تحلیل خمس: تفاوت میان نسخه‌ها
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۳۰ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۲۱
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
تحلیل خمس به‌معنای بخشیده شدن خمس، اجازه‌ای است که از ناحیه امامان شیعه برای پرداخت نکردن خمس به پیروانشان داده شده است. مستند این حکم صرفا روایاتی است که از ناحیه برخی ائمه شیعه در کتب روایی وجود دارد. باتوجه به این روایات علت این مسئله پاکی نطفه شیعیان برشمرده شده است. به باور فقیهان باتوجه به روایات سه رویکرد نسبت به مسئله تحلیل خمس وجود دارد: ۱. لزوم پرداخت خمس و توجیه روایات تحلیل ۲. عدم لزوم پرداخت خمس به استناد روایات تحلیل ۳. قبول روایات تحلیل در صورت وجود برخی قیود مانند حضور معصوم، غیبت او یا اختصاص به موارد خاصی مانند هزینه مسکن و ازدواج.
ناصر مکارم شیرازی معتقد است هیچ دلیل قابل قبولی برای تحلیل خمس در دست نیست و صرفا خمس در پولی که جهت مهریه زنان یا خرید کنیز داده می‌شود بخشیده شده تا مشکلی از جهت حلال‌زادگی برای شیعیان پیش نیاید. سید ابوالقاسم خویی تحلیل خمس را مختص به مالی می‌داند که خمس آن پرداخت نشده و از غیر شیعه به شیعه منتقل می‌شود. در مقابل روایات تحلیل خمس، روایاتی وجود دارد که به لزوم پرداخت خمس و راضی نبودن اهل‌بیت(ع) به استفاده از خمس اشاره دارند. این روایات به اخبار تشدید خمس معروف هستند.
تعریف و جایگاه
تحلیل خمس یا اباحه آن، اجازه‌ای جهت پرداخت نکردن خمس از ناحیه امامان شیعه برای پیروانشان است.[۱] بنابر نقل برخی پژوهشگران مستند این حکم صرفا احادیث رسیده از اهل‌بیت(ع) است.[۲] در کتاب وسائل الشیعه ۲۲ روایت در این‌باره از ائمه(ع) نقل شده است که دراین‌میان یک روایت نیز به نحو توقیع از امام زمان(عج) وجود دارد.[۳] این روایات، پاکی نطفه و بی‌انصافی نسبت به گرفتن خمس مالی که خمسش پرداخت نشده و به شیعه منتقل شده را از علل تحلیل خمس برشمرده‌اند.[۴]
در مقابل نظریه تحلیل، روایات تشدید خمس بیان شده که مضمون آنها، تاکید به پرداخت خمس و حلال نبودن استفاده از خمس است. به باور حر عاملی در وسائل الشیعة روایات تشدید خمس مربوط به زمانی است که دو امر زیر وجود داشته باشند: ۱.سادات نیازمندی که بر امام تامین آنها واجب بوده. ۲.حضور وکیلان امامان(ع) که این مبالغ را دریافت کنند.[۵]
دیدگاه فقیهان
در برداشت فقیهان از روایات تحلیل خمس دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد.[۶] نظرات فقیهان در این‌باره به سه دسته قابل تقسیم است.[۷]
- لزوم پرداخت خمس و تاویل احادیث تحلیل خمس: به نقل علامه حلی، ابن‌جنید معتقد است تحلیل خمس از ناحیه ائمه(ع) شرعا ممکن نیست. چرا که تحلیل هر مالی باید از ناحیه مالک آن انجام شود و این در حالی است که امام مالک خمس نیست و صرفا حق تصرف در خمس را دارد.[۸] همچنین سلار تحلیل را مختص انفال دانسته و پرداخت خمس را واجب می‌داند.[۹]
- عدم لزوم پرداخت خمس به استناد اخبار تحلیل: به باور بحرانی در کتاب حدائق در مقابل نظریه لزوم پرداخت خمس، برخی چون محمدباقر سبزواری نویسنده کتاب ذخیرة المعاد و همچنین عبدالله بن صالح بحرانی با استناد به روایاتی که در آنها بدون هیچ قیدی، خمس برای شیعیان حلال شده است، به طور مطلق قائل به لزوم نپرداختن خمس برای شیعیان شده‌اند.[۱۰]
- پذیرفتن اخبار تحلیل با در نظر گرفتن قیود و شرایط خاص: عده‌ای از فقیهان تحلیل خمس را با ذکر قید و شرط خاصی پذیرفته‌اند که برخی از نظریات در این‌باره چنین است:
- تحلیل مربوط به مناکح، مسکن و تجارت در زمان غیبت است. این قول به مشهور فقیهان مانند شیخ طوسی[۱۱] و شهید اول[۱۲] نسبت داده شده است. به گفته شهید ثانی مقصود از مناکح کنیزان آزاد شده در زمان غیبت، مبلغی که در ازای آنها پرداخت می‌شود و همچنین مهریه زنان از سود کسب و کار است. و مقصود از مساکن هزینه مسکن بدست آمده از سود کسب و کار و مقصود از متاجر مبلغی است که از فرد غیر معتقد به خمس به انسان می‌رسد.[۱۳]
- بنابر برداشت برخی از پژوهشگران از عبارات ابن‌جنید، تحلیل، مختص به زمان حضور امام معصوم(ع) است. او معتقد است. هر امام می‌تواند مالی را که تحت اختیار اوست حلال کند. بنابراین حکم تحلیل خمس بعد از زمان حضور آن امام ملغی است.[۱۴]
- شیخ مفید و مکارم شیرازی معتقدند تحلیل خمس با توجه به تعلیلِ پاکی ولادت، مختص به کنیزان و مهر زنان است.[۱۵]
- به باور صاحب وسائل تحلیل صرفا در صورت ناتوانی پرداخت آن به امام و سادات، مجاز است.[۱۶]
- تحلیل مختص به سهم امام است. این نظریه مختار صاحب مدارک، محدث بحرانی و فیض کاشانی است.[۱۷]
- اختصاص تحلیل به هر مالی که خمس آن داده نشده و به شیعیان منتقل می‌شود. این قول را سید ابوالقاسم خویی اختیار کرده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ عبداللهی؛ قراملکی؛ مومنی؛ امام، «نگرشی بر اخبار تحلیل، نفی ضمان خمس سابق بر ملکیت شیعه»، ص۱۱۴.
- ↑ عبداللهی؛ قراملکی؛ مومنی؛ امام، «نگرشی بر اخبار تحلیل، نفی ضمان خمس سابق بر ملکیت شیعه»، ص۱۱۵.
- ↑ عبداللهی؛ قراملکی؛ مومنی؛ امام، «نگرشی بر اخبار تحلیل، نفی ضمان خمس سابق بر ملکیت شیعه»، ص۱۱۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۴۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۴۲-۵۴۳.
- ↑ نورمفیدی، «بررسی اخبار تحلیل خمس»، وبگاه اطلاع‌رسانی سید مجتبی نورمفیدی ؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۱۵۲.
- ↑ نورمفیدی، «بررسی اخبار تحلیل خمس»، وبگاه اطلاع‌رسانی سید مجتبی نورمفیدی.
- ↑ حلی (علامه)، مختلف الشیعة، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۴۰.
- ↑ سلار، المراسم العلویة، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۰؛ عبداللهی؛ قراملکی؛ مومنی؛ امام، «نگرشی بر اخبار تحلیل، نفی ضمان خمس سابق بر ملکیت شیعه»، ص۱۴۲.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۲، ص۴۳۸.
- ↑ حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۳۹.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۰.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۰.
- ↑ عبداللهی؛ قراملکی؛ مومنی؛ امام، «نگرشی بر اخبار تحلیل، نفی ضمان خمس سابق بر ملکیت شیعه»، ص۱۱۹.
- ↑ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۵؛ مکارم شیرازی، «استفتاء درمورد بخشیده شدن خمس در زمان غیبت»، وبگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۴۳.
- ↑ نورمفیدی، «بررسی اخبار تحلیل خمس»، وبگاه اطلاع‌رسانی سید مجتبی نورمفیدی.
- ↑ خویی، موسوعة الامام خویی، ۱۴۱۸ق، ج۲۵، ص۳۵۳.
منابع
- بحرانی، یوسف، حدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، نشر جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- بغدادی (شیخ مفید)، محمد، المقنعة، نشر کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- حلی (علامه حلی)، یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، نشر جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعه الامام خوئی، موسسه احیاء الاثار الامام الخویی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- دیلمی، سلار، المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی، منشورات الحرمین، قم، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، روضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (محشی کلانتر)، داوری، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- عبداللهی، حمیده و علی قراملکی و عابدین مومنی و سید محمدرضا امام، «نگرشی بر اخبار تحلیل، نفی ضمان خمس سابق بر ملکیت شیعه»، دوفصلنامه مطالعات اسلامی فقه و اصول، سال ۴۱، شماره پیاپی ۸۳/۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، «استفتاء درمورد بخشیده شدن خمس در زمان غیبت»، وبگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲/۰۳/۰۶ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالاحیاء لتراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- نورمفیدی، مجتبی، بررسی اخبار تحلیل خمس، وبگاه اطلاع رسانی سید مجتبی نورمفیدی، تاریخ مطلب: ۱۳۹۳/۰۱/۱۸ش، تاریخ بازدید: ۱۴۰۲/۰۳/۰۶ش.