زید بن علی: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح ارقام |
اصلاح ارقام |
||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
'''زید بن علی'''،(درگذشت:۱۲۲ق) فرزند [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] که در رهبری قیام علیه [[بنی‌امیه]]، زمان [[امام صادق علیه‌السلام]] شهید شد. گروهی از [[شیعه|شیعیان]]، معتقد به [[امامت]] او شدند که به [[زیدیه]] مشهور هستند. | '''زید بن علی'''،(درگذشت:۱۲۲ق) فرزند [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] که در رهبری قیام علیه [[بنی‌امیه]]، زمان [[امام صادق علیه‌السلام]] شهید شد. گروهی از [[شیعه|شیعیان]]، معتقد به [[امامت]] او شدند که به [[زیدیه]] مشهور هستند. | ||
زید قرائتی خاص در [[قرآن]] داشت و با [[تقیه]] مخالف بود و از کسانی که از [[شیخین]] برائت می‌جستند، بیزاری می‌کرد.<ref>الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، | زید قرائتی خاص در [[قرآن]] داشت و با [[تقیه]] مخالف بود و از کسانی که از [[شیخین]] برائت می‌جستند، بیزاری می‌کرد.<ref>عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م ،ص۴۲-۳۴.</ref> او مردم را به تبعیت از [[قرآن|کتاب]] و [[سنت]] و [[جهاد]] با ستمگران و حمایت از محرومان و دستگیری مستمندان دعوت می‌کرد.<ref>نک: مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۲۱۴.</ref> | ||
==نسب== | ==نسب== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==القاب و کنیه== | ==القاب و کنیه== | ||
کنیه زید ابوالحسین بوده است<ref>نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۶۴؛ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۲۵</ref>القاب او عبارتند از: | کنیه زید ابوالحسین بوده است<ref>نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴؛ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۲۵.</ref>القاب او عبارتند از: | ||
* '''زید شهید'''<ref>نک زرکلی، الاعلام، ص۵۹</ref> به خاطر اینکه در قیام علیه ظلم کشته شد. | * '''زید شهید'''<ref>نک زرکلی، الاعلام، ص۵۹</ref> به خاطر اینکه در قیام علیه ظلم کشته شد. | ||
* '''حلیف القرآن'''<ref>عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۴۳؛ صفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۷.</ref> به خاطر این که پیوسته مشغول قرائت قرآن بود؛ | * '''حلیف القرآن'''<ref>عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۳؛ صفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۷.</ref> به خاطر این که پیوسته مشغول قرائت قرآن بود؛ | ||
* '''زید الازیاد'''.<ref>نک | * '''زید الازیاد'''.<ref>نک: شبلنجی، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، ۱۳۰۸ق، ص۴۰۳؛ نوری، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۲۰.</ref>کنایه از مقام او نسبت به [[زید بن حارثه]]، [[زید بن ارقم]]، [[زید بن حسن بن علی]]<ref>رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، ۱۳۷۵ش، ص۱۴.</ref> | ||
==تاریخ ولادت و درگذشت== | ==تاریخ ولادت و درگذشت== | ||
سال‌های ۷۵ق، ۷۸ق،<ref>اعتقاد ابن عساکر در تاریخ دمشق.</ref> ۷۹ق<ref>نگاه کنید به: نوری، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، ص۱۸.</ref>و ۸۰ق<ref>ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب اسلامی، ص۹۹.</ref> سال تولد وی ذکر شده است. او در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>نگاه کنید به: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۳۰؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۶۴.</ref><br> | سال‌های ۷۵ق، ۷۸ق،<ref>اعتقاد ابن عساکر در تاریخ دمشق.</ref> ۷۹ق<ref>نگاه کنید به: نوری، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۱۸.</ref>و ۸۰ق<ref>ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب اسلامی، ص۹۹.</ref> سال تولد وی ذکر شده است. او در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>نگاه کنید به: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۰؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴.</ref><br> | ||
در مورد سال [[شهادت]] او نیز اختلاف است. سال‌های [[سال ۱۲۰ هجری قمری|۱۲۰]]،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴.</ref> [[سال ۱۲۱ هجری قمری|۱۲۱]]<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹.</ref> و [[سال ۱۲۲ هجری قمری|۱۲۲ قمری]]<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹ و ۲۴۲.</ref> به عنوان سال شهادت وی ذکر شده است. | در مورد سال [[شهادت]] او نیز اختلاف است. سال‌های [[سال ۱۲۰ هجری قمری|۱۲۰]]،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴.</ref> [[سال ۱۲۱ هجری قمری|۱۲۱]]<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹.</ref> و [[سال ۱۲۲ هجری قمری|۱۲۲ قمری]]<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹ و ۲۴۲.</ref> به عنوان سال شهادت وی ذکر شده است. | ||
==اساتید== | ==اساتید== | ||
زید از پدرش ([[امام سجاد(ع)]]) و برادرش ([[امام باقر(ع)]]) و برادرزاده‌اش ([[امام صادق(ع)]]) روایت کرده است<ref>نک خویی، | زید از پدرش ([[امام سجاد(ع)]]) و برادرش ([[امام باقر(ع)]]) و برادرزاده‌اش ([[امام صادق(ع)]]) روایت کرده است<ref>نک: خویی، معجم رجال الحدیث ، ۱۳۷۲ش، ص۳۵۷؛ نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ص۱۸-۱۷.</ref>. همچنین او راوی [[ابان بن عثمان بن عفان]] و [[عبدالله بن ابی رافع]] بود. زید، نزد [[عروه بن زبیر بن عوام]] و [[واصل بن عطاء]] شاگردی کرده است.<ref>نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص ۴۱-۳۹.</ref> اگرچه از نظر بعضی، شاگردی وی نزد واصل بن عطا هم به دلیل انتساب او به اهل بیت(ع) و هم به دلیل هم‌سال بودن زید با واصل بن عطا مورد تردید است.<ref>الامام زید، حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، ۱۳۸۴ش، ص۳۹.</ref> | ||
