هدایة الطالب، ۱۳۷۵ق، ص۲۹۱ به نقل از ابن حجر.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۲۲۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۷؛ بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۱، ص۳۹۲؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۴۰؛ گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۱۱۲.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۷، ص۱۰۲.
- ↑ شبر، أدب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۳۳.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، مقدمه.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۷.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۲.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۴۴.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۶۳.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۷۴.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۸۱.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۸۷.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۹۰.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۹۴.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۹۹.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۵.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۸.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۱۳.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۳۷.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۶۳.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۵.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۴.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۱۲.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۲۱.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۳۵.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۴۵.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۶۳.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۸۳-۲۹۸.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، مقدمه، ص۹.
- ↑ راوندی، دعوات، ۱۳۶۶ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ راوندی، دعوات، ۱۳۶۶ق، ج۱، ص۲۸۲.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، مقدمه، ص۹.
- ↑ بحرانی، مختصر فی تعریف أحوال سادة الأنام النبی و الإثنی عشر الإمام(ع)، ۱۴۲۹ق، ص۱۷۹.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، مقدمه، ص۱۱.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص ۲۸۳-۲۹۸.
- ↑ علی مردی، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق».
- ↑ علی مردی، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق».
- ↑ علی مردی، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق».
- ↑ «امکان دسترسی به کتاب الکترونیک الدعوات اثر قطب‌الدین سعید بن هبةالله راوندی فراهم شد.»خبرگزاری کتاب قائمیه.
- ↑ «کتاب شفابخش و مشگل‌گشا»، گیسوم.
منابع
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق.
- «امکان دسترسی به کتاب الکترونیک الدعوات اثر قطب الدین سعید بن هبه الله راوندی فراهم شد.»خبرگزاری کتاب قائمیه.، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۸/۳/۱۴۰۱ش.
- امین، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال -الإمام علی بن أبی طالب(ع)، قم، مؤسسة الإمام المهدی(عج)، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
- بحرانی، راشد بن ابراهیم، مختصر فی تعریف أحوال سادة الأنام النبی و الإثنی عشر الإمام(ع)، قم، باقیات، ۱۴۲۹ق.
- بروجردی، آقا حسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، ۱۳۸۶ش.
- بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۹۵۱م.
- تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، ۱۴۱۴ق.
- خوانساری، محمدباقر بن زین‌العابدین، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، قم، دهاقانی (اسماعیلیان)، ۱۳۹۰ق.
- رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۱ش.
- شبر، جواد، أدب الطف، بیروت،دار المرتضی، ۱۴۰۹ق.
- «کتاب شفابخش و مشگل‌گشا»، گیسوم، تاریخ بازدید: ۱۸/۳/۱۴۰۱ش.
- شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، هدایة الطالب إلی مصادر کتاب المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، ۱۳۷۵ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب الطهارة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ۱۴۱۵ق.
- علی‌مردی، عباس، «سلوة الحزین (دعوات) از راوندی م۵۷۳ق»، مجله افق حوزه، شماره ۳۸۶؛ ۲۰ اسفند ماه ۱۳۹۲ش.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبةالله، الدعوات للراوندی / سلوة الحزین، قم، انتشارات مدرسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۷ق.
- گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعه ابی احکام الشریعه، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۱۵ق.
- «دعوات الراوندى- سلوة الحزين»، مرکز تخصصی علوم حدیث.، تاریخ بازدید: ۱۸/۳/۱۴۰۱ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.