وصیتهای حضرت فاطمه(س)
وصیتهای حضرت فاطمه(س) شامل وصایای مکتوب و شفاهی حضرت فاطمه(س) خطاب به امام علی(ع) و دیگران است. در وصایای مکتوب، آن حضرت متولی اجرای وصایا و اداره اموال خود را بهترتیب علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) معرفی کرد و برای همسران پیامبر(ص)، دختر ابوذر غفاری و گروهی از نیازمندان سهمهایی مشخص نمود.
در برخی منابع روایی آمده است که او در وصایای شفاهی خود خواستار محدود شدن حضور افراد در مراسم تشییعاش شد و سفارش کرد محل قبرش پنهان بماند. همچنین در نقلهایی تصریح شده است که از حضور برخی افراد در تشییع جلوگیری شود. این گزارشها در منابع شیعه و برخی منابع اهلسنت نقل شده است.
وصیت فاطمه(س) به کفن و دفن شبانه و مخفیانه را نوعی اعتراض به غصب خلافت و مبارزه با کسانی دانستهاند که باور شیعیان به او ستم روا داشتند.
انواع وصایای حضرت فاطمه
بر اساس روایات مندرج در منابع روایی شیعه و اهلسنت، گفته شده که حضرت فاطمه(س) چند وصیت به صورت مکتوب یا شفاهی داشته است که یک وصیت ناظر به تعیین تکلیف اموالش بود و دو وصیت نیز درباره چگونگی دفن و کفن و تشییع به امام علی(ع) و اسما بنت عمیس داشت.[۱]
وصایای مکتوب حضرت فاطمه(س) به اموال و امور مربوط به آنها اختصاص دارد که بنا بر نقلها، یا به خط خود او نگاشته شدهاند یا حضرت علی(ع) آن را به درخواست وی نوشته است.[۲]
وصیت درباره چگونگی کفن و دفن
حضرت فاطمه(س) در روزهای پایانی عمر خود، دو وصیت یکی به صورت مکتوب و یکی به صورت شفاهی درباره چگونگی کفن و دفن و تشییعاش خطاب به حضرت علی(ع) داشته است.[۳] در این وصیتها، علی(ع) را داناترین و پرهیزگارترین بندگان خدا معرفی کرده و سفارشهایی را به او فرمودند. علاوه بر دفن و کفن شبانه، او خواست پس از وفاتش، با امامه، دختر ابوالعاص بن ربیع، ازدواج کند، زیرا او با فرزندان فاطمه(س) همانند خودش رفتار میکند.[۴]
دفن شبانه و منع حضور برخی افراد در تشییع
بر اساس گزارش منابع حدیثی، فاطمه هم به امام علی(ع) سفارش کرد، کسانی که به او ستم کردهاند در تشییع جنازهاش شرکت نکنند.[۵] او علی(ع) را سوگند داد که ابوبکر و عمر[۶] و پیروانشان بر او نماز نخوانند.[۷] تنها افراد محدودی شامل ام سلمه، ام ایمن، فضه، حسنین، عبدالله بن عباس، سلمان فارسی، عمار بن یاسر، مقداد، ابوذر و حذیفه مطلع شوند و در مراسم حضور یابند.[۸] یکی دیگر از سفارشهای فاطمه(س) دفن شبانه[۹] و مخفی نگهداشتن محل قبر[۱۰] بود.
همچنین وصیت کرد که علی(ع) متولی غسل، کفن، نماز و دفن باشد و پس از وفات، در کنار جنازهاش به تلاوت قرآن و خواندن دعا بپردازد تا موجب آرامش روحش گردد. در پایان، علی(ع) را به خدا سپرد و توصیه کرد با فرزندانش به نیکی رفتار کند.[۱۱]
چرا فاطمه وصیت کرد شبانه و مخفیانه دفن شود؟
وصیت حضرت فاطمه(س) مبنی بر کفن و دفن شبانه و پنهان ماندن قبر، اعتراض او به کسانی دانسته شده که به باور شیعیان، خلافت را غصب کرده و در حق او ستم روا داشتند. گفتهاند فاطمه(س)، پس از ناامیدی از یاری مسلمانان در بازگرداندن حق خود و علی(ع)، خواست تا قبرش مخفی بماند و خلیفه مسلمانان در نماز او حاضر نشود تا این پرسش تاریخی همواره برجای بماند.[۱۲] در روایات اهلبیت(ع) نیز بر نارضایتی او از شیخین (ابوبکر و عمر) تأکید شده است؛ چنانکه امام علی(ع) علت دفن شبانه را خشم فاطمه از برخی مردم دانسته است.[۱۳] ابنابیالحدید از علمای اهلسنت نیز گزارش کرده که او به نشانه اعتراض به رفتار برخی صحابه، وصیت کرد شبانه دفن شود و آنان در نماز و تشییعش حاضر نشوند.[۱۴] به گفته میشل کَعدی نویسنده، این وصیت را اوج اعتراض حضرت فاطمه دانسته است.[۱۵] همچنین این وصیت بهعنوان سندی بر مظلومیت او معرفی شده[۱۶] و در مراسمهای مرتبط با حضرت فاطمه نیز به آن در قالب روضه، مرثیه و سخنرانی پرداخته میشود.
