دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط نسخ عبدالله یزدی، کتابت در شعبان ۱۱۰۲ قمری
اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	دعا در روز عید فطر و جمعه
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	امام سجاد(ع)
راوی	متوکل بن هارون
منابع شیعی	صحیفه سجادیه
زمان	پس از نماز عید فطر و روز جمعه
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه از دعاهای امام سجاد(ع) که پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. امام سجاد(ع) در این دعا به تمامی نعمت‌های خدا در حق بندگان اعتراف می‌کند و با عبارات مختلفی درصدد جلب رحمت خدا است.

دعای چهل و ششم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

آموزه‌ها

دعای چهل و ششم، از دعاهای صحیفه سجادیه که امام سجاد(ع) پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. این روزها نظر به عنایت‌بخشی خدا به بندگان، برای مسلمانان اهمیت زیادی دارد، از این‌رو امام زین العابدین(ع) با تعبیرهای مختلفی درصدد جلب محبت خداوند است.

آموزه‌های این دعا به شرح ذیل است:

• مهر و مهربانی خداوند به رانده شده از همه افراد و شهرها
• اقرار به مهربانی و رحم خدا
• ناامید نشدن بندگان از درگاه الهی
• ناچیزی موجودات در برابر وجود بی‌نهایت خدا
• پذیرش انسان‌های بی‌پناه
• حقیر و کوچک شمرده نشدنِ نیازمندان به درگاه الهی از سوی خدا
• پذیرش و قدرشناسی از کارهای ناچیز بندگان توسط خدا و دادن پاداش گران‌بها به آنان
• شتاب نکردن خدا در کیفر بندگان
• اکرام نیازمندان
• اجابت بندگان و گنه‌کاران
• دعوت بندگان گنه‌کار به سوی درگاه الهی
• جهانْ گستره حاکمیت خدا
• خدا پرورش‌دهنده نیکی‌ها و محوکننده بدی‌ها
• اختیار انسان زمینه‌ساز آزمایش الهی و نظام پاداش‌دهی
• ناامیدی، خسارت و تهی‌دستی ثمره رهاکردن خدا
• باز بودن درهای رحمت الهی
• امید و رجا به درگاه خدا
• مهلت دادن و مداراکردن خدا با گنه‌کاران براساس کَرَم و احسانش
• کوچکی و حقارت تمام مدعیان بزرگی و شرافت، در برابر خداوند
• حجّت و پادشاهی استوار و همیشگی الهی
• عدالت در مجازات الهی
• ناتوانی انسان از وصف و شکر نعمت
• دعا برای عاقبت به‌خیری
• محرومیت و نومیدی نتیجه روی آوردن به غیرخدا
• زیانکاری در خواست کنندگان از غیر خدا
• باز بودن در رحمت الهی به روی مشتاقان
• جاری بودن بخشندگی خداوند برای در خواست کنندگان
• مصونیت استغفار کنندگان در پرتو استفغار از شقاوت و بدبختی
• گستردگی رزق الهی برای گناهکاران
• فراگیری حلم الهی حتی برای خدا ستیزان
• مهلت دادن به گناهکاران و متجاوزان ستمگران سنت الهی است.
• لزوم توبه در سریع‌ترین زمان

شرح‌ها

دعای چهل و ششم در شرح‌های صحیفه سجادیه از جمله در کتاب دیار عاشقان اثر حسین انصاریان، شهود و شناخت اثر محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی و شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر سید احمد فهری به زبان فارسی شرح شده است.

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه همچنین در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی، فی ظلال الصحیفه السجادیه اثر محمدجواد مغنیه، ریاض العارفین تألیف محمد بن محمد دارابی و آفاق الروح نوشته سید محمدحسین فضل‌الله به زبان عربی شرح شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح‌های لُغوی مانند تعلیقات علی الصحیفه السجادیه اثر فیض کاشانی و شرح الصحیفة السجادیه نوشته عزالدین جزائری توضیح داده شده است.

متن و ترجمه دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي يَوْمِ الْفِطْرِإِذَا انْصَرَفَ مِنْ صَلَاتِهِ قَامَ قَائِماً ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، وَ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ:

دعای آن حضرت است در روز عید فطر و جمعه، هنگامی که از نمازش بازمی‌گشت به پا می‌ایستاد آنگاه رو به قبله می‌کرد و می‌گفت:

(۱) يَا مَنْ يَرْحَمُ مَنْ لَا يَرْحَمُهُ الْعِبَادُ

(۱) ای آن‌که رحم می‌کند به کسی که بندگان به او رحم نمی‌کنند!

(۲) وَ يَا مَنْ يَقْبَلُ مَنْ لَا تَقْبَلُهُ الْبِلَادُ

(۲) ای آن‌که می‌پذیرد کسی را که کشورها او را نمی‌پذیرند!

(۳) وَ يَا مَنْ لَا يَحْتَقِرُ أَهْلَ الْحَاجَةِ إِلَيْهِ

(۳) ای آن‌که نیازمندان درگاهش را، حقیر و کوچک نمی‌شمرد!

(۴) وَ يَا مَنْ لَا يُخَيِّبُ الْمُلِحِّينَ عَلَيْهِ.

(۴) ای آن‌که اصرارکنندگان به پیشگاهش را ناامید نمی‌کند!

(۵) وَ يَا مَنْ لَا يَجْبَهُ بِالرَّدِّ أَهْلَ الدَّالَّةِ عَلَيْهِ

(۵) ای آن‌که دست ردّ به سینهٔ کسانی که عمل خود را در برابر حضرتش بزرگ می‌شمارند نمی‌زند!

(۶) وَ يَا مَنْ يَجْتَبِي صَغِيرَ مَا يُتْحَفُ بِهِ، وَ يَشْكُرُ يَسِيرَ مَا يُعْمَلُ لَهُ.

(۶) ای آن‌که ارمغان و هدیهٔ کوچک را می‌پذیرد و اندک کاری که برایش انجام می‌گیرد، سپاس می‌نهد!

(۷) وَ يَا مَنْ يَشْكُرُ عَلَى الْقَلِيلِ وَ يُجَازِي بِالْجَلِيلِ

(۷) و ای آن‌که عمل کم را قدرشناسی می‌کند و پاداش بزرگ می‌دهد!

(۸) وَ يَا مَنْ يَدْنُو إِلَى مَنْ دَنَا مِنْهُ.

(۸) و ای آن‌که هر که به او نزدیک شود، به او نزدیک می‌شود!

(۹) وَ يَا مَنْ يَدْعُو إِلَى نَفْسِهِ مَنْ أَدْبَرَ عَنْهُ.

(۹) و ای آن‌که هر که را از او روی گردانده، به سوی خود می‌خواند!

(۱۰) وَ يَا مَنْ لَا يُغَيِّرُ النِّعْمَةَ، وَ لَا يُبَادِرُ بِالنَّقِمَةِ.

(۱۰) و ای آن‌که نعمت را تغییر نمی‌دهد و به انتقام شتاب نمی‌ورزد!

(۱۱) وَ يَا مَنْ يُثْمِرُ الْحَسَنَةَ حَتَّى يُنْمِيَهَا، وَ يَتَجَاوَزُ عَنِ السَّيِّئَةِ حَتَّى يُعَفِّيَهَا.

(۱۱) و ای آن‌که نیکی را به بار می‌نشاند تا آن را بیافزاید و از بدی می‌گذرد تا آن را محو و نابود کند!

(۱۲) انْصَرَفَتِ الْآمَالُ دُونَ مَدَى كَرَمِكَ بِالْحَاجَاتِ، وَ امْتَلَأَتْ بِفَيْضِ جُودِكَ أَوْعِيَةُ الطَّلِبَاتِ، وَ تَفَسَّخَتْ دُونَ بُلُوغِ نَعْتِكَ الصِّفَاتُ، فَلَكَ الْعُلُوُّ الْأَعْلَى فَوْقَ كُلِّ عَالٍ، وَ الْجَلَالُ الْأَمْجَدُ فَوْقَ كُلِّ جَلَالٍ.

(۱۲) آرزوها پیش از رسیدن به قلمرو و حوزهٔ کرمت، حاجت روا برگشتند و ظرف‌های طلب به فیض بخششت لبریز شدند و اوصاف پیش از رسیدن به وصفت، از هم گسیختند. برتری در بالاترین مرتبه‌اش که ورای هر برتری است مخصوص توست و بزرگی و عظمت که فراتر از هر بزرگی و عظمت است، ویژهٔ توست.

(۱۳) كُلُّ جَلِيلٍ عِنْدَكَ صَغِيرٌ، وَ كُلُّ شَرِيفٍ فِي جَنْبِ شَرَفِكَ حَقِيرٌ، خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَيْرِكَ، وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَكَ، وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلَّا بِكَ، وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلَّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ

(۱۳) هر بزرگی نزد تو کوچک و هر شریفی در کنار شرفت حقیر است. آنان که به سوی غیر تو کوچ کردند، ناامید شدند؛ و آنان که جز تو را خواستند، به خسارت نشستند؛ و آنان که به درگاه غیر تو فرود آمدند، تباه شدند؛ و نعمت خواهان جز آنان که از فضل و احسان تو نعمت خواستند، دچار تهی‌دستی و قحطی شدند.

(۱۴) بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِينَ، وَ جُودُكَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِينَ، وَ إِغَاثَتُكَ قَرِيبَةٌ مِنَ الْمُسْتَغِيثِينَ.

(۱۴) درِ رحمتت برای تمام خواهندگان باز، و عطایت برای گدایان رایگان، و فریادرسی‌ات به فریادخواهان نزدیک است،

(۱۵) لَا يَخِيبُ مِنْكَ الْآمِلُونَ، وَ لَا يَيْأَسُ مِنْ عَطَائِكَ الْمُتَعَرِّضُونَ، وَ لا يَشْقَى بِنَقِمَتِكَ الْمُسْتَغْفِرُونَ.

(۱۵) آرزومندان از تو نومید نمی‌شوند و درخواست‌کنندگان از عطایت مأیوس نمی‌گردند و آمرزش خواهان به کیفرت، بدبخت نمی‌شوند.

(۱۶) رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاكَ، وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاكَ، عَادَتُكَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِيئِينَ، وَ سُنَّتُكَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِينَ حَتَّى لَقَدْ غَرَّتْهُمْ أَنَاتُكَ عَنِ الرُّجُوعِ، وَ صَدَّهُمْ إِمْهَالُكَ عَنِ النُّزُوعِ.

(۱۶) سفرهٔ روزی‌ات برای گنه‌کاران پهن است و بردباری‌ات به جانب کسی که با تو دشمنی ورزید، روی آورنده است. عادتت احسان به بدکاران و راه و روشت مهلت به متجاوزان است تا جایی که مدارایت، اینان را از بازگشت و توبه به درگاهت فریب داده و غافل ساخته؛ و مهلت دادنت، ایشان را از خودداری از گناه بازداشته.

(۱۷) وَ إِنَّمَا تَأَنَّيْتَ بِهِمْ لِيَفِيئُوا إِلَى أَمْرِكَ، وَ أَمْهَلْتَهُمْ ثِقَةً بِدَوَامِ مُلْكِكَ، فَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ خَتَمْتَ لَهُ بِهَا، وَ مَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ خَذَلْتَهُ لَهَا.

(۱۷) جز این نیست که آنان را فرصت دادی، به خاطر این‌که به فرمانت بازگردند؛ و برای اطمینان به دوام فرمانروایی‌ات مهلتشان دادی؛ پس آن‌که اهل سعادت بود، فرجامِ کارش را به سعادت ختم کردی؛ و آن‌که اهل بدبختی بود، به بدبختی‌اش واگذاشتی.

(۱۸) كُلُّهُمْ صَائِرُونَ، إِلَى حُكْمِكَ، وَ أَمُورُهُمْ آئِلَةٌ إِلَى أَمْرِكَ، لَمْ يَهِنْ عَلَى طُولِ مُدَّتِهِمْ سُلْطَانُكَ، وَ لَمْ يَدْحَضْ لِتَرْكِ مُعَاجَلَتِهِمْ بُرْهَانُكَ.

(۱۸) همهٔ اینان، چه سعادتمندان و چه شقاوتمندان به حکم و حکومت تو بازمی‌گردند؛ و کارشان منتهی به فرمان تو می‌شود. طولانی شدن زمان زندگی گنه‌کاران، قدرت پادشاهی‌ات را سست نمی‌کند؛ و شتاب نورزیدن در عقوبت و بازپرسی آنان، برهان و دلیلت را باطل نمی‌سازد.

(۱۹) حُجَّتُكَ قَائِمَةٌ لَا تُدْحَضُ، وَ سُلْطَانُكَ ثَابِتٌ لَا يَزُولُ، فَالْوَيْلُ الدَّائِمُ لِمَنْ جَنَحَ عَنْكَ، وَ الْخَيْبَةُ الْخَاذِلَةُ لِمَنْ خَابَ مِنْكَ، وَ الشَّقَاءُ الْأَشْقَى لِمَنِ اغْتَرَّ بِكَ.

(۱۹) حجّتت استوار و پابرجاست و باطل نگردد؛ و پادشاهی‌ات ثابت و همیشگی است و از بین نمی‌رود؛ پس عذاب همیشگی بر کسی است که از تو روی تافت و نومیدی ذلّت‌بار برای کسی که از تو نومید شد و بدترین تیره‌بختی برای کسی که به رحمت و کرم تو مغرور گشت.

(۲۰) مَا أَكْثَرَ تَصَرُّفَهُ فِي عَذَابِكَ، وَ مَا أَطْوَلَ تَرَدُّدَهُ فِي عِقَابِكَ، وَ مَا أَبْعَدَ غَايَتَهُ مِنَ الْفَرَجِ، وَ مَا أَقْنَطَهُ مِنْ سُهُولَةِ الْمَخْرَجِ!! عَدْلًا مِنْ قَضَائِكَ لَا تَجُورُ فِيهِ، وَ إِنْصَافاً مِنْ حُكْمِكَ لَا تَحِيفُ عَلَيْهِ.

(۲۰) چه بسیار دگرگونی‌هایی که در عذابت برای او هست و چه بسیار زمان طولانی و درازی که در عرصهٔ کیفرت رفت و آمد خواهد داشت؛ و فرج و گشایش از چنین انسانی چه اندازه دور است و از رهایی یافتن از دوزخ، به آسانی و سهولت، چه بسیار ناامید است. این مجازات‌ها، بر اساس عدالت در داوری توست که در آن ستم نمی‌کنی؛ و از انصاف در فرمان توست که بی‌عدالتی در آن روا نمی‌داری.

(۲۱) فَقَدْ ظَاهَرْتَ الْحُجَجَ، وَ أَبْلَيْتَ الْأَعْذَارَ، وَ قَدْ تَقَدَّمْتَ بِالْوَعِيدِ، وَ تَلَطَّفْتَ فِي التَّرْغِيبِ، وَ ضَرَبْتَ الْأَمْثَالَ، وَ أَطَلْتَ الْإِمْهَالَ، وَ أَخَّرْتَ وَ أَنْتَ مُسْتَطِيعٌ لِلمُعَاجَلَةِ، وَ تَأَنَّيْتَ وَ أَنْتَ مَلِي‏ءٌ بِالْمُبَادَرَةِ

(۲۱) همانا حجّت‌هایت را برای بیداری مردم، پی‌درپی آوردی و دلیل و عذرت را به سوی آنان فرستادی و تهدیدت را یادآور شدی و در ترغیب بندگان به ایمان و عمل، لطف و مدارا را به کار گرفتی؛ و برای بیداری آنان، مثل‌ها زدی؛ و مهلت به مردم را طولانی کردی. کیفر را به تأخیر انداختی، در حالی که بر شتابِ به عذاب توانا بودی؛ و فرصت دادی در صورتی که بر عجله قدرت داشتی.

(۲۲) لَمْ تَكُنْ أَنَاتُكَ عَجْزاً، وَ لَا إِمْهَالُكَ وَهْناً، وَ لَا إِمْسَاكُكَ غَفْلَةً، وَ لَا انْتِظَارُكَ مُدَارَاةً، بَلْ لِتَكُونَ حُجَّتُكَ أَبْلَغَ، وَ كَرَمُكَ أَكْمَلَ، وَ إِحْسَانُكَ أَوْفَى، وَ نِعْمَتُكَ أَتَمَّ، كُلُّ ذَلِكَ كَانَ وَ لَمْ تَزَلْ، وَ هُوَ كَائِنٌ وَ لَا تَزَالُ.

(۲۲) مدارایت از روی ناتوانی و مهلت دادنت از باب سستی و خودداری‌ات به خاطر غفلت و به تأخیر انداختنت از روی مدارا و سازش نبود؛ بلکه برای این بوده که حجّتت رساتر و بزرگواری‌ات کامل‌تر و احسانت فراگیرتر و نعمتت تمام‌تر باشد. تمام اینها بود و هست و می‌باشد و خواهد بود.

(۲۳) حُجَّتُكَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ تُوصَفَ بِكُلِّهَا، وَ مَجْدُكَ أَرْفَعُ مِنْ أَنْ يُحَدَّ بِكُنْهِهِ، وَ نِعْمَتُكَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَى بِأَسْرِهَا، وَ إِحْسَانُكَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُشْكَرَ عَلَى أَقَلِّهِ

(۲۳) حجّتت برتر از آن است که بتوان همهٔ آن را به دایرهٔ وصف کشید و بزرگی‌ات بالاتر از آن است که بتوان به عمق و ژرفای آن رسید و نعمتت بیش از آن است که به شماره درآید و احسانت افزون‌تر از آن است که کمترینش سپاس شود.

(۲۴) وَ قَدْ قَصَّرَ بِيَ السُّكُوتُ عَنْ تَحْمِيدِكَ، وَ فَهَّهَنِيَ الْإِمْسَاكُ عَنْ تَمْجِيدِكَ، وَ قُصَارَايَ الْإِقْرَارُ بِالْحُسُورِ، لَا رَغْبَةً- يَا إِلَهِي- بَلْ عَجْزاً.

(۲۴) اکنون، نبودن زبان سخن، مرا از سپاسگزاری‌ات ناتوان ساخته؛ و خودداری از بزرگداشتت، مرا درمانده و ناتوان کرده؛ و نهایت قدرتم این است که به درماندگی از سپاست اقرار کنم. ای خدای من! این درماندگیِ از سپاس، نه از بی‌رغبتی، بلکه از ناتوانی من است.

(۲۵) فَهَا أَنَا ذَا أَؤُمُّكَ بِالْوِفَادَةِ، وَ أَسْأَلُكَ حُسْنَ الرِّفَادَةِ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اسْمَعْ نَجْوَايَ، وَ اسْتَجِبْ دُعَائِي، وَ لَا تَخْتِمْ يَوْمِي بِخَيْبَتِي، وَ لَا تَجْبَهْنِي بِالرَّدِّ فِي مَسْأَلَتِي، وَ أَكْرِمْ مِنْ عِنْدِكَ مُنْصَرَفِي، وَ إِلَيْكَ مُنْقَلَبِي، إِنَّكَ غَيْرُ ضَائِقٍ بِمَا تُرِيدُ، وَ لَا عَاجِزٍ عَمَّا تُسْأَلُ، وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ.

(۲۵) اینک منم که آمدن به درگاه تو را قصد می‌کنم و از حضرتت توقع پذیرایی نیک دارم؛ پس بر محمد و آلش درود فرست و رازم را بشنو و دعایم را مستجاب کن و روزم را به نومیدی ختم مکن و نسبت به گدایی‌ام، دست ردّ به سینه‌ام نزن؛ و رفتنم را از نزدت و بازگشتم را به سویت، گرامی دار؛ زیرا هر چه را اراده کنی، از انجامش دچار سختی نمی‌شوی؛ و در برآوردن آنچه از تو خواسته شود، ناتوان نمی‌باشی؛ و تو بر هر کاری توانایی و حول و قوّه‌ای نیست، جز به خدای بلندمرتبهٔ بزرگ.

جستارهای وابسته

دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه

پیوند به بیرون

• متن و صوت دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه