مالک بن نویره: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
=== اعتراض صحابه به قتل مالک === | === اعتراض صحابه به قتل مالک === | ||
کارهای خلاف شرع خالد، اعتراض برخی صحابه، همچون [[ابوقتاده انصاری]] و [[عبدالله بن عمر]] را بر انگیخت.<ref>مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۵۹.</ref> پس از آنکه گزارش سپاه خالد به مدینه رسید [[عمر بن خطاب|عُمَر بن خَطّاب]] درباره کارهای خلاف شرع خالد با ابوبکر به گفتگو پرداخت و از او خواست خالد را از فرماندهی برکنار کند.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۷۸-۲۷۹.</ref> عمر معتقد بود باید خالد را به سبب [[زنای محصنه|زنای مُحْصِنه]] با همسر مالک، [[سنگسار|سَنگْسار]] و به دلیل کشتن شخص مسلمان، [[قصاص]] کرد.<ref>ابی‌الفداء، تاریخ ابی‌الفداء، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۲۲.</ref> اما ابوبکر با رد درخواست عمر، خالد را در اجتهاد اشتباه خود معذور دانست.<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۲۳.</ref> ابوبکر دستور داد، [[دیه]] مالک از [[بیت‌المال]] پرداخته شود.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۷.</ref> همچنین او به خالد دستور داد از همسر مالک جدا شود، ولی خالد هیچگاه این دستور ابوبکر را انجام نداد.<ref>ابن‌حجر، الإصابه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۱۸.</ref> به گفته [[محمد حسین هیکل]]، از آنجا که ابوبکر در حکومت خود به خالد نیاز داشت، پیوسته او را به کار می‌گرفت.<ref>هیکل، ابوبکر الصدیق، دار المعارف، ص۱۵۷.</ref>، اما عمر خطای او را از یاد نبرد و به همین علت بود که بعد از فوت ابوبکر و خلیفه شدن او، خالد را از فرماندهی سپاه عزل کرد.<ref>هیکل، ابوبکر الصدیق، دار المعارف، ص۱۳۸.</ref> | |||
کارهای خلاف شرع خالد، اعتراض برخی | |||
== مرتد نبودن مالک == | == مرتد نبودن مالک == | ||
نسخهٔ ۱۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۰۲
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۱۸ دی ۱۴۰۲ توسط کاربر:Alikhani برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مالک بن نویره |
| خویشاوندان | متمم بن نویره |
| درگذشت | در زمان خلافت ابوبکر |
| نحوه درگذشت | قتل به دست خالد بن ولید |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | قتل بیدلیل |
| نقش‌های برجسته | نماینده پیامبر(ص) در گردآوری صدقات |
| دیگر فعالیت‌ها | عدم بیعت با ابوبکر |
مالک بن نُوَیْره از صحابه رسول خدا(ص) و از اشراف و بزرگان جاهلیت و اسلام.
وی نماینده پیامبر(ص) در گرفتن صدقات قبیله‌اش بود. پس از درگذشت پیامبر(ص) با خودداری از بیعت با ابوبکر، خالد بن ولید به سوی قبیله‌اش رفت و با اینکه مالک آهنگ جنگ نداشت، خالد دستور داد گردنش را زدند و همسرش را اسیر کرد و با او همبستر شد. این کار خالد اگر چه از طرف برخی همچون ابوقتاده و عمر محکوم و عمر خواهان سنگسار خالد شد اما ابوبکر با خالد برخوردی نکرد و گفت خطا کرده و دیه مالک را از بیت المال پرداخت.
معرفی و جایگاه
مالک بن نُوَیرة بن جَمْرَة از صحابه رسول خدا(ص) و از اشراف و بزرگان در دوران جاهلیت و اسلام بود.[۱] او شعر می‌سرود و دیوان شعری داشت.[۲] وی نزد پیامبر(ص) رفت و مسلمان شد.[۳] پیامبر او را نماینده خود در قبیله‌اش کرد تا زکات را از آنان بگیرد.[۴]
ماجرای قتل مالک بن نویره، از مسائل چالشی کلامی در نزد فریقین است.[۵] کشته شدن مالک به دست خالد بن ولید و همبستر شدن او با همسر مالک، از جنجالی‌ترین اتفاقات مربوط به جنگ‌های رِدّه خوانده شده است.[۶] به گفته مَقْدِسی، تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری، پس از مسئله امامت، اختلاف مسلمان‌ها در جنگ‌های رده ظاهر شد؛ اگرچه ابوبکر معتقد بود باید با اهل رده جنگید، اما مسلمانان با او مخالفت کردند.[۷]