برخی، علت گرایش [[زیدیه]] به مذهب [[معتزله|اعتزال]] را شاگردی زید، نزد واصل بن عطاء می‌دانند. مناقشه‌ای بین زید و برادرش، باقر(ع)، بر سر شاگردی زید نزد واصل بن عطاء و شرط‌دانستن خروج در امامتِ امام (نک:[[زیدیه#باورهای_زیدیان|باورهای زیدیه]]) صورت گرفته است.<ref>نک | برخی، علت گرایش [[زیدیه]] به مذهب [[معتزله|اعتزال]] را شاگردی زید، نزد واصل بن عطاء می‌دانند. مناقشه‌ای بین زید و برادرش، باقر(ع)، بر سر شاگردی زید نزد واصل بن عطاء و شرط‌دانستن خروج در امامتِ امام (نک:[[زیدیه#باورهای_زیدیان|باورهای زیدیه]]) صورت گرفته است.<ref>نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۰-۴۱.</ref> زید مباحثاتی با [[عبدالرحمن بن ابی لیلی]]، [[ابوحنیفه]] و [[سفیان ثوری]] داشته است.<ref>نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۴.</ref> | ||
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
* [[فضیل بن مرزوق]] | * [[فضیل بن مرزوق]] | ||
* منصور بن معتمر | * منصور بن معتمر | ||
* زبید یامی<ref>نک. صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۶۵ و عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۴۵</ref> | * زبید یامی<ref>نک. صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۵ و عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۵.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
* [[عبدالرحمن بن أبی الزناد]] | * [[عبدالرحمن بن أبی الزناد]] | ||
* عبدالرحمن بن حارث بن عیاش<ref>عبدالرحمن بن الحارث بن عیاش بن أبی ربیعة</ref> | * عبدالرحمن بن حارث بن عیاش<ref>عبدالرحمن بن الحارث بن عیاش بن أبی ربیعة</ref> | ||
* و [[بسام صیرفی]]<ref>نک. عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۴۴</ref> | * و [[بسام صیرفی]]<ref>نک. عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۴.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
"در منابع [[اهل سنت]] کسانی چون ترمذی، نسائی، ابو داوود، ابن ماجه و [[احمد بن حنبل|ابن حنبل]] از وی نقل حدیث کرده‌اند."<ref>نک | "در منابع [[اهل سنت]] کسانی چون ترمذی، نسائی، ابو داوود، ابن ماجه و [[احمد بن حنبل|ابن حنبل]] از وی نقل حدیث کرده‌اند."<ref>نک: صابری، تاریخ فرق اسلامی</ref> | ||
==آثار منسوب به زید== | ==آثار منسوب به زید== | ||
کتاب «المجموع فی الفقه» به روایت [[ابوخالد واسطی]] از زید، منسوب به زید بن علی است.<ref>نک. زرکلی، الاعلام، ص۵۹ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۶۶؛ عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، | کتاب «المجموع فی الفقه» به روایت [[ابوخالد واسطی]] از زید، منسوب به زید بن علی است.<ref>نک. زرکلی، الاعلام، ص۵۹ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۶؛ عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م،ص۴۶.</ref> این کتاب مشهورترین اثر منسوب به او بوده و شروحی نیز بر آن نوشته شده است. | ||
دیگر کتب ذکر شده برای زید عبارتند از تفسیر غریب القرآن المجید، اخبار زید بن علی.<ref> عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.</ref> تثبیت الإمامة، مناسک یا منسک الحج، قراءة زید بن علی، رسالة فی الجدل مع المرجئة، کتاب الصفوة، رسالة فی حقوق اللّه<ref>نک. الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.</ref>، و کتاب فی الرد علی القدریة من القرآن<ref>نک | دیگر کتب ذکر شده برای زید عبارتند از تفسیر غریب القرآن المجید، اخبار زید بن علی.<ref> عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.</ref> تثبیت الإمامة، مناسک یا منسک الحج، قراءة زید بن علی، رسالة فی الجدل مع المرجئة، کتاب الصفوة، رسالة فی حقوق اللّه<ref>نک. الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.</ref>، و کتاب فی الرد علی القدریة من القرآن<ref>نک: بغدادی، اصول الدین، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۷.</ref>. | ||
==قیام زید== | ==قیام زید== | ||
{{اصلی|قیام زید بن علی}} | {{اصلی|قیام زید بن علی}} | ||
زید در شب [[چهارشنبه]] [[۱ صفر]] [[سال ۱۲۲ هجری قمری|سال ۱۲۲هجری قمری]] قیام کرد. بنا بود قیام او دیرتر از این تاریخ صورت گیرد اما به دلیل کشته‌شدن دو تن از یارانش و احتمال اینکه به آنان شبیخون زده شود قیام آنها در تاریخ مذکور واقع شد. فرماندار کوفه که از قیام زید باخبر شده بود مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و با بستن درها، عملا آنان را زندانی کرد تا نتوانند به سپاه زید بپیوندند. از این رو از پنجاه هزار نفری که با زید بیعت کرده بودند، تنها ۲۸۰ نفر و به نقلی ۳۰۰ نفر اطراف او را گرفته بودند.<ref> انساب الاشراف، بلاذری، ج۳، ص۲۴۴.</ref> شعار سپاهیان زید [[یا منصور امت]] بود<ref>نوری، زیدبن‌علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ص۱۲۱</ref><br> | زید در شب [[چهارشنبه]] [[۱ صفر]] [[سال ۱۲۲ هجری قمری|سال ۱۲۲هجری قمری]] قیام کرد. بنا بود قیام او دیرتر از این تاریخ صورت گیرد اما به دلیل کشته‌شدن دو تن از یارانش و احتمال اینکه به آنان شبیخون زده شود قیام آنها در تاریخ مذکور واقع شد. فرماندار کوفه که از قیام زید باخبر شده بود مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و با بستن درها، عملا آنان را زندانی کرد تا نتوانند به سپاه زید بپیوندند. از این رو از پنجاه هزار نفری که با زید بیعت کرده بودند، تنها ۲۸۰ نفر و به نقلی ۳۰۰ نفر اطراف او را گرفته بودند.<ref> انساب الاشراف، بلاذری، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۴۴.</ref> شعار سپاهیان زید [[یا منصور امت]] بود<ref>نوری، زیدبن‌علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ص۱۲۱</ref><br> | ||
زید پیش از قیام، ده ماه در [[کوفه]] و [[بصره]] مخفیانه مردم را به قیام و [[بیعت]] با خود دعوت کرد<ref>تجارب الامم، | زید پیش از قیام، ده ماه در [[کوفه]] و [[بصره]] مخفیانه مردم را به قیام و [[بیعت]] با خود دعوت کرد<ref>مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۳۷.</ref> نقل شده است در این مدت پنجاه هزار نفر از کوفیان با او بیعت کردند.<ref>الفتوح، ابن اعثم، ج۸، ص۲۹۰؛ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ص۱۳۲</ref> | ||
