چهار قل
چهارقُل یا چارقُل، عنوانی برای چهار سوره کافرون، اخلاص، فلق و ناس که همگی با کلمه «قُل» آغاز می‌شوند. این سوره‌ها، سُوَر قل و ذات القلاقل نیز خوانده می‌شوند. بنابر روایتی که از پیامبر(ص) نقل شده و به حدیث ذاتُ القَلاقِل مشهور است، خواندن چهار سوره مذکور، برای در امان ماندن از بلاها توصیه شده است.
تعریف
چهارقل، یا صورت مخفف آن، چارقل، عنوانی است برای چهار سوره از سوره‌های قرآن که با «قُلْ» به معنای «بگو» آغاز می‌شوند.[۱] این سوره‌ها عبارتند از: کافرون که با«قل یا ایها الکافرون» آغاز می‌شود، اخلاص که اولین آیه آن «قل هو الله احد» است، فلق که با «قل اعوذ برب الفلق» آغاز می‌شود و ناس که آیه ابتدایی آن، «قل اعوذ برب الناس» است.[۲]
نام‌های دیگری که به این چهار سوره اطلاق می‌شود، عبارتند از: «سُوَر قل»،[۳] قَلاقِل و «ذات القلاقِل».[۴]
سوره جن نیز با «قُل» آغاز شده است[۵] با این حال از سوره‌های مشهور به «چهارقل» دانسته نمی‌شود.[۶]
فضائل و ویژگی‌ها
در روایات اسلامی، فضیلتی ویژه برای خواندن چهارقل ذکر نشده است؛ با این حال در برخی احادیث، خواندن سوره‌های اخلاص، فلق و ناس، به همراه سوره حمد،[۷] یا آیة الکرسی[۸] برای در امان ماندن از خطرات توصیه شده است؛ همچنین خواندن چهارقل و سوره نصر.[۹]
خواندن چهارقل، در نماز شب و دیگر نمازهای مستحب در شب‌های ماه رجب سفارش شده است.[۱۰] در حدیثی از پیامبر(ص)، مشهور به حدیث «ذات القلاقل»، برای در امان ماندن خود و فرزند و مال از آسیب، خواندن این چهار سوره توصیه شده است.[۱۱]
چهارقل، در دوران‌های مختلف، از عناصر فرهنگ عامه ایرانیان بوده و برای در امان ماندن از خطرات خوانده می‌شده است؛ چنانکه سنایی غزنوی، شاعر فارسی‌زبان قرن پنجم هجری، در یکی از اشعار خود چارقل را حِرز خوانده است.[۱۲] همینطور در یکی از داستان‌های جلال آل احمد (درگذشت: ۱۳۴۸ش) داستان‌نویس اهل ایران آمده است: «صبح‌ها که دکانش را باز می‌کرد، چهارقل می‌خواند».[۱۳]
تفسیر القلاقل
ابن‌سینا فیلسوف شیعه در کتاب «تفسیر القلاقل» به تفسیر سه سوره (اخلاص، فلق و ناس) از چهارقل پرداخته است. این اثر به کوشش احسان یارشاطر با عنوان تفسیر سوره توحید، تفسیر سوره فلق و تفسیر سوره ناس در پنج رساله به چاپ رسیده است.[۱۴] همچنین محمود بن محمد حسنی واعظ، از مفسران قرن هفتم هجری نیز در کتاب بلابل القلاقل به تفسیر آیاتی که با قُلْ آغاز می‌شود پرداخته است.[۱۵]
پانویس
- ↑ لسانی فشارکی، «چارقل»، ص۶۵۷.
- ↑ حریری، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، ۱۳۸۴ش، ص۱۱۸.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۵۹۷.
- ↑ لسانی فشارکی، «چارقل»، ص۶۵۷.
- ↑ سوره جن، آیه۱.
- ↑ لسانی فشارکی، «چارقل»، ص۶۵۷.
- ↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۳۷۰ش، ج۵، ص۷۰۵.
- ↑ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۳۷۰ش، ج۵، ص۷۰۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۸۳۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۲۰، ص۴۳۳؛ سیوطی، تفسیر الدر المنثور، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۶۵۸.
- ↑ خطیب شربینی، مغنی المحتاج، ۱۳۷۷ق، ج۱، ص۲۲۱؛ الدمیاطی الشافعی، إعانة الطالبین، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ قطب الراوندی، سلوة الحزین، ۱۴۰۷ق، ص۸۵؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دار الأضواء، ج۶، ص۳۷۶.
- ↑ حسینی، «تصحیح ابیاتی از حدیقه سنایی بر اساس قدیمی‌ترین نسخه خطی»، ص۱۹.
- ↑ حلاج‌زاده، «جلال و نثر شکسته معاصر»، ص۲۸.
- ↑ ابن‌سینا، پنج رساله، ۱۳۸۳ش.
- ↑ علوی‌مهر، المدخل إلی تاریخ التفسیر والمفسرین، ۱۴۳۵ق، ص۳۱۲-۳۱۴.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، پنج رساله، تصحیح احسان یارشاطر، همدان، دانشگاه بوعلی سینا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
- الدمیاطی الشافعی، عثمان بن محمد شطا، إعانة الطالبین علی حل ألفاظ فتح المعین، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- حریری، محمد یوسف، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، جلد ۱، هجرت، قم، ۱۳۸۴ش .
- حسینی، مریم، «تصحیح ابیاتی از حدیقه سنایی بر اساس قدیمی‌ترین نسخه خطی»، در مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، ش۳۴ و ۳۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۹ش.
- حلاج‌زاده، لیلا، «جلال و نثر شکسته معاصر»، در کتاب ماه ادبیات، ش۱۵۸، آذر ۱۳۸۹ش.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم، ۱۳۷۰ش.
- خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، [قاهره]، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۸م.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۲ش.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، تفسیر الدر المنثور فی التفسیر المأثور، ج۸، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، ج۱۰، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- علوی مهر، حسین، المدخل إلی تاریخ التفسیر والمفسرین، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۴۳۵ق/۱۳۹۲ش.
- قطب الراوندی، سعید بن هبة‌الله، سلوة الحزین و تحفة العلیل الشهیر بالدعوات، قم، دلیل ما، ۱۴۰۷ق.
- لسانی فشارکی، محمدعلی، مدخل چار قل، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۱.
پیوند به بیرون