به گفته شیخ عباس قمی، از محدثان شیعه در قرن چهاردهم قمری، مالک بن نویره به سبب محبتی که به اهل‌بیت(ع) داشت، کشته شد.[۸] مطابق روایتی که فضل بن شاذان نقل کرده، پیامبر(ص) مالک بن نویره را از اهل بهشت معرفی کرده است.[۹] این رویداد هنگامی رخ داد که مالک از پیامبر(ص) خواست ایمان را به او بیاموزد و پیامبر(ص) برخی از احکام شرعی را به او آموخت و وی را به خلافت امام علی(ع) رهنمون ساخت.[۱۰] مطابق نقل ابن‌شاذان، پس از وفات پیامبر(ص) مالک بن نویره به مدینه آمد و با متوجه شدن خلافت ابوبکر، به وی اعتراض کرد که چرا طبق گفته پیامبر(ص)، خلافت را به امام علی(ع) واگذار نکرده است.[۱۱] در پی این اعتراض، به دستور ابوبکر، قُنْفُذ و خالد بن ولید، مالک را از مسجد بیرون انداختند.[۱۲]
قتل مالک در جنگ‌های رده
به گفته علامه امینی و رسول جعفریان، از تاریخ‌پژوهان شیعه، بدون هیچ تردیدی مالک بن نویره به دلیل انحراف اخلاقی خالد بن ولید کشته شد.[۱۳] مالک از پرداخت زکات به حکومت ابوبکر خودداری و آن را در بین قوم خود تقسیم می‌کرد.[۱۴] به گفته سید عبدالحسین شرف‌الدین نویسنده النص و الاجتهاد، مالک به این دلیل که در مشروعیت خلافت ابوبکر و صحیح بودن پرداخت زکات به او تردید داشت، از دادن زکات به او خودداری می‌کرد.[۱۵] خالد بن ولید به دستور ابوبکر برای مقابله با ارتداد مالک و قبیله‌اش سوی آنان در منطقه بُطاح رفت.[۱۶] ابوبکر دستور داده بود، پیش از آغاز جنگ پایبندی آنان به نماز بررسی شود، تا از این راه از ارتداد آنان مطمئن شوند.[۱۷] مالک که از عزیمت خالد به سوی خود باخبر شده بود، برای نشان دادن حُسن نیت خود و برای جلوگیری از این توهم که آنان سپاهی را آماده ساخته‌اند، اجتماع افراد قبیله خود متفرق ساخت، تا گمان نکنند آنها آرایش جنگی گرفته‌اند.[۱۸] برخی از انصار که پایبندی مالک و قبیله او به نماز را دیدند، به مخالفت با خالد بن ولید پرداختند، ولی خالد توجهی به آنها نکرد.[۱۹] مالک برای اثبات عدم ارتدادشان همراه با همسرش، ام‌تمیم، نزد خالد حاضر شد، ولی خالد با دیدن همسر او که زن زیبایی بود، مالک را کشت و همان شب با همسر مالک که در عده وفات شوهرش بود، همبستر شد.[۲۰] به گزارش یعقوبی تاریخ‌نگار قرن سوم، خالد با دیدن ام‌تمیم با بیان این جمله که «به خدا قسم آنچه در اختیار داری، جز با کشتن تو به دست نمی‌آورم» مالک را کشت.[۲۱] مطابق گزارش واقدی، مورخ سده دوم هجری، خالد از مدت‌ها قبل در اندیشه امّ‌تمیم بود و مالک علت کشته شدنش را زیبایی همسرش عنوان کرده بود.[۲۲]
اعتراض صحابه به قتل مالک
کارهای خلاف شرع خالد، اعتراض برخی صحابه، همچون ابوقتاده انصاری و عبدالله بن عمر را بر انگیخت.[۲۳] پس از آنکه گزارش سپاه خالد به مدینه رسید عُمَر بن خَطّاب درباره کارهای خلاف شرع خالد با ابوبکر به گفتگو پرداخت و از او خواست خالد را از فرماندهی برکنار کند.[۲۴] عمر معتقد بود باید خالد را به سبب زنای مُحْصِنه با همسر مالک، سَنگْسار و به دلیل کشتن شخص مسلمان، قصاص کرد.[۲۵] اما ابوبکر با رد درخواست عمر، خالد را در اجتهاد اشتباه خود معذور دانست.[۲۶] ابوبکر دستور داد، دیه مالک از بیت‌المال پرداخته شود.[۲۷] همچنین او به خالد دستور داد از همسر مالک جدا شود، ولی خالد هیچگاه این دستور ابوبکر را انجام نداد.[۲۸] به گفته محمد حسین هیکل، از آنجا که ابوبکر در حکومت خود به خالد نیاز داشت، پیوسته او را به کار می‌گرفت.[۲۹]، اما عمر خطای او را از یاد نبرد و به همین علت بود که بعد از فوت ابوبکر و خلیفه شدن او، خالد را از فرماندهی سپاه عزل کرد.[۳۰]
مرتد نبودن مالک
ادله‌ای که شیعه و برخی از اهل‌تسنن بر مسلمان بودن مالک بیان کرده‌اند، چنین است: ۱. اقرار مالک و یارانش به اسلام و اقامه نماز؛ ۲. گواهی تعدادی از صحابه بر اسلام آنان؛ ۳. پرداختن دیه از سوی ابوبکر؛ ۴. دستور ابوبکر بر جدایی خالد، از همسر مالک.[۳۱] با این حال اهل‌تسنن در ارتداد او اختلاف نظر دارند و بعضی او را مرتد دانسته‌اند.[۳۲]
علامه امینی و شرف‌الدین پس از نقل واقعه مربوط به مالک و خالد، توجیهات اهل‌تسنن را نقد کرده‌اند.[۳۳] عقاد معتقد است، اگر چه روایت‌های نقل شده در مورد قتل مالک مختلف است، اما قطعا قتل مالک امری واجب و روشن نبود و ای کاش این واقعه در صفحات زندگانی خالد وجود نداشت.[۳۴]
به باور محمد حسین هیکل، اگرچه ممکن است همبستر شدن با زنی که در عده است، مطابق شرع نباشد، ولی نباید این حکم را شامل افراد نابغه‌ای چون خالد جاری دانست که به حاکمیت کمک می‌کرد.[۳۵]
محمد حسین هیکل، قتل مالک و همبستر شدن او با همسر مالک را در مقابل خدمات بسیار او به حکومت، مسئله ناچیز می‌داند.[۳۶]