وصیت به اسماء بنت عمیس
طبق نقل منابع، فاطمه(س) به اسماء بنت عمیس درباره حمل بدنش روی تخته پس از وفات و نمایان شدن آن ابراز نگرانی کرد. اسماء تابوتی که در حبشه مشاهده کرده بود و کل بدن را میپوشاند،[۱۷] برای فاطمه(س) آماده کرد. هنگامی که فاطمه آن را دید، برای اسماء دعا کرد.[۱۸] برخی محققان این تابوت را نخستین تابوت ساخته شده در اسلام میدانند.[۱۹]
همچنین گفته شده، فاطمه(س) وصیت کرد که پس از وفاتش، تنها اسماء و علی او را غسل دهند و هیچ کس وارد نشود. بر این اساس، زمانی که فاطمه(س) وفات یافت و عایشه قصد ورود داشت، اسماء مانع او شد. عایشه نزد ابوبکر شکایت برد و اظهار داشت که اسماء مانع ورود او شده و هودجی برای تشییع فاطمه آماده کرده است. ابوبکر در مقابل در خانه ایستاد و اسماء را بابت ممانعت از ورود عایشه و ساخت هودج سرزنش کرد. اسماء پاسخ داد که فاطمه(س) به او دستور داده پس از وفات اجازه ورود کسی داده نشود و تابوت را به دستور فاطمه(س) ساخته است. ابوبکر سپس منصرف شد و گفت هر آنچه وصیت شده، انجام شود.[۲۰] در نقل دیگری آمده است که سَلْمیٰ، خادمه پیامبر، همراه اسماء در هنگام غسل فاطمه(س) حضور داشته و علی(ع) را یاری کرد.[۲۱]
سهمبندی اموال و وقف داراییها
طبق آنچه در وصیتنامه مکتوب حضرت فاطمه(س) درباره اموالش آمده، سهمهایی از آن را برای همسران پیامبر و نیازمندان بنیهاشم تعیین کرد و متولی اجرای وصیت را بهترتیب علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) و بزرگترین فرزندان پسرانش معرفی نمود.[۲۲] بر اساس این وصیت، هشتاد اوقیه[یادداشت ۱] از باغهای او بهعنوان صدقه وقف میشد تا هر سال در ماه رجب، پس از کسر هزینههای باغداری، سود آن میان گروههای یادشده توزیع شود؛ ۴۵ اوقیه برای همسران پیامبر و باقیمانده برای نیازمندان.[۲۳]
در این وصیت همچنین سهمی برای دختر ابوذر غفاری در نظر گرفته شده و بخشی از اموال و اثاثیه به او واگذار شده است. افزون بر این، مقرر شده لباسهای فاطمه(س) به یکی از دو دخترش برسد.[۲۴] همچنین تصمیمگیری درباره وضعیت مزارع در صورت بروز حادثه، به علی(ع) سپرده شده است. در پایان، خدا، مقداد، زبیر و علی(ع) بهعنوان شاهدان وصیت ذکر شده و تصریح شده که وصیت در حال سلامت تنظیم شده است.[۲۵]
حیطان سبعه
حیطان سبعه، هفت مزرعه متعلق به یهودیای به نام مخیریق بود که آنها را به پیامبر(ص) بخشید[۲۶] و پیامبر نیز آنها را وقف فاطمه کرد.[۲۷] بر اساس روایتی از امام باقر(ع)، درآمد این مزارع برای امور خیریه و نصرت اسلام صرف میشد و اداره آن بهترتیب به علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) واگذار شد و پس از آنان به بزرگترین فرزندان فاطمه(س) منتقل میشد.[۲۸]
امالعیال
امالعیال روستایی بین مکه و مدینه بود[۲۹] که دارای چشمهای جوشان بود و بیش از بیست هزار نخل را آب میداد. درآمد سالانه این روستا حدود هشتاد هزار دینار برآورد شده است.[۳۰] امالعیال متعلق به فاطمه(س) بود و او وصیت کرد درآمد آن بهصورت صدقه صرف شود.[۳۱]
پانویس
- ↑ زمانی، «وصایای حضرت فاطمه(س)» ص۷۰؛ عاشوری لنگرودی، «مروری بر وصیت نامه حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)» ص۶۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۱۸۴؛ نوری، مستدرک الوسائل،۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۵۴؛ معزی ملایری، جامع الاحادیث الشیعة، ۱۴۱۱ق، ج۱۹، ص۱۰۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۷۸.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵۱.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۱۱۲، ج۳۱، ص۶۱۹؛ عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی، ۱۴۳۰ق، ج۱۰، ص۲۹۶.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵۱.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۰۸.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۶۱۹.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۰۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۹، ص۲۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ قائمی، در مکتب فاطمه علیها السلام، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۳-۳۱۴؛ زمانی، «وصایای حضرت فاطمه(س)» ص۷۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۰۹.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهجالبلاغه، ۱۳۸۵ق، ج۱۶، ص۲۱۴.