گفته شده زید نامهای برای [[ابوحنیفه]] فرستاد و او را به کمک خود و جهاد بر ضد حکومت بنی امیه دعوت نمود. ابوحنیفه نیز برای زید کمک مالی فرستاده با امکانات خود او را یاری داد.<ref>مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ص۱۴۱</ref><br> | گفته شده زید نامهای برای [[ابوحنیفه]] فرستاد و او را به کمک خود و جهاد بر ضد حکومت بنی امیه دعوت نمود. ابوحنیفه نیز برای زید کمک مالی فرستاده با امکانات خود او را یاری داد.<ref>مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ص۱۴۱</ref><br> | ||
برای علت قیام زید، چند انگیزه شمرده‌اند: ستم‌های [[بنی امیه]] به مردم، دعوت مردم [[کوفه]]، اختلاف زید و [[عبدالله بن حسن مثنی|عبدالله محض]] بر سر اوقاف علی(ع) در [[مدینه]] که منجر به حکمیت خالد بن عبدالملک و جریان‌های پس از آن شد، سفرهای زید به [[شام]] و برخورد زننده [[هشام بن عبدالملک]] با او در جمع درباریان و تهمت‌های مالی که به زید زده می‌شد.<ref>برای اطلاع از این جریان نک | برای علت قیام زید، چند انگیزه شمرده‌اند: ستم‌های [[بنی امیه]] به مردم، دعوت مردم [[کوفه]]، اختلاف زید و [[عبدالله بن حسن مثنی|عبدالله محض]] بر سر اوقاف علی(ع) در [[مدینه]] که منجر به حکمیت خالد بن عبدالملک و جریان‌های پس از آن شد، سفرهای زید به [[شام]] و برخورد زننده [[هشام بن عبدالملک]] با او در جمع درباریان و تهمت‌های مالی که به زید زده می‌شد.<ref>برای اطلاع از این جریان نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۵۰-۴۷.</ref> | ||
==شهادت== | ==شهادت== | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
یارانش برای مصون ماندن جنازه زید از تعرض دشمن، آن را شبانه و مخفیانه دفن کردند اما دشمن از آن آگاه شد. امویان جنازه زید را بیرون کشیده سرش را از بدنش جدا کرده، به [[شام]] نزد [[هشام بن عبدالملک]] فرستادند و بدنش را به‌دار آویختند. | یارانش برای مصون ماندن جنازه زید از تعرض دشمن، آن را شبانه و مخفیانه دفن کردند اما دشمن از آن آگاه شد. امویان جنازه زید را بیرون کشیده سرش را از بدنش جدا کرده، به [[شام]] نزد [[هشام بن عبدالملک]] فرستادند و بدنش را به‌دار آویختند. | ||
نقل شده است که سر زید پس از شام به [[مصر]] فرستاده شد. در مصر بقعه‌ای به سر زید بن علی منسوب است.<ref>معجم | نقل شده است که سر زید پس از شام به [[مصر]] فرستاده شد. در مصر بقعه‌ای به سر زید بن علی منسوب است.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۴۳.</ref> اما بدن وی تا زمان مرگ هشام بر دار ماند و پس از آن به امر [[ولید بن یزید]]، جنازه را از دار پایین آوردند و سوزاندند و خاکسترش را بر باد دادند.<ref>نک: ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۲۱۲ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۷-۶۶، و ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۶۳، و عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۶، و شبلنجی، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، ۱۳۰۸ق، ص۴۰۳.</ref> | ||
==امام صادق(ع) و قیام زید== | ==امام صادق(ع) و قیام زید== | ||
بسیاری از علمای شیعه از جمله [[شهید اول]] در القواعد، [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] در [[تنقیح المقال]]، [[سید ابوالقاسم خویی|خوئی]] در [[معجم رجال الحدیث]] و همچنین [[سید علی‌خان مدنی|سید علی خان شیرازی]] در [[ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین (کتاب)|ریاض السالکین]]، معتقدند قیام زید به اذن [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بوده است.<ref>برای اطلاع بیشتر از قیام زید بن علی و انگیزه‌های قیام وی نک، عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق | بسیاری از علمای شیعه از جمله [[شهید اول]] در القواعد، [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] در [[تنقیح المقال]]، [[سید ابوالقاسم خویی|خوئی]] در [[معجم رجال الحدیث]] و همچنین [[سید علی‌خان مدنی|سید علی خان شیرازی]] در [[ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین (کتاب)|ریاض السالکین]]، معتقدند قیام زید به اذن [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بوده است.<ref>برای اطلاع بیشتر از قیام زید بن علی و انگیزه‌های قیام وی نک، عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۶۵-۴۷ و شامی؛ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ۱۳۶۷ش، ص۸۱-۷۵ و ابن عماد، شذرات الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۵۹-۱۵۸ و طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۲۰۰-۱۹۳.</ref> | ||
[[امام رضا(ع)]] می‌فرماید: پدرم [[موسی بن جعفر(ع)]] از پدرش [[امام صادق(ع)]] شنیده بود که می‌فرمود: | [[امام رضا(ع)]] می‌فرماید: پدرم [[موسی بن جعفر(ع)]] از پدرش [[امام صادق(ع)]] شنیده بود که می‌فرمود: | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
وقتی زید از حضور حضرت امام صادق (ع) بیرون رفت امام فرمود: | وقتی زید از حضور حضرت امام صادق (ع) بیرون رفت امام فرمود: | ||
{{وسط‌چین}} | {{وسط‌چین}} | ||
<font color=green>'''«وای بر کسی که ندای او را بشنود و به یاری او نشتابد»'''</font><ref>عیون أخبار | <font color=green>'''«وای بر کسی که ندای او را بشنود و به یاری او نشتابد»'''</font><ref>عیون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۲۵.</ref>{{پایان}} | ||
'''اعتقاد زید''' | '''اعتقاد زید''' | ||
در روایتی از محمد بن مسلم نقل شده که: | در روایتی از محمد بن مسلم نقل شده که: | ||
:::«بر زید بن علی(ع) وارد شدم و گفتم گروهی می‌گویند تو صاحب این امر(امامت) هستی. پاسخ داد نه؛ اما من از عترت ایشان هستم. گفتم پس چه کسی این کار را پس از شما متصدی خواهد شد؟ پاسخ داد: هفت تن از خلفاء که مهدی(عج) از ایشان است. ابن مسلم گفت: پس از آن بر امام باقر(ع) وارد شدم و این جریان را خبر دادم. حضرت فرمود: برادرم زید راست گفت، در آینده‌ای نزدیک پس از من، هفت تن از اوصیاء این امر را عهده‌دار خواهند شد و مهدی(عج) نیز از آن‌هاست...»<ref>قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۹ و | :::«بر زید بن علی(ع) وارد شدم و گفتم گروهی می‌گویند تو صاحب این امر(امامت) هستی. پاسخ داد نه؛ اما من از عترت ایشان هستم. گفتم پس چه کسی این کار را پس از شما متصدی خواهد شد؟ پاسخ داد: هفت تن از خلفاء که مهدی(عج) از ایشان است. ابن مسلم گفت: پس از آن بر امام باقر(ع) وارد شدم و این جریان را خبر دادم. حضرت فرمود: برادرم زید راست گفت، در آینده‌ای نزدیک پس از من، هفت تن از اوصیاء این امر را عهده‌دار خواهند شد و مهدی(عج) نیز از آن‌هاست...»<ref>قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۹ و مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۰۰.</ref> | ||
استناد به روایت فوق و برخی روایات دیگر اعتقاد و التزام زید به [[امامت ائمه اثنی عشر|امامت]] [[امام صادق(ع)]] را اثبات می‌کند.<ref>كشّى، ص | استناد به روایت فوق و برخی روایات دیگر اعتقاد و التزام زید به [[امامت ائمه اثنی عشر|امامت]] [[امام صادق(ع)]] را اثبات می‌کند.<ref>كشّى، اختيار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۳۶۱ و ابن شهر آشوب، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م، ج۳، ص ۳۲۹.</ref> | ||
==فرزندان زید== | ==فرزندان زید== | ||
* [[یحیی بن زید|یحیی]]: وی پس از پدرش قیام کرد و در [[جوزجان]] به شهادت رسید.<ref>کمالی سرپلی، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، ص ۹۴ - ۱۱۵.</ref> | * [[یحیی بن زید|یحیی]]: وی پس از پدرش قیام کرد و در [[جوزجان]] به شهادت رسید.<ref>کمالی سرپلی، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، ص ۹۴ - ۱۱۵.</ref> | ||
* حسین، معروف به [[حسین ذوالدمعه]]، این لقب بدان سبب به وی داده شده که در عزای پدرش بسیار گریه می‌کرد. پس از شهادت زید، [[امام صادق(ع)]] تربیت وی را بر عهده گرفت.<ref>رجال العلامة الحلی، ص۵۱.</ref> | * حسین، معروف به [[حسین ذوالدمعه]]، این لقب بدان سبب به وی داده شده که در عزای پدرش بسیار گریه می‌کرد. پس از شهادت زید، [[امام صادق(ع)]] تربیت وی را بر عهده گرفت.<ref>علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۵۱.</ref> | ||
* محمد که از اصحاب امام صادق (ع) بود.<ref> مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ج۹، ص۴۶.</ref> | * محمد که از اصحاب امام صادق (ع) بود.<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۴۶.</ref> | ||
* عیسی که پس از عمری زندگی مخفیانه در سن ۶۰ سالگی در کوفه درگذشت.<ref>بحارالانوار، ج ۴۶، ص۱۵۸.</ref> بنا بر گزارشاتی وی نیز از اصحاب امام صادق(ع) بوده است.<ref>مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ج۸، ص۲۸۲.</ref> | * عیسی که پس از عمری زندگی مخفیانه در سن ۶۰ سالگی در کوفه درگذشت.<ref>بحارالانوار، ج ۴۶، ص۱۵۸.</ref> بنا بر گزارشاتی وی نیز از اصحاب امام صادق(ع) بوده است.<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۸۲.</ref> | ||
نسل زید از سه فرزندش عیسی، محمد و حسین باقی ماند.<ref> مجلسی، بحار الأنوار، ج۴۶، ص ۱۵۷.</ref> | نسل زید از سه فرزندش عیسی، محمد و حسین باقی ماند.<ref> مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص ۱۵۷.</ref> | ||
==شکل‌گیری فرقه زیدیه== | ==شکل‌گیری فرقه زیدیه== | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۱۷: | ||
پس از [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]] برخی از [[علویان]]، اندیشه قیام مسلحانه را به عنوان یکی از شروط [[امامت]] و راهبرد مقابله با ظالمان قلمداد کردند. با شکل‌گیری این تفکر سیاسی در دوره [[امام سجاد(ع)]]، سنگ بنای [[زیدیه]] نهاده شد.<ref>مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۲۰.</ref><ref>احمد محمود صبحی، فی علم الکلام دراسة فلسفية لآراء الفرق الإسلامية فی اصول الدین، ج۳، ص۴۸ ـ ۵۲.</ref> | پس از [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]] برخی از [[علویان]]، اندیشه قیام مسلحانه را به عنوان یکی از شروط [[امامت]] و راهبرد مقابله با ظالمان قلمداد کردند. با شکل‌گیری این تفکر سیاسی در دوره [[امام سجاد(ع)]]، سنگ بنای [[زیدیه]] نهاده شد.<ref>مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۲۰.</ref><ref>احمد محمود صبحی، فی علم الکلام دراسة فلسفية لآراء الفرق الإسلامية فی اصول الدین، ج۳، ص۴۸ ـ ۵۲.</ref> | ||
اختلاف میان علویان به دو دیدگاه مبارزه فرهنگی یا قیام مسلحانه علیه دستگاه [[اموی]] برمیگشت. نتیجه این اختلاف پس از [[شهادت]] [[امام زین العابدین(ع)]] پدید آمد. عده ای [[امامت]] [[امام محمد باقر (ع)]] را پذیرفتند و گروهی دیگر که معتقد به اندیشه [[قیام به سیف]] بودند به امامت زید بن علی برادر امام محمد باقر(ع) معتقد و به زیدیه مشهور شدند.<ref>تاریخ و عقاید زیدیه، | اختلاف میان علویان به دو دیدگاه مبارزه فرهنگی یا قیام مسلحانه علیه دستگاه [[اموی]] برمیگشت. نتیجه این اختلاف پس از [[شهادت]] [[امام زین العابدین(ع)]] پدید آمد. عده ای [[امامت]] [[امام محمد باقر (ع)]] را پذیرفتند و گروهی دیگر که معتقد به اندیشه [[قیام به سیف]] بودند به امامت زید بن علی برادر امام محمد باقر(ع) معتقد و به زیدیه مشهور شدند.<ref>فرمانیان، موسوی نژاد، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳ و ۳۴. </ref> بر این اساس شیعیانِ معتقد به قیام مسلحانه، زید بن علی را پس از [[امام علی (ع)]]، [[حسنین(ع)]]و [[حسن مثنی]]<ref group="یادداشت">در مورد امامت حسن مثنی اختلاف است برخی از ملل و نحل نویسان و پژوهشگران حسن مثنی را به عنوان امام زیدیه به شمار آوردهاند و برخی آن را نمی‌پذیرند.</ref> به عنوان امام پنجم [[اهل بیت (ع)]] می‌دانند.<ref>فضیلة عبدالامیر شامی، تاریخ فرقه الزیدیة بین القرنین الثانية و الثالثة للهجرة، ص۴۰.</ref> | ||
