حدیث صحیح

حدیث صحیح، روایتی که سلسله سند آن از طریق راویانی ثقه (قابل اعتماد) و امامی مذهب به معصوم برسد. این اصطلاح نزد فقهای قبل از قرن هشتم به معنای حدیثی بود که اطمینان داشتند معصوم (ع) آن را بیان کرده است. برخی برای تعریف صحیح، قیدهایی از جمله عدم شُذوذ، عدم عِلَّت، ملاقات راوی با مَرویّ عنه(راوی نخست) را برشمرده‌اند. صحیح، به اعتبار مراتبش به أعلی، أوسط و أدنی تقسیم شده است. از آنجا که در بین روایات موجود، احادیث نادرستی هم وجود دارد، عالمان دینی بر اساس اصول و ضوابط عقلانی و شرعی برای تشخیص حدیث قابل اعتماد که مبنای عمل باشد، دو علم رجال و درایه را بنا نهاده‌اند. با کمک علم رجال، سند احادیث و تک‌تک راویان آن مورد بررسی قرار گرفته و درجۀ اعتبار سند حدیث مشخص می‌شود: حدیث صحیح، حدیث موثق، حدیث حَسَن، حدیث قوی و حدیث ضعیف که هر کدام اقسامی دارند.

صحیح مُضاف، حدیثی است که سند آن تا شخصی که حدیث از وی نقل می‌شود، صحیح است، اگر چه سلسله سند از آن شخص تا معصوم، صحیح نباشد، چه مُرسَل باشد یا منقطع یا غیر آن دو. در مقابل خبر صحیح، خبر ضعیف قرار دارد؛ یعنی حدیثی که خصوصیات حدیث صحیح، حدیث حسن و حدیث موثق را ندارد یا اینکه راویان آن متهم به دروغگویی یا عقائد انحرافی هستند.

تعریف و قیدها

حدیث صحیح، روایتی است که سلسله سند آن توسط راویانی عادل و شیعه دوازده امامی به معصوم متصل گردد.

صحیح در اصطلاح قدما حدیثی است که به اطمینان برسند که از معصوم صادر شده است؛ خواه منشأ اطمینان، وثاقت راوی باشد یا منشأ آن قرائن دیگر باشد و خواه یقین به صدور پیدا کنند یا به گمان برسند.[۱]

اما در اصطلاح متأخران حدیثی است که زنجیره ی سند متصل به معصوم(ع) باشد و همه ی راویان، عادل و امامی باشند.[۲]

[۱] . معجم مصطلحات الرجال و الدرایة، ص ۸۹.

[۲] . معجم مصطلحات الرجال و الدرایة، ص ۸۷.

بعضی عالمان قیدهای دیگری نیز به تعریف اضافه کرده‌اند:

• اهل سنت و جمعی از امامیه، قید عدم شُذوذ و عدم عِلَّت (ضعف و بیماری) را در تعریف، اضافه کرده‌اند. مراد از شذوذ روایت خلاف مشهوری است که توسط راوی ثقه روایت شده باشد؛ و منظور از علت، عبارت است از عیب غیر آشکاری که موجب ضعف حدیث شود، مثلا سند در ظاهر متصل به معصوم است ولی با دقت روشن می‌شود در سند افتادگی وجود دارد.
• بعضی چون بخاری در صحیح، ملاقات راوی را با مَرویّ عنه(راوی نخست) نیز شرط صحت دانسته‌اند، ولی این شرط نزد مُسلم و دیگران از اهل سنت و نیز نزد امامیه معتبر نیست.
• شافعی و سخاوی و به پیروی از آنان جمع دیگری از پیشوایان اهل سنت، مذهب خاصی را شرط قبول روایت ندانسته و روایات ثقات مذاهب را قبول دارند خطیب بغدادی از علی بن مدینی (از پیشوایان حدیث اهل سنت) نقل می‌کند که می‌گفت: اگر حدیث اهل کوفه را به جهت تشیع رد کنیم، کتاب‌های حدیث از بین می‌رود.

حدیث صحیح نزد قدما

تعریف خبر صحیح در دیدگاه قدما با تعریف آن نزد متاخران تفاوت دارد. از نظر قدما، خبر صحیح، خبری است که صدور آن از معصوم (ع) از هر راه ممکن ثابت شود. نزد قدما، خبر به مقبول و غیر مقبول تقسیم می‌شود و تقسیم حدیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف در زمان علامه حلی(م۷۲۶) یا استاد او سید بن طاووس به وجود آمد. سه قسم اول صحیح، حسن و موثق، نزد قدما خبر مقبول شمرده می‌شود.

صحیح مضاف

صحیح مُضاف، حدیثی است که سند آن تا شخصی که حدیث از وی نقل می‌شود، صحیح باشد، گر چه سلسله سند از آن شخص تا معصوم، صحیح نباشد، چه مُرسَل باشد یا منقطع یا غیر آن دو، مثلا گفته شود: صحیحة ابن ابی عُمیر عن رجل عن ابی عبدالله (ع).

مراتب حدیث صحیح

صحیح، به اعتبار مراتب سه نوع است:

1. اعلا: اتصاف تمامی راویان به وثاقت، به علم یا به شهادت دو عادل باشد.
2. اوسط: اتصاف به وثاقت یک نفر یا همه راویان سند حدیث، به قول یک عادل صورت گیرد.
3. ادنی: اتصاف مزبور به ظن اجتهادی تحقق یابد.

مراتب صحیح نزد اهل سنت بدین ترتیب است:

1. حدیثی که با وجود شرایط صحت در هر دو صحیح (صحیح بخاری و صحیح مسلم) آمده باشد و معمولا چنین حدیثی را متفق علیه و صحیح اعلیٰ می‌نامند.
2. حدیثی که فقط در صحیح بخاری ذکر شده باشد.
3. حدیثی که تنها در صحیح مسلم آمده باشد.
4. حدیثی که واجد شرایط شیخین (بخاری و مسلم) باشد، ولی در صحیحین ذکر نشده باشد.

منابع

• خطیب بغدادی، ابوبکر احمدبن‌علی، الکفایه فی علم الروایة، بیروت، چاپ احمد عمر هاشم، [بی‌تا].
• قاسمی، محمد جمال‌الدین، قواعد التحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیه، [بی‌تا].
• فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
• مدیر شانه چی، کاظم، درایه الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۷ش.
• هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، قم، دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، ج۱و۲و۳، چاپ اول،۱۴۲۶ق.