- ↑ «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»، وبگاه شبکه الکوثر.
- ↑ «استاد عندلیب همدانی در گفت وگو با شفقنا: دفن مخفیانه و شبانه حضرت زهرا(س) بزرگترین سند «مظلومیت و اعتراض» است»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۸۹.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۴ق، ج۱، ص۴۶۹؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۲۰.
- ↑ نعمان مغربی، دعائم الاسلام، دار المعارف، ج۱، ص۲۳۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۴ق، ج۱، ص۴۶۹.
- ↑ بیهقی، السنن الکبری، دار الفکر، ج۴، ص۳۵؛ دولابی، الذریة الطاهرة النبویة، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۴؛ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۸؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۳، ص۶۸۷.
- ↑ ابنعبدالبر، الاستیعاب،۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۶۲.ابناثیر، اسد الغابة، دار الکتاب العربی، ج۵، ص۴۷۸؛ المزی، تهذیب الکمال، ۱۴۱۳ق، ج۳۵، ص۱۹۷؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۱۵، ص۱۹۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۱۸۴.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۵۴؛ معزی ملایری، جامع الاحادیث الشیعة، ۱۴۱۱ق، ج۱۹، ص۱۰۶.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۵۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۱۸۴؛ نوری، مستدرک الوسائل،۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۵۴؛ معزی ملایری، جامع الاحادیث الشیعة، ۱۴۱۱ق، ج۱۹، ص۱۰۶.
- ↑ ابناسحاق، ترکة النبی، ۱۴۰۴ق، ص۷۸؛ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۵، ص۲۴۱؛ عظیمآبادی، عون المعبود، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۳۷.
- ↑ حمیری قمی، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۳؛ کلینی، اصول کافی، ۱۳۶۷ش، ج۷، ص۴۷.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ۱۳۶۷ش، ج۷، ص۴۸؛ نعمان مغربی، دعائم الاسلام، دار المعارف، ج۲، ص۳۴۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۲۵۴.
- ↑ ابنحزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۱۴۰.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۲۵۴؛ ابنجوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۵.
یادداشت
- ↑ هر اوقیه نزدیک ۷ مثقال است.
منابع
- ابنابیالحدید، عبدالحمید بن هبهالله، شرح نهجالبلاغه، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۳۸۵ق.
- ابناثیر، علی بن محمد، اسد الغابة، بیروت، دار الکتاب العربی، بیتا.
- ابناحمد الدولابی، محمد، الذریة الطاهرة النبویة، تحقیق سعد المبارک الحسن، الکویت: الدار السلفیة، ۱۴۰۷ق.
- ابناسحاق، حماد، ترکة النبی، تحقیق اکرم ضیاء العمری، بیجا، بینا، ۱۴۰۴ق.
- ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر و مصطفی عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق.
- ابنحزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۳ق.
- ابنعبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- المزی، یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، تحقیق بشار عواد، بیروت، الرّسالة، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیجا، دار الفکر، بیتا.
- حر عاملی، محمد، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق مؤسسة آل البیت، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تحقیق موسسة آل البیت، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۳ق.
- زمانی، رجبعلی، «وصایای حضرت فاطمه(س)»، در مجله فرهنگ کوثر، شماره ۶۹، ۱۳۸۶ش.
- شیخ طوسی، محمد، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تحقیق حسن موسوی، طهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش.
- صدیقی عظیمآبادی، محمداشرف، عون المعبود: شرح سنن أبی داوود وهو غایة المقصود فی حل سنن أبی داوود، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، ۱۴۱۵ق.
- صفدی، صلاحالدین، الوافی بالوفیات، تحقیق احمد ارناووط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۲۰ق.
- طبری، محمد، دلائل الإمامة، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة، قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- عاشوری لنگرودی، حسن، «مروری بر وصیتنامه حضرت فاطمه زهرا(س)»، فصلنامه رهتوشه، شماره ۱۱، ۱۴۰۱ش.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- قائمی، علی، در مکتب فاطمه علیها السلام: مجموعهای از مقالات و سخنرانیها، تهران، نشر امیری، ۱۳۷۷ش.
- «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»، وبگاه شبکه الکوثر، تاریخ بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، تعلیق علیاکبر غفاری، بیجا، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷ش.
- متقی هندی، علاءالدین، کنزل العمال، تصحیح بکری حیانی صخوة السفا، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مرتضی عاملی، سیدجعفر، الصحیح من سیرة الإمام علی، قم، ولاء المرتضی، ۱۴۳۰ق.
- معزی ملایری، اسماعیل، جامع احادیث الشیعة فی احکام الشریعة، تحت اشراف آیتالله العظمی بروجردی، قم، مؤلف، ۱۴۱۲ق.
- نعمان مغربی، دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق مؤسسة آل البیت، بیروت، مؤسسة آل البیت، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- «استاد عندلیب همدانی در گفت وگو با شفقنا: دفن مخفیانه و شبانه حضرت زهرا(س) بزرگترین سند «مظلومیت و اعتراض» است»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۴ش، تاریخ بازدید: ۱۰ آذر ۱۴۰۴ش.