زید بن وهب جهنی
| راوی و صحابی امام علی(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | زید بن وهب جُهَنی هَمْدانی |
| کنیه | ابوسلیمان |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | پس از سال ۸۳ق |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام علی(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام علی(ع) |
| روایت از | عبدالله بن مسعود، ابوذر غفاری، زید بن ارقم، عمار یاسر و جَریر بن عبدالله بِجِلّی |
| راویان از او | سلیمان بن مِهران اَعمَش، منصور بن مُعتَمِر، عَدِیِّ بن ثابت انصاری و... |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | اعتقادی، گزارش وقایع جنگها و خطبههای امام علی(ع) |
| تألیفات | خطب امیرالمؤمنین على المنابر فی الجمع والاعیاد و غیرها |
زید بن وَهَب جُهَنی (درگذشت: ۸۳تا۸۶ق) از بزرگان تابعینِ کوفه و از اصحاب خاص امام علی(ع) بود. او در جنگهای دوران حکومت امام علی(ع) شرکت داشت و به عبادت و سخاوت شناخته میشد.
زید بن وهب را نخستین گردآورنده برخی خطبههای نهج البلاغه میدانند و کتابی نیز در این زمینه به او منسوب است.
وی از امام علی(ع)، عبدالله بن مسعود، ابوذر و چند تن دیگر روایت نقل کرده و در منابع رجالی به عنوان ثقه و مورد اعتماد معرفی شده است. زید بن وهب در زمان حجاج بن یوسف درگذشت.
همراهی با امام علی(ع)
زید بن وهب از بزرگان تابعین کوفه[۱] و از اصحاب خاص امام علی(ع) بود.[۲] میرزا حسین نوری، او را از شیعیان خالص اهلبیت(ع) دانسته است.[۳] زید در جنگهای جمل،[۴] صفین[۵] و نهروان[۶] حضور داشت و رویداهای این نبردها را گزارش کرده است.
او همچنین برخی از خطبههای نماز جمعه امام علی(ع)،[۷] روایات اعتقادی[۸] و روایت مربوط به عقد اخوت پیامبر(ص) با امام علی(ع)[۹] را نیز نقل کرده است. به گفته طبرسی، او صلح امام حسن(ع) را نیز گزارش کرده است.[۱۰]
بر اساس گزارشی در خصال شیخ صدوق، زید بن وهب از معترضان به جانشینی ابوبکر بود.[۱۱] اما سید ابوالقاسم خویی، در معجم رجال الحدیث، این روایت را بهدلیل وجود افراد مجهول در سند، ضعیف میداند.[۱۲]
گردآوری خطبههای امام علی(ع)
شیخ طوسی کتابی با عنوان خُطَبُ أمیرالمؤمنین على المنابر فی الجُمَع والأعیاد و غیرها به زید بن وهب نسبت داده و سند خود به این کتاب را نیز ذکر کرده است.[۱۳] این اثر با عنوان «کتاب زید بن وهب جهنی» بهکوشش مهدی مردانی تصحیح و منتشر شده است. به گفته عبدالزهراء خطیب، نهجالبلاغهپژوه[۱۴] و جعفر سبحانی،[۱۵] زید نخستین گردآورنده خطبههای امام علی(ع) بوده است.
گفته شده خطبه ۱۷۱ نهجالبلاغه بر اساس نسخه صبحی صالح، از زید بن وهب نقل شده است.[۱۶] ابنشهرآشوب نیز گزارش کرده که اسماعیل بن مهران در کتاب خود درباره خطبههای امام علی(ع) از زید بن وهب روایت کرده است،[۱۷] و احتمال داده شده که او از کتاب زید بهره برده باشد.[۱۸]
جایگاه رجالی
بر اساس منابع رجالی، زید بن وهب از حدود ۱۵ راوی[۱۹] از جمله ابوذر، حُذَیفَه بن یَمان، بَراء بن عازب، زید بن اَرقم،[۲۰] عمَّار یاسر، ابوموسی اَشعَری، جَریر بن عبدالله بِجِلّی[۲۱] و ابودَردَاء[۲۲] روایت نقل کرده است. همچنین گفته شده که قرآن نزد عبدالله بن مسعود مسعود فراگرفته[۲۳] و بیشترین روایتهای او را از امام علی(ع) و عبدالله بن مسعود است.[۲۴]
حدود ۳۰ راوی نیز از زید نقل روایت کردهاند؛[۲۵] از جمله حَبیب بن ابیثابت، سلیمان بن مِهران اَعمَش، منصور بن مُعتَمِر، عَدِیِّ بن ثابت انصاری، ابواِسحاق سَبِیعی، مالک بن اَعیَن جُهَنی، عبدالعزیز بن رَفیع،[۲۶] حَکَم بن عُتِیبَه، سَلَمَه بن کُهَیل، اسماعیل بن خالد و حُصَین بن عبدالرحمن.[۲۷] به باور برخی، اعمش، ملازم زید بوده و بیشترین بهره را از وی برده است.[۲۸]
وثاقت
احمد بن محمد برقی در رجالش، زید بن وهب را در بخش غیرمجهولان آورده است؛[۲۹] که گفته به عبدالله مامقانی[۳۰] و میرزا حسین نوری،[۳۱] نشانگر آن است که برقی او را ثقه میدانسته است. ابنداود[۳۲] و علامه حلی[۳۳] زید را در بخش مدحشدگان ذکر کردهاند. عبدالله مامقانی، نیز وی را مدح کرده است.[۳۴]
جعفر سبحانی زید بن وهب را با عناوین صدوق، مُحَدِّث، فقیه و تاریخنگار توصیف کرده است.[۳۵] همچنین برخی از اهل سنت او را فقیه[۳۶] و ثقه دانستهاند[۳۷] و روایاتش از ابوذر را معتبر و صحیح کردهاند.[۳۸]
شخصیتشناسی
زید بن وهب جُهَنی[۳۹] هَمْدانی[۴۰] از قبیله قُضَاعه بود.[۴۱] کنیهاش را ابوسلیمان ذکر کردهاند.[۴۲] او دوران جاهلیت را درک کرده و در زمان پیامبر(ص) مسلمان شد. زید بههمراه گروهی از قوم خود بهقصد دیدار پیامبر(ص) حرکت کرد، اما در مسیر از رحلت پیامبر(ص) باخبر شد.[۴۳] او پس از وفات پیامبر(ص) از یمن هجرت کرد[۴۴] و در کوفه سکونت گزید.[۴۵] برخی منابع، زید را فردی سخاوتمند[۴۶] و اهل عبادت[۴۷] معرفی کردهاند. او در حکومت ابوبکر در جنگ فتح آذربایجان شرکت کرد.[۴۸]
زید بن وهب در زمان حجاج بن یوسف ثقفی[۴۹] از دنیا رفت. درباره سال وفات او میان منابع اختلاف است و سالهای ۸۳ یا ۸۶ق گزارش شده است.[۵۰] مهدی مردانی، مصحح کتاب زید بن وهب جهنی، معتقد است با توجه به قرائن متعدد و تصریح برخی از تاریخنگاران،[۵۱] وفات زید، سال ۸۴ق بوده است.[۵۲]
پانویس
- ↑ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵۹۹؛ ابناثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۱۶۴. همچنین بنگرید: ابناثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ نورى، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، خاتمه، ج۷، ص۴۱۷.
