ساره نخستین همسر ابراهیم(ع) و مادر اسحاق(ع). بنابر آنچه در دو سوره از قرآن کریم آمده، فرشتگان در ۹۰ سالگی به او بشارت تولد فرزندی دادند که اسحاق نام گرفت. ساره، از آنجا که فرشتگان با او سخن گفته‌اند، مانند حضرت مریم و حضرت فاطمه(س)، محدَّثه خوانده می‌شود.
| همسر ابراهیم(ع) و مادر اسحاق(ع) | |
_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86.jpg) آرامگاه ساره، همسر حضرت ابراهیم(ع) در الخلیل | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مذهب | یکتاپرست |
| خویشاوندان سرشناس | همسر، دختر عمو و دختر خاله ابراهیم(ع) |
| زادگاه | منطقه کوثی در کوهستان‌های بابِل(عراق کنونی) |
| وفات | در ۱۲۷ سالگی |
| محل دفن | منطقه حبرون، الخلیل کنونی در فلسطین اشغالی |
ساره سال‌ها پیش از تولد اسحاق، کنیز خود هاجر را به ابراهیم بخشید تا از او فرزنددار شود. شیخ صدوق، روایاتی نقل کرده است که به حسادت ساره پس از تولد اسماعیل اشاره دارد. با این حال برخی محققان در دلالت و سند احادیث مذکور تشکیک کرده‌اند.
زندگی
امین‌الاسلام طَبْرسی[۱] و ابوالفتوح رازی،[۲] مفسران شیعه قرن ششم قمری، معتقدند ساره فرزند هاران بن یاحور و دخترعموی ابراهیم(ع) است؛ البته در برخی روایات منابع شیعه، ساره فرزند لاحِج نبی و دخترخاله ابراهیم شمرده شده است.[۳] در منابع تاریخی اقوال دیگری مانند ساره دختر بتوایل بن ناحور،[۴] دختر لابن بن بثویل بن ناحور[۵] و دختر ملک حَرّان[۶] نیز، نقل شده است.
ابن قُتَیبَه دینَوَری تاریخ‌نگار اهل‌سنت قرن سوم از تورات نقل کرده که ساره برادرزاده ابراهیم است. بر اساس نقل وی، ساره و لوط(ع) برادر و خواهرِ پدری و فرزندان هاران، برادر ابراهیم هستند.[۷] ابن کثیر، مورخ اهل‌سنت (درگذشت ۷۷۴ق)، این قول را رد کرده و قول مشهور را این دانسته که ساره دخترعموی ابراهیم بوده است.[۸] عبدالصاحب حسینی عاملی نویسنده کتاب «الانبیاءُ حیاتُهُم، قِصَصُهُم» معتقد است، لوط برادرِ مادری ساره است، نه برادرِ پدری او؛ بنابراین ساره برادرزاده ابراهیم نیست. به گفته او، ساره دخترعمو و دخترخاله ابراهیم بوده است.[۹][یادداشت ۱]
ساره به همراه لوط، به ابراهیم ایمان آورد و یکتاپرست شد.[۱۰] او همچنین با حضرت ابراهیم(ع) ازدواج کرد.[۱۱] ساره، یکی از زیباترین زنان دوره خود معرفی شده است.[۱۲] او زمین‌های کشاورزی و دام‌های فراوان داشته و همه دارایی‌اش را در اختیار ابراهیم قرار داده است.[۱۳]
هجرت به مصر
پس از دعوت ابراهیم به یکتاپرستی در بابِل، عده کمی به او ایمان آوردند، و ابراهیم به همین دلیل به همراه ساره و لوط، به شام هجرت کرد، اما با شیوع قحطی و بیماری، ساره به همراه همسرش ابراهیم(ع)، رهسپار مصر شد.[۱۴] بنابر روایات تاریخی، پادشاه مصر از زیبایی ساره مطلع شد[۱۵] و ابراهیم در پاسخ به اینکه چه نسبتی با ساره دارد، او را خواهر خود معرفی کرد.[۱۶] چنانکه ابن اثیر گفته، ابراهیم از آنجا که می‌دانسته اگر ساره را همسر خود معرفی کند، پادشاه دستور قتل او را صادر خواهد کرد تا ساره را تصاحب کند، حقیقت را مخفی کرده است.[۱۷] پادشاه مصر، ساره را احضار می‌کند و تلاش می‌کند او را تصاحب کند، اما در همین حین، دستش خشک می‌شود.[۱۸] پادشاه از ساره می‌خواهد دعا کند که دستش دوباره سالم شود، تا او را رها کند، اما پس از دعای ساره و سلامت دست پادشاه، او دوباره تلاش می‌کند به ساره نزدیک شود و این اتفاق سه بار رخ می‌دهد.[۱۹] پادشاه پس از آن، از کردهٔ خود پشیمان می‌شود، کنیزی به نام هاجر، و هدایایی به ساره می‌بخشد و او را آزاد می‌کند.[۲۰]
به گفته علامه طباطبایی اینکه ابراهیم ساره را خواهر خود معرفی کرده باشد با مقام نبوت سازگار نیست و از تناقاضات تورات کنونی است که در منابع تاریخی و حدیثی اهل سنت وارد شده است.[۲۱] همچنین بر اساس روایتی که علامه طباطبایی از الکافی نقل کرده ابراهیم در این ماجرا ساره را همسر خود معرفی کرد و هر بار که دست پادشاه خشک می‌شد به دعای ابراهیم بود که دست او به حالت قبل برمی‌گشت.[۲۲]
بشارت فرزند در ۹۰ سالگی
چنانکه در منابع تاریخی آمده، فرشتگان الهی در ۹۰ سالگی ساره، به او بشارت تولد فرزندی دادند.[۲۳] او از سر ناباوری خندید و گفت که چطور ممکن است زنی سالخورده حامله شود؟[۲۴] او پس از مدتی باردار شد. اسحاق، فرزند او و ابراهیم است.[۲۵] در دو سوره از قرآن کریم، به بشارت فرشتگان و واکنش ساره به فرزنددار شدن خود اشاره شده است.[۲۶]
ساره پیش از بشارت به بارداری، از آنجا که نازا بود، کنیز خود، هاجر را به همسرش ابراهیم می‌بخشد تا از او صاحب فرزند شود و پس از آن، اسماعیل، فرزند ابراهیم و هاجر متولد می‌شود.[۲۷]
درگذشت
ساره، همسر ابراهیم(ع)، در سن ۱۲۷ سالگی در منطقه حبرون درگذشت.[۲۸] پس از وفات ساره، ابراهیم مکانی از حبرون را از ساکنان آن خرید و ساره را در آنجا دفن کرد.[۲۹] بعدها ابراهیم، اسحاق و یعقوب در این مکان دفن شدند.[۳۰] مکان مذکور، با عنوان حرم ابراهیمی شناخته می‌شود و در شهر الخلیل در جنوب قدس قرار دارد.[۳۱]
ویژگی‌ها
بر اساس روایتی منسوب به امام علی(ع)، ساره از آنجا که فرشتگان با وی سخن گفته‌اند و به او بشارت تولد اسحاق داده‌اند، محدَّثه خوانده می‌شود.[۳۲] بر اساس روایت مذکور، حضرت مریم، حضرت زهرا و همچنین مادر حضرت موسی(ع) هم محدثه هستند.[۳۳] شیعیان معتقدند ملائکه فقط با انبیا و رسولان سخن نگفته‌اند؛ بلکه با ائمه، حضرت فاطمه و کسانی دیگر نیز سخن گفته‌اند.[۳۴] آیاتی از قرآن کریم، از جمله آیات ۴۲ و ۴۵ سوره آل عمران، درباره سخن گفتن ملائکه با حضرت مریم، مؤید این باور دانسته شده است.[۳۵]
در روایاتی که توسط شیخ صدوق و علی بن ابراهیم قمی نقل شده، به حسادت و کج‌خلقی ساره پس از تولد اسماعیل، و صبر ابراهیم(ع) در این باره اشاره شده است.[۳۶] با این حال، برخی محققان معاصر، این روایات را از جهت سند و دلالت ضعیف دانسته‌اند.[۳۷] بنابر آنچه در تورات آمده است، ساره از ابراهیم خواست که هاجر و اسماعیل را از خانه‌اش بیرون کند، اما ابراهیم از این خواسته ساره ناخشنود شد.[۳۸] گرچه سرانجام پس از آنکه خداوند از او خواست آن کار را انجام دهد، به خواست ساره عمل کرد.[۳۹]
با این حال، در برخی دیگر از روایات، سرپرستی و تربیت فرزندان شیعیان و کودکان مؤمنان در عالم برزخ، به ساره و ابراهیم واگذار می‌شود تا آنها را تربیت کنند و سپس به پدر و مادران‌شان تحویل دهند.[۴۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۷۳.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۳۰۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۷۰؛ راوندی، قصص الانبیاء(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۶.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۷.
