خاندان بنی‌فضال
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| نام خاندان | بنی‌فَضّال |
| نسب | فضال تَیملی بن ربیعة بن بکر |
| صدر خاندان | فضال تیملی بن ربیعة بن بکر |
| وجه نام‌گذاری | انتساب به فضال تیملی |
| موقعیت | |
| خاستگاه | عراق |
| مکان استقرار | کوفه، خراسان |
| افراد سرشناس | |
| مشاهیر | حسن بن علی بن فضال |
| عالمان | احمد بن حسن بن علی بن فضال، علی بن حسن بن علی بن فضال، محمد بن حسن بن علی بن فضال |
| سایر اطلاعات | |
| ویژگی | نقل حدیث |
بَنی‌فَضّال، خاندانی منسوب به فَضّال تَیملی که از اصحاب چهار تن از امامان شیعه دانسته شده‌اند. شیخ طوسی و محمد بن عمر کشی، راویان بنی‌فضال را ثقه و از اصحاب امام کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) دانسته‌اند. با این حال، ابن ادریس حلی، آنان را فطحی‌مذهب و گمراه خوانده است.
از بنی‌فضال روایات و کتاب‌های بسیاری نقل شده است. بر اساس روایتی از امام حسن عسکری(ع)، شیعیان موظف شده‌اند به روایات آنها عمل کنند، اما نظرات و باورهای بنی‌فضال را کنار بگذارند. سید ابوالقاسم خویی، در دلالت حدیث مذکور خدشه وارد کرده و معتقد است بر خلاف نظر شیخ انصاری، نمی‌توان حدیث مذکور را به معنای صحت روایات نقل‌شده توسط بنی‌فضال دانست. در کتب رجالی از حسن بن علی بن فضال و فرزندانش احمد، علی و محمد به عنوان مشاهیر خاندان بنی‌فضال نام برده شده است.
معرفی خاندان
خاندان بنی‌فَضال، شماری از راویان شیعه که منتسب به فضال بن عمر بن ایمن[۱] یا فضال تَیملی بن ربیعة بن بکر، بنده آزاد شده تیم الله بن ثعلبه هستند.[۲] به باور برخی، تیملی لقب بنی‌فضال است.[۳]
شیخ طوسی و کشی این خاندان را مدح و تایید کرده و معتقدند بنی‌فضال، امام موسی کاظم (ع)، امام رضا(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) را درک کرده و از اصحاب آنان بوده‌اند.[۴] با این حال، ابن ادریس حلی خاندان بنی‌فضال را «کافر ملعون» خوانده و گمراه می‌داند.[۵] مامقانی با اتکا به مدح و تایید بنی‌فضال توسط شیخ طوسی، کشی، سید ابن طاووس و نجاشی، کافر و گمراه خواندنِ بنی‌فضال را اشتباه دانسته است.[۶]
به عقیده برخی، بنی‌فضال، فطحی‌مذهب بوده‌اند، ولی سپس به امامت امام رضا(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) معتقد و از اصحاب خاص آنان شده‌اند.[۷]
مشاهیر
در آثار رجالی شیعه، حسن و فرزندانش احمد، علی و محمد، افراد خاندان بنی‌فضال دانسته شده است.[۸] از فضال تیملی، فرزندش علی و دیگر افراد این خاندان گزارشی در دست نیست.