- ↑ ابنابیشیبه، المصنف فی الاحادیث، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۵۴۶.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: ابنمزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۳۲-۲۳۴ و ۲۵۶ و ۳۲۶ و ۳۹۱ و ۴۵۰.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: ابنأبیالحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۷۶.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: طوسى، مصباح المتهجّد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۸۰.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۳۹۸؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۶۱.
- ↑ کوفی، مناقب الإمام أمیر المؤمنین على بن أبى طالب(ع)، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ طبرسى، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص ۲۹۰.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۶۵.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۳۷۴.
- ↑ شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة، ۱۴۲۰ق، ص۲۰۲.
- ↑ حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۹؛
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۶۰
- ↑ حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۰۷.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۴۷.
- ↑ رحمتی، «زید بن وهب جهنی»، ج۲۲، ص۷۳.
- ↑ حافظ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۱۱۲.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۱.
- ↑ ابنحجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۳۴.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۱۵، ص۲۶.
- ↑ مردانی، «کتاب زید بن وهب جهنی، از کهنترین مصادر نهجالبلاغه»، ص۹۱.
- ↑ حافظ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۱۱۲-۱۱۳.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۱.
- ↑ مردانی، «کتاب زید بن وهب جهنی، از کهنترین مصادر نهجالبلاغه»، ص۹۱.
- ↑ برقی، رجال البرقی، ۱۳۴۲ش، ص۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ نورى، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، خاتمه، ج۷، ص۴۱۷.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۱۶۴. همچنین بنگرید: ابناثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ علامه حلى، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۱ق، ص۱۹۴.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵۹.
- ↑ ابنکلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۷۲۷.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۶۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۲؛ ابنحجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۳۴.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۲.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۶۴.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۱.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۶۰.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۱.
- ↑ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۵۹۹؛ ابناثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۳۶۸ش، ج۴، ص۵۹۱.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۶۴.
- ↑ ابنمنقذ، لباب الآداب، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۵.
- ↑ اصفهانی،حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۷۱.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۵۸؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۶۰.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۴۴۲.
- ↑ برای نمونه بنگرید به: سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۶۰؛ ابنحجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۳۴.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۱۵، ص۲۶.
- ↑ مردانی، «کتاب زید بن وهب جهنی، از کهنترین مصادر نهجالبلاغه»، ص۹۳.
منابع
- ابنشهرآشوب، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابنأبیالحدید، عبد الحمید، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابنابیشیبه، عبدالله بن محمد، المصنف فی الاحادیث و الآثار، بیروت، دار التاج، ۱۴۰۹ق.
- ابناثیر، عزالدین علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابنداود حلّی، حسن بن علی بن داود، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- ابنسعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابنعبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابنکلبی، هشام بن محمد، نسب معد و الیمن الکبیر، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۲۵ق.
- ابنمزاحم، نصر، وقعة صفین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- ابنمنقذ، اسامة بن مرشد، لباب الآداب، قاهره، مکتبة السنة، ۱۴۰۷ق.
- اصفهانی، أبونعیم أحمد بن عبد الله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۰۶ق.
- حسینی خطیب، سید عبدالزهرا، مصادر نهج البلاغة و أسانیده، بیروت، دارالزهراء، ۱۴۰۹ق.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجالالحدیث و تفصیل رواة الحدیث، بیجا، بینا، ۱۳۷۲ش.
- رحمتی، محمدکاظم، «زید بن وهب جهنی»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۹۶ش.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، علی، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تصحح جواد قیومی اصفهانی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماءالمصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبائی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- صفدی، خلیل بن أیبک بن عبدالله، الوافی بالوفیات، بیروت، دار إحیاء التراث، ۱۴۲۰ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، قم، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، نجف، دارالذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الإمام أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب(ع)، قم، مجمع احیای فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- مردانی، مهدی، «کتاب زید بن وهب جهنی، از کهنترین مصادر نهجالبلاغه»، مجله پژوهشهای قرآن و حدیث، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تصحیح مؤسسه آلالبیت(ع)، قم، مؤسسة آلالبیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، اَلتّوحید، تحقیق و تصحیح هاشم حسینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.