==معرفی کتاب== | ==معرفی کتاب== | ||
| خط ۱۳۳: | خط ۱۳۳: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصار، ۱۳۸۵ق. | * ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصار، ۱۳۸۵ق. | ||
* ابن بابويه، محمد بن علی(شیخ صدوق)، الأمالی، قم، انتشارات کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۲ش. | |||
* همو، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق. | |||
* ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، تصحیح: نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق. | * ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، تصحیح: نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق. | ||
* ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، محقق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق. | * ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، محقق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق. | ||
* ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م. | |||
* ابن عماد، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۹ق. | * ابن عماد، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۹ق. | ||
* ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، محقق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا. | * ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، محقق: احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا. | ||
* بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، تعریب عبدالحلیم نجار، قم، دارالکتب الاسلامی، ۲۰۰۶م. | * بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، تعریب عبدالحلیم نجار، قم، دارالکتب الاسلامی، ۲۰۰۶م. | ||
* تمیمی بغدادی، عبدالقاهر ابن طاهر، اصول | * بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، تحقیق: محمد باقرمحمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م. | ||
* حلی، حسن بن | * تمیمی بغدادی، عبدالقاهر ابن طاهر، اصول الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۱ق. | ||
* خویی، ابو القاسم، | * حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف، دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق. | ||
* رضوی اردکانی، سید ابوفاضل، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، | * خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه، ۱۳۷۲ش. | ||
* زرکلی، خیر الدین، | * رضوی اردکانی، سید ابوفاضل، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش. | ||
* شامی، فضیلت، | * زرکلی، خیر الدین، قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۶م. | ||
* شبلنجی، | * شامی، فضیلت، تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ترجمه: سید محمد ثقفی و علی اکبر مهدی‌پور، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، ۱۳۶۷ش. | ||
* صابری، حسین، | * شبلنجی، مؤمن بن حسن، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، قم، الشریف الرضی، ۱۳۰۸ق. | ||
* صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۸۴ش. | |||
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۷ق. | |||
* طبری، محمد بن جریر، | * عمر كشّى، محمدبن، اختيار معرفة الرجال، مشهد، چاپ حسن مصطفوى، ۱۳۴۸ش؛ | ||
* عمرجی، احمد شوقی ابراهیم، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، مکتبه مدبولی، | * عمرجی، احمد شوقی ابراهیم، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، قاهره، مکتبه مدبولی، ۲۰۰۰م . | ||
* فرمانیان، مهدی؛ موسوی‌نژاد، سید علی، تاریخ و عقاید زیدیه، قم، ادیان، ۱۳۸۹ش. | |||
* فرمانیان، | |||
* قمی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر، قم، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ق. | * قمی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر، قم، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ق. | ||
* کمالی سرپلی، عبدالقادر، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، شماره ۳، تابستان ۱۳۸۷. | * کمالی سرپلی، عبدالقادر، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، شماره ۳، تابستان ۱۳۸۷. | ||
* مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار(ط- بیروت)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق. | |||
* مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش. | |||
* مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه کاظم مدیر شانه چی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش. | |||
* نوری، حاتم، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۴ش. | |||
* نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق. | |||
* یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، چاپ اول، ۱۹۹۵م. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{امام سجاد(ع)}} | {{امام سجاد(ع)}} | ||
نسخهٔ ۲۱ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۷
 | این مقاله نیازمند گسترش است. لطفاً اگر تخصص و توانایی گسترش این مقاله را دارید، آن را بهبود بخشید. |
| نام | زید بن علی |
|---|---|
| نقش | قیام بر ضد بنی امیه |
| کنیه | ابوالحسین |
| زادروز | ۷۵ یا ۷۸ یا ۸۰ هجری |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | بین ۱۲۰، ۱۲۱ یا ۱۲۲ هجری |
| لقب(ها) | زید شهید، حلیف القرآن، زید الازیاد. |
| پدر | امام سجاد (ع) |
| مادر | جیدا |
| همسر(ان) | ریطه، دختر عبدالله بن محمد حنفیه |
| فرزند(ان) | یحیی،عیسی،محمد |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
زید بن علی،(درگذشت:۱۲۲ق) فرزند امام سجاد(ع) که در رهبری قیام علیه بنی‌امیه، زمان امام صادق علیه‌السلام شهید شد. گروهی از شیعیان، معتقد به امامت او شدند که به زیدیه مشهور هستند.
زید قرائتی خاص در قرآن داشت و با تقیه مخالف بود و از کسانی که از شیخین برائت می‌جستند، بیزاری می‌کرد.[۱] او مردم را به تبعیت از کتاب و سنت و جهاد با ستمگران و حمایت از محرومان و دستگیری مستمندان دعوت می‌کرد.[۲]
نسب
زید پسر امام سجاد(ع)، چهارمین امام شیعیان است. نام مادر زید به صورت‌های گوناگونی ضبط شده است: جیدا، جید، حیدان و حوراء. مختار ثقفی مادر زید را به سی هزار درهم خرید و به امام سجاد(ع) هدیه کرد.[۳] او فرزندان دیگری به نامهای علی، عمر و خدیجه از امام سجاد(ع) به دنیا آورد.[۴]
القاب و کنیه
کنیه زید ابوالحسین بوده است[۵]القاب او عبارتند از:
- زید شهید[۶] به خاطر اینکه در قیام علیه ظلم کشته شد.
- حلیف القرآن[۷] به خاطر این که پیوسته مشغول قرائت قرآن بود؛
- زید الازیاد.[۸]کنایه از مقام او نسبت به زید بن حارثه، زید بن ارقم، زید بن حسن بن علی[۹]
تاریخ ولادت و درگذشت
سال‌های ۷۵ق، ۷۸ق،[۱۰] ۷۹ق[۱۱]و ۸۰ق[۱۲] سال تولد وی ذکر شده است. او در مدینه به دنیا آمد.[۱۳]
در مورد سال شهادت او نیز اختلاف است. سال‌های ۱۲۰،[۱۴] ۱۲۱[۱۵] و ۱۲۲ قمری[۱۶] به عنوان سال شهادت وی ذکر شده است.
اساتید
زید از پدرش (امام سجاد(ع)) و برادرش (امام باقر(ع)) و برادرزاده‌اش (امام صادق(ع)) روایت کرده است[۱۷]. همچنین او راوی ابان بن عثمان بن عفان و عبدالله بن ابی رافع بود. زید، نزد عروه بن زبیر بن عوام و واصل بن عطاء شاگردی کرده است.[۱۸] اگرچه از نظر بعضی، شاگردی وی نزد واصل بن عطا هم به دلیل انتساب او به اهل بیت(ع) و هم به دلیل هم‌سال بودن زید با واصل بن عطا مورد تردید است.[۱۹]
برخی، علت گرایش زیدیه به مذهب اعتزال را شاگردی زید، نزد واصل بن عطاء می‌دانند. مناقشه‌ای بین زید و برادرش، باقر(ع)، بر سر شاگردی زید نزد واصل بن عطاء و شرط‌دانستن خروج در امامتِ امام (نک:باورهای زیدیه) صورت گرفته است.[۲۰] زید مباحثاتی با عبدالرحمن بن ابی لیلی، ابوحنیفه و سفیان ثوری داشته است.[۲۱]
شاگردان
صاحب کتاب الروض النضیر، نام کسانی که از زید کسب علم کرده‌اند را ذکر کرده است. تعدادی از آنان به شرح زیر است.
- عیسی، محمد و یحیی؛ فرزندان زید
- سلیمان بن مهران
- سعید بن خیثم
- ابو خالد کابلی
- سلمة بن کهیل
- ابن ابی زناد
- مطالب بن زیاد
- فضیل بن مرزوق
- منصور بن معتمر
- زبید یامی[۲۲]
راویان از زید
برخی راویان از زید عبارتند از:
- امام صادق(ع)
- محمد بن مسلم زهری
- شعبة بن حجاج
- عبدالرحمن بن أبی الزناد
- عبدالرحمن بن حارث بن عیاش[۲۳]
- و بسام صیرفی[۲۴]
"در منابع اهل سنت کسانی چون ترمذی، نسائی، ابو داوود، ابن ماجه و ابن حنبل از وی نقل حدیث کرده‌اند."[۲۵]
آثار منسوب به زید
کتاب «المجموع فی الفقه» به روایت ابوخالد واسطی از زید، منسوب به زید بن علی است.[۲۶] این کتاب مشهورترین اثر منسوب به او بوده و شروحی نیز بر آن نوشته شده است.
دیگر کتب ذکر شده برای زید عبارتند از تفسیر غریب القرآن المجید، اخبار زید بن علی.[۲۷] تثبیت الإمامة، مناسک یا منسک الحج، قراءة زید بن علی، رسالة فی الجدل مع المرجئة، کتاب الصفوة، رسالة فی حقوق اللّه[۲۸]، و کتاب فی الرد علی القدریة من القرآن[۲۹].
قیام زید
زید در شب چهارشنبه ۱ صفر سال ۱۲۲هجری قمری قیام کرد. بنا بود قیام او دیرتر از این تاریخ صورت گیرد اما به دلیل کشته‌شدن دو تن از یارانش و احتمال اینکه به آنان شبیخون زده شود قیام آنها در تاریخ مذکور واقع شد. فرماندار کوفه که از قیام زید باخبر شده بود مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و با بستن درها، عملا آنان را زندانی کرد تا نتوانند به سپاه زید بپیوندند. از این رو از پنجاه هزار نفری که با زید بیعت کرده بودند، تنها ۲۸۰ نفر و به نقلی ۳۰۰ نفر اطراف او را گرفته بودند.[۳۰] شعار سپاهیان زید یا منصور امت بود[۳۱]
زید پیش از قیام، ده ماه در کوفه و بصره مخفیانه مردم را به قیام و بیعت با خود دعوت کرد[۳۲] نقل شده است در این مدت پنجاه هزار نفر از کوفیان با او بیعت کردند.[۳۳]
گفته شده زید نامهای برای ابوحنیفه فرستاد و او را به کمک خود و جهاد بر ضد حکومت بنی امیه دعوت نمود. ابوحنیفه نیز برای زید کمک مالی فرستاده با امکانات خود او را یاری داد.[۳۴]
برای علت قیام زید، چند انگیزه شمرده‌اند: ستم‌های بنی امیه به مردم، دعوت مردم کوفه، اختلاف زید و عبدالله محض بر سر اوقاف علی(ع) در مدینه که منجر به حکمیت خالد بن عبدالملک و جریان‌های پس از آن شد، سفرهای زید به شام و برخورد زننده هشام بن عبدالملک با او در جمع درباریان و تهمت‌های مالی که به زید زده می‌شد.[۳۵]
شهادت
سرانجام پس از دو روز درگیری میان سپاه اندک زید و سپاه اموی، تیری به پیشانی زید اصابت کرد و در اثر آن به شهادت رسید.[۳۶] یارانش برای مصون ماندن جنازه زید از تعرض دشمن، آن را شبانه و مخفیانه دفن کردند اما دشمن از آن آگاه شد. امویان جنازه زید را بیرون کشیده سرش را از بدنش جدا کرده، به شام نزد هشام بن عبدالملک فرستادند و بدنش را به‌دار آویختند.
نقل شده است که سر زید پس از شام به مصر فرستاده شد. در مصر بقعه‌ای به سر زید بن علی منسوب است.[۳۷] اما بدن وی تا زمان مرگ هشام بر دار ماند و پس از آن به امر ولید بن یزید، جنازه را از دار پایین آوردند و سوزاندند و خاکسترش را بر باد دادند.[۳۸]
امام صادق(ع) و قیام زید
بسیاری از علمای شیعه از جمله شهید اول در القواعد، مامقانی در تنقیح المقال، خوئی در معجم رجال الحدیث و همچنین سید علی خان شیرازی در ریاض السالکین، معتقدند قیام زید به اذن امام صادق(ع) بوده است.[۳۹]
امام رضا(ع) می‌فرماید: پدرم موسی بن جعفر(ع) از پدرش امام صادق(ع) شنیده بود که می‌فرمود:
- «زید برای قیامش با من مشورت کرد، من به او گفتم عموجان اگر دوست داری که همان شخص به‌دار آویخته در کُناسه کوفه باشی، راه همین است.»
وقتی زید از حضور حضرت امام صادق (ع) بیرون رفت امام فرمود:
«وای بر کسی که ندای او را بشنود و به یاری او نشتابد»[۴۰]
اعتقاد زید
در روایتی از محمد بن مسلم نقل شده که:
- «بر زید بن علی(ع) وارد شدم و گفتم گروهی می‌گویند تو صاحب این امر(امامت) هستی. پاسخ داد نه؛ اما من از عترت ایشان هستم. گفتم پس چه کسی این کار را پس از شما متصدی خواهد شد؟ پاسخ داد: هفت تن از خلفاء که مهدی(عج) از ایشان است. ابن مسلم گفت: پس از آن بر امام باقر(ع) وارد شدم و این جریان را خبر دادم. حضرت فرمود: برادرم زید راست گفت، در آینده‌ای نزدیک پس از من، هفت تن از اوصیاء این امر را عهده‌دار خواهند شد و مهدی(عج) نیز از آن‌هاست...»[۴۱]
استناد به روایت فوق و برخی روایات دیگر اعتقاد و التزام زید به امامت امام صادق(ع) را اثبات می‌کند.[۴۲]
فرزندان زید
- یحیی: وی پس از پدرش قیام کرد و در جوزجان به شهادت رسید.[۴۳]
- حسین، معروف به حسین ذوالدمعه، این لقب بدان سبب به وی داده شده که در عزای پدرش بسیار گریه می‌کرد. پس از شهادت زید، امام صادق(ع) تربیت وی را بر عهده گرفت.[۴۴]
- محمد که از اصحاب امام صادق (ع) بود.[۴۵]
- عیسی که پس از عمری زندگی مخفیانه در سن ۶۰ سالگی در کوفه درگذشت.[۴۶] بنا بر گزارشاتی وی نیز از اصحاب امام صادق(ع) بوده است.[۴۷]
نسل زید از سه فرزندش عیسی، محمد و حسین باقی ماند.[۴۸]
شکل‌گیری فرقه زیدیه
پس از شهادت امام حسین(ع) برخی از علویان، اندیشه قیام مسلحانه را به عنوان یکی از شروط امامت و راهبرد مقابله با ظالمان قلمداد کردند. با شکل‌گیری این تفکر سیاسی در دوره امام سجاد(ع)، سنگ بنای زیدیه نهاده شد.[۴۹][۵۰]
اختلاف میان علویان به دو دیدگاه مبارزه فرهنگی یا قیام مسلحانه علیه دستگاه اموی برمیگشت. نتیجه این اختلاف پس از شهادت امام زین العابدین(ع) پدید آمد. عده ای امامت امام محمد باقر (ع) را پذیرفتند و گروهی دیگر که معتقد به اندیشه قیام به سیف بودند به امامت زید بن علی برادر امام محمد باقر(ع) معتقد و به زیدیه مشهور شدند.[۵۱] بر این اساس شیعیانِ معتقد به قیام مسلحانه، زید بن علی را پس از امام علی (ع)، حسنین(ع)و حسن مثنی[یادداشت ۱] به عنوان امام پنجم اهل بیت (ع) می‌دانند.[۵۲]
معرفی کتاب
- شخصیت و قیام زید بن علی، سید ابو فاضل رضوی اردکانی
- سیره و قیام زید بن علی، حسین کریمان
- الامام زیدبن علی، شریف الشیخ صالح احمد الخطیب، مکتبة الفیصلیه، بیروت لبنان ص. ب ۱۴۰۴ه، ۱۹۸۴م.
- ثورة زید بن علی، ناجی حسن، الدار العربیه للموسوعات، بیروت، ۲۰۰۰ میلادی، ۱۴۲۱ه.
- الامام زید، محمد ابوزهره، دارالذرة الجدیدة، بیروت در ۵۳۹ صفحه ۱۳۷۸ه - ۱۹۵۹میلادی.
- ابوالحسین زید الشهید، سیدمحسن امین، دارالمرتضی بیروت ۱۴۲۳ه - ۲۰۰۳ میلادی.
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
خطای یادکرد: برچسب
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصار، ۱۳۸۵ق.
- ابن بابويه، محمد بن علی(شیخ صدوق)، الأمالی، قم، انتشارات کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۲ش.
- همو، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق.
- ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، تصحیح: نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، محقق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
- ابن عماد، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۹ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، محقق: احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، تعریب عبدالحلیم نجار، قم، دارالکتب الاسلامی، ۲۰۰۶م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، تحقیق: محمد باقرمحمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م.
- تمیمی بغدادی، عبدالقاهر ابن طاهر، اصول الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۱ق.
- حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف، دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه، ۱۳۷۲ش.
- رضوی اردکانی، سید ابوفاضل، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- زرکلی، خیر الدین، قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۶م.
- شامی، فضیلت، تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ترجمه: سید محمد ثقفی و علی اکبر مهدی‌پور، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، ۱۳۶۷ش.
- شبلنجی، مؤمن بن حسن، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، قم، الشریف الرضی، ۱۳۰۸ق.
- صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۸۴ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۷ق.
- عمر كشّى، محمدبن، اختيار معرفة الرجال، مشهد، چاپ حسن مصطفوى، ۱۳۴۸ش؛
- عمرجی، احمد شوقی ابراهیم، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، قاهره، مکتبه مدبولی، ۲۰۰۰م .
- فرمانیان، مهدی؛ موسوی‌نژاد، سید علی، تاریخ و عقاید زیدیه، قم، ادیان، ۱۳۸۹ش.
- قمی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر، قم، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ق.
- کمالی سرپلی، عبدالقادر، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، شماره ۳، تابستان ۱۳۸۷.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار(ط- بیروت)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه کاظم مدیر شانه چی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش.
- نوری، حاتم، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، چاپ اول، ۱۹۹۵م.
- ↑ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م ،ص۴۲-۳۴.
- ↑ نک: مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۲۱۴.
- ↑ نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴.
- ↑ نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴.
- ↑ نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴؛ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۲۵.
- ↑ نک زرکلی، الاعلام، ص۵۹
- ↑ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۳؛ صفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۷.
- ↑ نک: شبلنجی، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، ۱۳۰۸ق، ص۴۰۳؛ نوری، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۲۰.
- ↑ رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، ۱۳۷۵ش، ص۱۴.
- ↑ اعتقاد ابن عساکر در تاریخ دمشق.
- ↑ نگاه کنید به: نوری، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۱۸.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب اسلامی، ص۹۹.
- ↑ نگاه کنید به: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۰؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹ و ۲۴۲.
- ↑ نک: خویی، معجم رجال الحدیث ، ۱۳۷۲ش، ص۳۵۷؛ نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ص۱۸-۱۷.
- ↑ نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص ۴۱-۳۹.
- ↑ الامام زید، حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، ۱۳۸۴ش، ص۳۹.
- ↑ نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۰-۴۱.
- ↑ نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۴.
- ↑ نک. صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۵ و عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۵.
- ↑ عبدالرحمن بن الحارث بن عیاش بن أبی ربیعة
- ↑ نک. عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۴.
- ↑ نک: صابری، تاریخ فرق اسلامی
- ↑ نک. زرکلی، الاعلام، ص۵۹ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۶؛ عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م،ص۴۶.
- ↑ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ نک. الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ نک: بغدادی، اصول الدین، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۷.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ نوری، زیدبن‌علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ص۱۲۱
- ↑ مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۳۷.
- ↑ الفتوح، ابن اعثم، ج۸، ص۲۹۰؛ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ص۱۳۲
- ↑ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ص۱۴۱
- ↑ برای اطلاع از این جریان نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۵۰-۴۷.
- ↑ انساب و الاشراف، ج۳، ص251؛ مقاتل الطالبیین، ص137
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۴۳.
- ↑ نک: ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۲۱۲ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۷-۶۶، و ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۶۳، و عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۶، و شبلنجی، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، ۱۳۰۸ق، ص۴۰۳.
- ↑ برای اطلاع بیشتر از قیام زید بن علی و انگیزه‌های قیام وی نک، عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۶۵-۴۷ و شامی؛ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ۱۳۶۷ش، ص۸۱-۷۵ و ابن عماد، شذرات الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۵۹-۱۵۸ و طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۲۰۰-۱۹۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۲۵.
- ↑ قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۹ و مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۰۰.
- ↑ كشّى، اختيار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۳۶۱ و ابن شهر آشوب، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م، ج۳، ص ۳۲۹.
- ↑ کمالی سرپلی، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، ص ۹۴ - ۱۱۵.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۵۱.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۴۶.
- ↑ بحارالانوار، ج ۴۶، ص۱۵۸.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۸۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص ۱۵۷.
- ↑ مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۲۰.
- ↑ احمد محمود صبحی، فی علم الکلام دراسة فلسفية لآراء الفرق الإسلامية فی اصول الدین، ج۳، ص۴۸ ـ ۵۲.
- ↑ فرمانیان، موسوی نژاد، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳ و ۳۴.
- ↑ فضیلة عبدالامیر شامی، تاریخ فرقه الزیدیة بین القرنین الثانية و الثالثة للهجرة، ص۴۰.
خطای یادکرد: برچسب
<ref> برای گروهی به نام «یادداشت» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="یادداشت"/> یافت نشد.