- ↑ ابن حبیب، دار الآفاق الجدیدة، ص۳۹۴.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۴۴، به نقل از دیگران.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۳۱.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ حسینی عاملی، الانبیاء حیاتهم قصصهم، ۱۳۹۱ق، ص۱۱۶ و ۱۲۹.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۴۵.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۱؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۳، ص۵۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۷۰.
- ↑ دقس، آشنایی با زنان قرآنی، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۰ و ۱۱۱.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۳، ص۵۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۲۲۶-۲۲۹.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۲۳۱-۲۳۲.
- ↑ دقس، آشنایی با زنان قرآنی، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۶-۱۱۹.
- ↑ دقس، آشنایی با زنان قرآنی، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۶-۱۱۹.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۴۸-۲۴۹.
- ↑ نگاه کنید به: سوره هود، آیه ۷۱-۷۳؛ سوره ذاریات، آیه ۲۹ و ۳۰.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۳، ص۵۳.
- ↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۳.
- ↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۳.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۳، ص۵۲-۵۳.
- ↑ حسینی جلالی، مزارات اهل البیت و تاریخها، ۱۴۱۵ق، ص۲۵۴.
- ↑ عاشور، موسوعة اهل البیت، ۱۴۲۷ق، ج۷، ص۲۴.
- ↑ عاشور، موسوعة اهل البیت، ۱۴۲۷ق، ج۷، ص۲۴.
- ↑ امینی، مصحف فاطمی، ۱۳۸۲ش، ص۶۰.
- ↑ امینی، مصحف فاطمی، ۱۳۸۲ش، ص۶۰-۶۱.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۷؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۳۶۱ش، ص۱۲۸؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ق، ج۱، ص۶۰.
- ↑ نگاه کنید به: تهامی، «ساره همسر ابراهیم(ع) در قرآن و روایات».
- ↑ کتاب مقدس، سفر پیدایش، باب ۲۱، آیه ۹-۱۵.
- ↑ کتاب مقدس، سفر پیدایش، باب ۲۱، آیه ۹-۱۵.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۹۰؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۹۳.
یادداشت
- ↑ عبدالصاحب حسینی عاملی بر این باور است که مادران ساره و ابراهیم که دختران لاحج بودند با عموی ابراهیم و پدر ابرهیم ازدواج کردند. از این دو ازدواج، ساره و ابراهیم به دنیا آمدند؛ بنابراین، ساره دخترخاله و دخترعموی ابراهیم است. البته به گفته او، مادر ساره قبل از ازدواج با عموی ابراهیم، با برادر ابراهیم ازدواج کرد و حضرت لوط را به دنیا آورد. به همین دلیل، لوط برادرزاده و پسرخاله ابراهیم، و برادرِ مادری ساره بود، نه برادرِ پدری او. از این رو به گفته وی، خواهر و برادر بودنِ ساره و لوط، باعث نمی‌شود ساره برادرزاده ابراهیم باشد. (حسینی عاملی، الانبیاء حیاتهم قصصهم، ۱۳۹۱ق، ص۱۱۶ و ۱۲۹.)
منابع
- قرآن کریم.
- کتاب مقدس.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن‌حبیب، محمد بن حبیب بن هاشمی بغدادی محبری، المحبر، تحقیق ایلزة لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، بی‌تا.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
- تهامی، فاطمه، و اعظم فرجامی، «ساره همسر ابراهیم(ع) در قرآن و روایات»، در مجله صحیفه مبین، تهران، پژوهشکده قرآن و عترت: معاونت فرهنگی دانشگاه آزاد، شماره ۴۳، پاییز ۱۳۸۷ش.
- حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اهل البیت و تاریخها، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- حسینی عاملی، عبدالصاحب، الأنبیاء: حیاتهم - قصصهم، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۲۰۰۲م.
- حسینی عاملی، عبدالصاحب، الانبیاء حیاتهم قصصهم، بیروت، منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۱ق.
- دقس، فؤاد حمدو، آشنایی با زنان قرآنی، ترجمه فاطمه حیدری، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش.
- راوندی، قطب‌الدین سیعد، قصص الانبیاء(ع)، تصحیح غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد، مرکز پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- عاشور، علی، موسوعة اهل البیت، بیروت، دار نظیر عبود، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبة النشر الإسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعه: در ترجمه بانوان مسلمان شیعه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۹ش.
- مسعودی، علی بن حسین، و داغر، یوسف اسعد، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، مؤسسة‌دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
- مقدسی، محمد بن طاهر، البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیه، بی‌تا.