تک‌نگاری‌ها
«پژوهشی در حیات سیاسی و مبارزاتی مالک بن نویره» به قلم حسن علی‌پوروحید؛ این کتاب را دفتر انتشارات اسلامی در سال ۱۳۹۵ش در ۶۸۵ صفحه چاپ کرده است.[۳۷]
«مالک بن نویره» اثر دیگر حسن علی‌پوروحید؛ نویسنده در این کتاب ماجرای مربوط به مالک را با رویکرد تحلیلی از اهل‌تسنن بررسی کرده است.[۳۸] این کتاب را انتشارات دلیل ما، در سال ۱۴۰۲ش در ۶۱۶ صفحه منتشر کرده است.[۳۹]
«ماجرای قتل مالک بن نویره» به کوشش علی لباف؛ این اثر که مطالب آن برگفته از آثار سید مرتضی عسگری است، در سال ۱۳۹۱ش به کوشش منیر در تهران منتشر شده است.[۴۰]
پانویس
- ↑ ابن الاثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۶۴.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۲.
- ↑ صیامیان گرجی، «رده، جنگ‌ها»، ص۶۹۵.
- ↑ غلامی، «جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر(ص)»، ص۳۹.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۵، ص۱۲۳.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۱۱.
- ↑ ابن‌شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۵.
- ↑ ابن‌شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۵.
- ↑ ابن‌شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۶.
- ↑ ابن‌شاذان، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۷۶.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۲۱۹-۲۲۰؛ جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۳۸.
- ↑ ابن‌حجر، الإصابه، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۵۶۰.
- ↑ شرف‌الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۸.
- ↑ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۹۵.
- ↑ سید مرتضی، الشافی فی الإمامه، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۶۳.
- ↑ شرف‌الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ واقدی، الرده، ۱۴۱۰ق، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۳۱.
- ↑ واقدی، الرده، ۱۴۱۰ق، ص۱۰۷.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۵۹.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۷۸-۲۷۹.
- ↑ ابی‌الفداء، تاریخ ابی‌الفداء، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۲۲.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۷.
- ↑ ابن‌حجر، الإصابه، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ هیکل، ابوبکر الصدیق، دار المعارف، ص۱۵۷.
- ↑ هیکل، ابوبکر الصدیق، دار المعارف، ص۱۳۸.
- ↑ نگاه کنید به: ابن الاثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۷؛ غلامی، «جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پس از پیامبر(ص)»، ص۴۰.
- ↑ نگاه کنید به: ابن الاثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۷۷.
- ↑ نگاه کنید به: امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۲۱۸-۲۲۹؛ شرف‌الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۶-۱۳۸.
- ↑ عقاد، عبقریة خالد، ۲۰۰۵م، ص۸۰.
- ↑ هیکل، ابوبکر الصدیق، دار المعارف، ص۱۴۰.
- ↑ هیکل، ابوبکر الصدیق، دار المعارف، ص۱۴۱.
- ↑ علی‌پوروحید، پژوهشی در حیات سیاسی و مبارزاتی مالک بن نویره، ۱۳۹۵ش.
- ↑ علی‌پوروحید، مالک بن نویره، ۱۴۰۲ش.
- ↑ علی‌پوروحید، مالک بن نویره، ۱۴۰۲ش.
- ↑ لباف، ماجرای قتل مالک بن نویره، ۱۳۹۱ش.
منابع
- ابن الاثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق: خلیل مأمون شیحا، بیروت: دارالمعرفة، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
- حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف: دائرة المعارف جامع اسلامی، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه، ۱۳۷۹ش.
- عقاد، عباس محمود، عبقریة خالد، قاهره، نهضة مصر، ۲۰۰۵م.
- سید مرتضی، علی بن الحسین، الشافی فی الإمامه، تهران، مؤسسة الصادق(ع)، ۱۴۱۰ق.
- لباف، ماجرای قتل مالک بن نویره، تهران، منیر، ۱۳۹۱ش.
- قمی، عباس، منتهی الآمال ، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۶ق.
- صیامیان گرجی، زهیر، «رده، جنگ‌ها»، در جلد ۲۴ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۸ش.