حسن بن علی بن فضال
حسن بن علی بن فضال (درگذشته ۲۲۴ق)، از اصحاب خاص امام رضا(ع)،[۹] و بنا بر نظر برخی رجالیان شیعه از جمله سید ابوالقاسم خویی و کشی، از اصحاب اجماع بوده است.[۱۰] به گزارش کشی، حسن بن علی بن فضال، فطحی‌مذهب بوده، اما در هنگام مرگ به امامت امام رضا(ع) شهادت داده است.[۱۱]
احمد بن حسن بن علی بن فضال
احمد بن حسن بن علی بن فضال، از اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) بوده که در سال ۲۶۰ق درگذشت.[۱۲]
علی بن حسن بن علی بن فضال
علی بن حسن بن علی بن فضال، فقیه اهل کوفه، و از اصحاب امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) بوده است.[۱۳] از تاریخ تولد و درگذشت وی اطلاعی در دست نیست، ولی به گفته مامقانی، در هنگام مرگ پدرش ۱۸ سال داشته است.[۱۴]
آیت الله خویی به نقل از کشی گفته است که علی به عراق و خراسان مهاجرت کرد و فقیه‌تر و فاضل‌تر از او در آنجا وجود نداشت؛ وی تمامی روایات ائمه(ع) را نزد خود نگه می‌داشت و بیشتر آن را حفظ بود.[۱۵]
محمد بن حسن بن علی بن فضال
محمد بن حسن بن علی بن فضال، از اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) است.[۱۶] از تاریخ تولد، درگذشت و آثار وی اطلاعی در دست نیست.[۱۷] سید ابوالقاسم خویی، با موثق بودن وی،[۱۸] و همچنین برشمردن وی به عنوان یکی از اساتید شیخ صدوق، مخالفت کرده است.[۱۹]
ویژگی؛ نقل روایت
بنی‌فضال، روایات و کتاب‌های بسیاری در موضوعات مختلف نقل کرده‌اند.[۲۰] نام حسن بن علی بن فضال در سند بیش از ۲۹۷ روایت آمده است.[۲۱] از احمد بن حسن بن علی بن فضال نیز روایاتی درباره غسل، فضیلت مسجد، بیع، نکاح، خمس، شرایط لباس نمازگزار، ذبح و نماز میت نقل شده است.[۲۲]
کتاب‌های البشارات، رد علی الغالیه، الزیارات، النوادر، و الناسخ و المنسوخ، به حسن بن علی منسوب است.[۲۳] کتاب الوضوء، کتاب الصلاة، کتاب الزکاة، کتاب التنزیل من القرآن و التحریف، کتاب فرائض، کتاب المواعظ، کتاب التفسیر، کتاب اثبات امامة عبدالله و کتاب وفات حضرت محمد(ص)، از آثار علی بن حسن است.[۲۴]
از وی، کتابی به نام اصفیاء أمیرالمؤمنین نقل شده است. برخی این کتاب را علیه امام علی(ع) می‌دانند.[۲۵]
امام حسن عسکری(ع)، در روایتی که شیخ طوسی آن را نقل کرده، در پاسخ به گروهی از شیعیان، تصریح کرده است که به روایات نقل‌شده توسط بنی‌فضال عمل کنید، اما نظرات و باورهای آنان را کنار بگذارید.[۲۶] از این رو برخی از محققان ذکر شدن نام راوی در سند روایات نقل‌شده از بنی فضال را، از مصادیق توثیقات عام دانسته‌اند.[۲۷] با این حال، سید ابوالقاسم خویی، بر خلاف شیخ انصاری، روایت نقل‌شده از امام حسن عسکری (ع) را حاکی از صحت روایات نقل‌شده توسط بنی‌فضال ندانسته است.[۲۸]
پانویس
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۲۰، ص۲۱۶.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴۰۸؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۸؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۴.
- ↑ کلباسی، الرسائل الرجالیة، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۹۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۴۳۷؛ شیخ طوسی، الفهرست، نشر المکتبة الرضویه، ص۴۷؛ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۳۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۳۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۳۶.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، نشر المکتبة الرضویه، ص۴۷.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۸؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۴.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴۰۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، نشر المکتبة الرضویه، ص۴۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۳؛ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۳۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۵.
- ↑ خویی، معجم رجال، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۳۵۹.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۶، ص۲۹۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۳۶۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۲۴۴.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴۰۸؛ نجاشی، رجال، ۱۴۲۴ق، ص۳۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۳۵۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۴.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۲۴ق، ص۳۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۳۵۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱۲، ص۳۵۹.
- ↑ «خذوا ما رووا و ذروا ما رأوا» (شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۰).
- ↑ ایروانی، دروس تمهیدیه فی القواعد الرجالیه، ۱۴۳۱ق، ص۳۶-۳۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶۸.
منابع
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، محمدرضا تجدد، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
- ایروانی، محمدباقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الرجالیة، قم، انتشارات مدین، ۱۴۳۱ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الرضویة، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، تحقیق مهدی رجایی، تصحیح محمدباقر میرداماد، قم، موسسه آل البیت الاحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
- کلباسی، محمد بن محمدابراهیم، الرسائل الرجالیة، تصحیح محمدحسین درایتی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۰ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محی الدین و محمدرضا مامقانی، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۳۸۱ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق.