الناصریات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سیدمرتضی علم‌‌الهدی (۳۵۵-۴۳۶ق) |
| موضوع | فقه |
| سبک | مقارن |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۷ق |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/71532 |
الناصِرِیّات یا مَسائِلُ الناصِرِیّات یا مَسائِلُ الطَبَریّات، کتابی فقهی، به زبان عربی، نوشته سید مرتضی (۳۵۵-۴۳۶ق) است. این کتاب که پس از دیگر کتب فقهی سید مرتضی نگاشته شده، شامل ۲۰۷ مسئله در ۱۶ فصل است. نویسنده کتاب ضمن رعایت اختصار در بیان مسائل، به تبیین فقه مقارنه‌اى بین مذاهب پرداخته و نظر استدلالی خود را بیان نموده است.
کتاب الناصریات دارای نسخههای متعدد خطی است و در ایران تا ۲۹ مورد شمرده شده است. چاپ سنگی این کتاب در سال ۱۲۷۲ق در ضمن کتاب الجوامع الفقهیه انجام شد. پس از این تاریخ چاپ‌های متعددی از این کتاب صورت گرفت که آخرینِ آن در سال ۱۳۹۹ش توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی بوده است.
نویسنده
علی بن حسین بن موسی معروف به سید مرتضی علم الهدی (۳۵۵-۴۳۶ق) فقیه و متکلم امامی[۱] و از شخصیت‌های پرنفوذ اجتماعی در دوره آل‌بویه است.[۲] وی از شاگردان شیخ مفید[۳] و از پیشگامان روش اجتهادی در فقه شیعه بود[۴] که آثار بسیاری در فقه، اصول فقه، تفسیر قرآن از او بر جای مانده است.[۵]
كتاب مسائل الناصریات، شرح و تصحیح كتاب الفقه الناصریه نوشته حسن بن علی، مشهور به ناصر کبیر (درگذشتهٔ ۳۰۴ق)، جد مادرى سید مرتضى است،[۶] که در سال ۴۱۵ق نگاشته شده است.[۷] [یادداشت ۱]
محتوا
كتاب الناصریات شامل ۲۰۷ مسئله در ۱۶ فصل به ترتیب زیر است:
طهارت، صلاة، زکاة، صوم، حج، نکاح، طلاق، بیع، شفعه، رهن، غصب، دیات، اَیمان، فرائض، قضاء و مسائل متفرقه.[۸]
نویسنده کتاب ضمن رعایت اختصار در بیان مسائل، به آیات قرآن، روایات و اجماع استناد نموده و از مباحث اصولى همچون مفهوم حصر، دلالت امر بر وجوب و فور، و اجتماع امر و نهى استفاده نموده است.[۹]
جایگاه و ویژگی‌ها
كتاب الناصریات از جمله کتب فقهی مشهور است كه قرن‌ها مورد توجه فقها بوده و سید مرتضی آن را پس از سایر كتب فقهى‌اش همچون مسائل الخلاف، تنزیه الأنبیاء و الأئمه(ع) و مسائل أصول الفقه نگاشته است.[۱۰] در طرح مباحث این کتاب، وسعت اطلاعات در نقل نظرات مذاهب اسلامى و استدلالهای مکرر سید مرتضی در مباحث فقهی، مشهود است.[۱۱]
از جمله ویژگی‌های کتاب الناصریات عبارتند از:
- عبارات روان و رعایت گزیده‌گویی در بیان مسائل.[۱۲] سید مرتضی در مسئله پایانی کتاب، خود به این موضوع اشاره نموده است.[۱۳]
- این كتاب به روش فقه مقارن و مقایسه‌ای[یادداشت ۲] بین مذاهب اسلامى پرداخته است، و از آن جمله ۸۱ مورد از موارد اشتراک بین زیدیه و شیعه دوازده‌امامى -مانند مسأله ذكر «حَیَّ عَلَى خَیرِِ العَمَل» در اذان و اقامه- را بیان نموده است.[۱۴]
- کتاب الناصریات به‌عنوان کتابی استدلالی شناخته می‌شود. سید مرتضی در این كتاب علاوه بر استناد به آیات و روایات و اجماع، وارد مباحث اصولى شده و از آنها در استدلالهای خود بهره برده است.[۱۵]
- با وجودی که سید مرتضی در این کتاب، در موارد متعددی نظرات مخالفین را نقل و نقد نموده است، اما روح تفاهم و گفتگوی مسالمت‌آمیز بین علماء در آن به چشم می‌خورد.[۱۶]
نسخه‌‌شناسی
کتاب الناصریات دارای نسخههای متعدد خطی است. فهرستگان نسخههای خطی ایران تعداد این نسخه‌ها را تا ۲۹ مورد شمرده است.[۱۷] برخی از قدیمی‌ترینِ این نسخه‌ها عبارتد از:
- نسخه خطی کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، قم، شماره نسخه: ۱۲۹۲۳/۴۱، تاریخ کتابت: ۱۰۴۸ق.[۱۸]
- نسخه خطی کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، قم، شماره نسخه: ۴۳۶۲/۲، کاتب: سید محمدرضا بن محمد تقی موسوی، تاریخ کتابت: ۱۲۳۶ق.[۱۹]
- نسخه خطی کتابخانه مَلِک، تهران، شماره نسخه: ۲۸۴۴/۱، کاتب: ابوالحسن بن حاج محمد قاری نجفی، تاریخ کتابت: قرن یازده قمری.[۲۰]
- نسخه خطی کتابخانه فیضیه، قم، شماره نسخه: ۱۸۰۶، تاریخ کتابت: قرن یازده قمری.[۲۱]
- نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد، شماره نسخه: ۲۶۴۵، تاریخ کتابت: ۱۰۹۳ق.[۲۲]
- نسخه خطی شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، که در نزد نوه‌اش شیخ هادی بن شیخ عباس بوده و عنوانش المسائل الطبریات است.[۲۳]
- نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران، شماره نسخه: ۶۹/۳/۱۴، تهران، تاریخ کتابت: قرن دوازده قمری. این نسخه از روی نسخه‌ای قدیمی در نجف که مربوط به سال ۵۷۴ق بوده نوشته شده است،[۲۴] که برخی به اشتباه تاریخ تألیف نسخه موجود را ۵۷۴ق ذکر نمودند.[۲۵]
تاریخ نشر
الناصریات برای اولین بار در سال ۱۲۷۲ق در ضمن کتاب الجوامع الفقهیه چاپ سنگی شد.[۲۶] [یادداشت ۳] غیر از این نیز چاپ‌های متعددی از این کتاب صورت گرفت:
ابتدا در سال ۱۴۱۰ق در ضمن كتاب سلسلة الینابیع الفقهیه در بیروت انتشار یافت.[۲۸] سپس در سال ۱۴۱۷ق توسط مركز رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیه در تهران چاپ شد. در سال ۱۳۹۹ش بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در ضمن انتشار مجموعه آثار کنگرۀ بین‌المللی بزرگداشت هزارۀ سید مرتضی چاپ جدیدی از این کتاب را ارائه نمود. در چاپ اخیر این کتاب بر خلاف چاپ‌های قبل،( که بنام مسائل الناصریات بود) عنوان روی جلد کتاب «المسائل الناصریات» ذکر شده است.[۲۹]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۹، ص۲۶۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ اسعدی، متکلمان شیعه: سید مرتضی، ۱۳۹۱ش، ص۵۰ و ۹۰.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۲۸۸؛ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۲۷۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۳۷۰.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۱.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۷، ۱۳۹، ۱۷۰ ، ۲۱۷، ۱۱۰، ۳۰۶، ۲۰۶، ۲۰۷.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۹۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۷، ۲۰۲ و ۲۰۳.
- ↑ جعفرى، هدایة الطالب، ۱۴۲۸ق، ص۲۱۹.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۴۴۵.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۳۹-۴۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۱۳۹ و ۱۷۰ و ۲۱۷.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۳۸.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۱-۳۱۲.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۱.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۲.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۱.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۳۷۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۳۷۱.
- ↑ درایتی، فنخا، ۱۳۹۰ش، ج۲۹، ص۳۱۲.
- ↑ رجوع کنید: نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ذیل کتابشناسی الناصریات.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۵۲.
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/17485/الجوامع-الفقهیه?viewType=pdf
- ↑ مروارید، سلسلة الینابیع الفقهیه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۳۱.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۳۹۹ش.
یادداشت
- ↑ درباره مذهب ناصر کبیر اختلاف نظر است؛ سید حسن امین، نویسنده کتاب مستدرکات اعیان الشیعه، از روی برخی قرائن وی را زیدی‌مذهب دانسته(امین، مستدركات أعیان الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۹۴.) و احمد بن علی نجاشی به جهت برخی آثارش درباره امامان شیعه او را دوازده‌امامی شمرده‌است.(نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ص۵۷-۵۸.)
- ↑ فقه مقارن، روشی است که در آن، آرای مختلف فقها [از مذاهب مختلف] درباره یک مسئله شرعی، همراه با دلیل هر دیدگاه و ترجیح مستدلّ نظریه صحیح، گردآوری می‌شود. (کاشف الغطاء، باب مدينة العلم، مؤسسه کاشف الغطاء، ص۴۳).
- ↑ تهرانی در الذریعه کتاب را بنام جوامع الفقه معرفی کرده ولی در چاپ‌های متعدد این کتاب بنام الجوامع الفقهیه است[۲۷]
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعه، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر - دار بیروت، چاپ اول، ۱۳۸۵ق.
- اسعدی، علیرضا، متکلمان شیعه، سید مرتضی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- امین، سید حسن، مستدرکات أعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- جعفرى، عبدالسلام کاظم، هدایة الطالب، قم، مرکز فقهی ائمه أطهار(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا)، تهران، سا‌زما‌ن اسنا‌د و کتابخانه ملی ایران، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، المسائل الناصریات، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، المسائل الناصریات، مصحح: موسوی بروجردی، سید حسین، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۹۹ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، تحقیق عبدالعزیز طباطبائی، ۱۴۲۰ق.
- کاشف الغطاء، على بن محمد رضا، باب مدينة العلم، مؤسسه کاشف الغطاء، بی‌تا.
- مروارید، علی‌اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، الدار الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، به‌کوشش سید موسی شبیری زنجانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.
- نرم‌افزار جامع فقه اهل‌البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.