سید حیدر بن سلیمان حلی
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مذهب | شیعه |
| محل زندگی | حلّه |
| اطلاعات علمی | |
| آثار | دمیه القصر فی شعراء العصر، الاشجان فی مراثی خیر انسان |
| اطلاعات دیگر | |
| پیشه | شاعر |
سیدحیدر بن سلیمان حلی (۱۲۴۶-۱۳۰۴ق)، شاعر و مرثیه‌سرای شیعه اهل حله در عراق بود. شعر او را متأثر از سید رضی و مهیار دیلمی دانسته‌اند. او در نجف درحرم امام علی(ع)دفن شد.
زندگی و تبار
سید حیدر بن سید سلیمان صغیر حلی در ۱۵ شعبان ۱۲۴۶ هجری در شهر حله و در قریه بیرمانه متولد شد.[۱] نسب وی با ۳۲ واسطه به زید بن علی و امام زین العابدین می‌رسد.[۲][یادداشت ۱] سلیمان کبیر بن داود بن سید حیدر (۱۱۴۱-۱۲۱۱ق)، جد سوم سید حیدر به جهت نسبت با قریه مزیدیه که منسوب به آل مزید اسدیین از امراء حله بودند، به مزیدی معروف گردیده بود.[۳] سلیمان (۱۲۲۲-۱۲۴۷ق) پدر سید حیدر به جهت تمایز با جدش، به سید سلیمان صغیر شهرت یافت.[۴]
حیدر حلی در شب چهارشنبه ۹ ربیع الثانی ۱۳۰۴ هجری، درگذشت.[۵] جنازه او از حله به نجف اشرف منتقل شد و پس از تشییع و با حضور طبقات مختلف جامعه، در صحن حرم امام علی(ع)، در رأس ساباط از طرف شمال بین مقبره سید میرزا جعفر قزوینی و شیخ جعفر شوشتری به خاک سپرده شد.[۶]
با درگذشت سید حیدر، مدارس دینی در نجف و سامراء به دستور میرزای شیرازی، سه روز تعطیل شد. میرزای شیرازی، سید محمد قزوینی و برادرش سید حسین، مجالسی را در عزای حیدر حلی برگزار کردند[۷] و شاعرانی مانند سیدابراهیم طباطبایی، سید حبوبی، شیخ حمادی نوح، شیخ حسون عبدالله، شیخ محمد ملا و... در رثاء او اشعاری سرودند.[۸]
تحصیلات
سید حیدر در یک سالگی پدرش را از دست داد. و بر اثر تلاش‌های عمویش سید مهدی حلی (۱۲۲۲-۱۲۸۹ق)، تحصیلات علمی بدست آورد و در عراق خصوصا شهر حله، در مجالس و محافل ادبی، حضور می‌یافت.[۹] مطلب چندانی درباره اساتید ادبی سید حیدر، در کتب تراجمی یافت نمی‌شود، اما آنچه مسلم است تحصیل خود را نزد عمویش آغاز کرد. وی سپس به نجف رفت و در آنجا نزد سید ابراهیم طباطبایی شاگردی کرد.[۱۰]
فعالیت ادبی
حیدر حلی سپس مدیر انجمن‌های ادبی نجف و حله گردید.[۱۱] حیدر در رثای اهل بیت علیهم السلام، در مجالس و منابر و در تجمع اقشار مختلف جامعه مراثی می‌خواند.[۱۲]گفته شده شعر وی متأثر از سید رضی و شاعر معاصرش، مهیار دیلمی بوده است. او برگزیده اشعار و قصاید سید رضی را در کتابی جمع آوری و تنظیم کرده و نقل شده که تمام اشعار مهیار دیلمی را در ۲۵ سالگی در چهار جزء بازنویسی و استنساخ نموده بود. سید حیدر در این جمع‌آوری، برخی از اشعار آن دو را نوشته، سپس در همان قالب و الفاظ بیتی را می سرود.[۱۳]
هم‌چنین سیدحیدر بداهه‌سرایی می‌کرد. گفته شده که یکبار نزدیک ماه محرم، او به دیدن سید جعفر قزوینی رفته و قزوینی به او گفته است: «محرم نزدیک است، آیا مرثیه‌ای جدید سروده‌ای؟» حیدر نیز این شعر را خواند:( قد عهدنا الربوع و هی ربیع ، أین لا أین انسها المجموع ، سبق الدمع حین قلت سقاها ، فترکت السما و قلت الدموع)[۱۴]
سید حیدر حلی قد عهدنا الربوع و هی ربیعأین لا أین انسها المجموعسبق الدمع حین قلت سقاهافترکت السما و قلت الدموع
مدح و مرثیه اهل بیت
سیدحیدر در فضیلت اهل بیت مرثیه و مدایحی سروده است. شیخ عباس قمی[۱۵] و سید حسن صدر[۱۶] محمدعلی مدرس تبریزی گفته است به جهت کثرت اشعار در مدح اهل بیت به شاعر اهل بیت معروف بود.[۱۷] به گفته محمد سماوی وی راه تقرب به خداوند را در مدیحه‌سرایی برای ائمه(ع) می‌دانست.[۱۸] و نویسنده ادب الطف گفته است که بیشتر اشعارش در رثاء امام حسین است.[۱۹]
گفته شده، حیدر در خواب، امام زمان(عج) را زیارت کرده بود و آن حضرت، رضایت خود را از اشعارش بیان کرده است.[۲۰] هم‌چنین نقل شده او در خواب، حضرت زهرا(س) را دیده و وی به حیدر، این بیت(أناعی قتلی الطف لا زلت ناعیا |تهیج علی طول اللیالی البواکیا) را گفته است:[۲۱][یادداشت ۲]
سید حیدر حلی أناعی قتلی الطف لا زلت ناعیاتهیج علی طول اللیالی البواکیا
أعد ذکرهم فی کربلاء ان ذکرهمطوی جزعا طی السجل فؤادیا
سید حیدر در ادامه، ۲۹ بیت دیگر سرود که نخستینش این است (أَعِد ذكرَهُم في كَربَلا إنَّ ذكرَهُم طَوَى جَزَعاً طَيَّ السِّجلِّ فؤادِيا ) و وصیت کرد این ابیات را نوشته و در کفن وی قرار دهند و همراه او دفن نمایند.[۲۲]
اخلاق شخصی
در کتاب اعلام زرکلی، حیدر حلی را با عناوین وقار و سخاوت آورده است.[۲۳] در اعیان الشیعه نوشته شده که وی بسیار عبادت می‌کرد و علاوه بر واجبات، خود را ملتزم به مستحبات در همه حال و همه جا کرده بود.[۲۴] محمدکامل سلیمان، ادیب و محقّق معاصر عرب، در مورد اخلاقیات سید حیدر حلی گفته است:
- «بدون شک عقیده سید حیدر حلّی، یک عقیده اسلامی - شیعی بود و در تمام مراحل زندگی به این ایدئولوژی دینی ملتزم بود و او حتّی در زمینه شعائر دینی و انجام کامل احکام عبادات و واجبات، به معنی حقیقی کلمه، یک مسلمان واقعی و عبدی مؤمن با ایمانی خالص بود.» [۲۵]
جایگاه اجتماعی
برخی تراجم‌نویسان او از او به عنوان شاعری با مهارت در فن شعر سخن گفته‌اند.[۲۶] عبدالحسین امینی در کتاب الغدیر حکایتی درباره حیدر حلی آورده است که سید محمدحسن شیرازی در مقابل سرودن مرثیه برای اهل‌بیت، به حیدر مبلغی صله داده و دست او را بوسیده است.[۲۷][یادداشت ۳] سیدحیدر در رثاء شیخ مهدی آل کاشف الغطاء (متوفی ۱۲۸۹ هجری)، شیخ مهدی بن حسن قزوینی (متوفی ۱۳۰۰ هجری) و سیداسماعیل شیرازی اشعاری را سرود.[۲۸]
شاگردان و فرزندان
در کتب تراجم در مورد اساتید و شاگردان سیدحیدر نقلی در میان نیست و فقط سید محمد مرعشی را به عنوان شاگرد وی در ادبیات ذکر شده است.[۲۹] سید حیدر سه فرزند به نام‌های سلیمان، حسین (۱۲۶۷-۱۳۳۹ق) و علی (درگذشته ۱۳۴۲ق) داشت.[۳۰]
آثار
- دمیة القصر فی شعراء العصر[۳۱]؛ وی در این کتاب اشعار شعراء در مدح آل کبه (صالح کبه و اولاد و نوادگان او) گفته‌اند را، به رشته تحریر در آورده است.[۳۲] این کتاب را احتمالا در سال ۱۲۷۵ق نگاشته است.[۳۳]
- العقد المفصل فی نعت قبیلة المجد المؤثل (اثری ادبی، لغوی، انتقادی، تاریخی) [۳۴] سید حیدر در این کتاب به جمع آوری اشعاری که در مدح شیخ محمد حسن بن محمد صالح آل کبه سروده شده، پرداخته و در مورد نسب، اخلاق انسانی، حلم و بردباری وی نیز سخن رانده است. بر این کتاب تقریظاتی نوشته شده است.[۳۵]این کتاب در سال ۱۳۳۱ق درعراق به چاپ رسیده است.
- الاشجان فی مراثی خیر انسان؛ سید حیدر در این اثر هر آنچه که در مورد علامه سید جعفر قزوینی سروده شده را جمع آوری کرده است و در این اثر از بیست و سه شاعر نام برده و به معرفی آنان می‌پردازد.[۳۶]
- دیوان شعر[۳۷]؛ این کتاب در زمان حیات سید حیدر جمع آوری نشد و بعدها پسر برادرش، سید عبد المطلب حلی، با مساعدت سید حسن صدر آن را جمع آوری و چاپ نمود.[۳۸]
پانویس
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۹۰؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۸، ص۲۶۵
- ↑ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ج۱، صص۴۴۲-۴۴۳.
- ↑ طبقات اعلام الشیعه ج۱۴ ص۶۸۵.
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ج۱، صص۳۴-۳۵.
- ↑ امین،اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۶۶؛ طبقات اعلام الشیعه ج۱۴ ص۶۸۸؛ سماوی، الطلیعه ج۱، ص۳۰۲؛ کحاله، معجم المولفین، ج۴، ص۹۰؛ حلی، العقد المفصل نعت قبیله المجد المؤثل، ص۶.
- ↑ طبقات اعلام الشیعه ج۱۴ ص۶۸۸.
- ↑ طبقات اعلام الشیعه ج۱۴ ص۶۸۸؛ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۱۴.
- ↑ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۱۴.
- ↑ طبقات اعلام الشیعه ج۱۴، ص۶۸۶.
- ↑ حرز الدین، معارف الرجال، ج۱، صص۳۲-۳۶.
- ↑ حرز الدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ امینی، معجم رجال الفکر والادب، ج۱، ص۴۴۳.
- ↑ شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ق،ج۸، ص۱۵.
- ↑ شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۲.
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ صدر، تکمله امل الآمل، ج۲، ص۵۵۵ .
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۲، ص۶۳.
- ↑ سماوی، الطلیعه، ج۱، ص۲۹۷.
- ↑ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۸.
- ↑ صدر، تکمله امل الآمل، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ صدر، تکمله امل الآمل، ج۲، صص۵۵۵-۵۵۶.
- ↑ شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۸، صص۹-۱۰؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۶، ص۲۶۶؛ سماوی، الطلیعه من شعراء الشیعه ۱۴۲۲ق،۲۰۰۱م، ج۱،ص۲۹۸؛ ص۶۶، صص۲۹۷-۲۹۸؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش،ج۱، ص۲۸۳.
- ↑ الاعلام زرکلی، ج۲، ص۳۲۹.
- ↑ امین،اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۶۶.
- ↑ محمد کامل سلیمان، ألایدیولوجیا فی رثاء الحسین (ع)، ص۴۰.
- ↑ حرز الدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۹۰؛ امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۶۶؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۱، ص۲۸۳؛ تکمله امل الآمل ج۲ ص۵۵۵؛ امامی خویی، مرآه الشرق، ج۱ ص۶۸۱؛ سماوی، الطلیعه، ج۱، ص۲۹۷؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ج۱، ص۴۴۳؛ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۸.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۲، صص۲۳-۲۴؛ ترجمه الغدیر، ج۳، ص۴۰.
- ↑ حرز الدین، معارف الرجال، ج۳، ص۱۰۰، ۱۱۴.
- ↑ حرز الدین، معارف الرجال، ج۲، صص۳۹۵-۳۹۸.
- ↑ خاقانی، شعراء الحلّه ج۱، صص۲۰۰-۲۰۳، ۳۴۳.
- ↑ یوسف الیامه سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۱، ص۷۸۸.
- ↑ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۱۳.
- ↑ خاقانی، شعراء الحلّه، ج۱، ص۴۳۵.
- ↑ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۱۳؛ یوسف الیامه سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۱، ص۷۸۸.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۵، صص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۵، صص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ کحاله، معجم المولفین، ج۴، ص۹۰.
- ↑ شبر، ادب الطف، ج۸، ص۱۳؛ حلی، دیوان سید حیدر حلی، بخش سروده درباره امام حسین (ع)، مقدمه.
یادداشت
- ↑ نسب کامل وی چنین است: ابوالحسین سید حیدر بن سید سلیمان بن سید داود بن سید سلیمان بن سید داود بن سید حیدر بن احمد بن محمود بن شهاب بن علی بن محمد بن عبدالله بن ابوالقاسم بن ابوالبرکات بن قاسم بن علی بن شکر بن محمد بن محمد حسن اسمر بن نقیب بن احمد بن علی بن محمد بن عمر شریف بن یحیی بن حسین نسابه بن احمد محدث بن عمر بن یحیی بن حسین ذی دمعه بن زید شهید بن امام زین العابدین (علیه‌السلام). امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ج۱، صص۴۴۲-۴۴۳.
- ↑ حیدر نقل کرده چون از خواب برخاستم، گریه امانم را گرفته بود و آن قدر این بیت را تکرار نمودم تا خداوند عزوجل بر من عنایت کرد من ادامه آن بیت را بر همان وزن و قافیه سرودم
- ↑ خلاصه حکایت: سیدحیدر پس از زیارت حرم عسکریین در سامرا، به دیدن سید محمدحسن شیرازی رفت و اشعاری در مدح و مرثیه اهل‌بیت قرائت کرد. میرزا تصمیم گرفت ۲۰ لیره عثمانی به او هدیه بدهد و این تصمیم را با سیداسماعیل شیرازی در میان گذاشت. سیداسماعیل در پاسخ به او گفت: «این مبلغ بسیار کم است. سید حیدر حلّی شاعر اهل بیت (ع) بوده و از شاعرانی همچون دِعْبِل خُزاعی و سید حِمْیری بزرگ‌تر است. در حالی که ائمه(ع) در تکریم و اعطاء صله و هدیه به آنان، نهایت لطف و سعی خود را نشان می‌دادند؛ شایسته است شما صد لیره با دست خودتان به او تقدیم نمایید.» پس از این گفت‌وگو، در سفر مجدد سید حیدر به سامراء، میرزای شیرازی صد لیره عثمانی را با دست خود تقدیم سید حیدر حلّی کرده و به علامت تجلیل و تکریم شاعر اهل البیت(ع)، دست سید حیدر را بوسید.
منابع
- امامی خویی، محمدامین، مرآة الشرق، موسوعة تراجم اعلام الشیعه فی القرنی الثالث عشر و الرابع عشر، قم، مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- امینی نجفی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، تهران ۱۳۶۶ش.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، مترجم محمد تقی واحدی، کتابخانه بزرگ اسلامی، چاپ دوم، تهران ۱۳۶۲ش.
- امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر والادب فی النجف خلال الف عام، جامعه النجفیه الکبری، ۱۴۱۳ق، نجف.
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، دارالاضواء بیروت، چاپ سوم.
- حرز الدین، محمد، معارف الرجال، تعلیقه محمد حسین حرز الدین، نشر مکتب آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق قم
- حلی، سید حیدر، العقد المفصل نعت قبیله المجد المؤثل، اثری ادبی، لغوی، انتقادی، تاریخی، شرکت العراقیه، چاپ اول، بغداد ۱۳۳۱ق.
- حلی، دیوان سید حیدر حلی، بخش سروده‌های حسینی (علیه‌السلام)، محتوی شماری از قصائد در رثاء امام حسین، جد و پدر و فرزنداش (علیهم السلام)، دارالکتب التجاریه، بی‌تا.
- خاقانی، علی، شعراء الحله او البابلیات، دار البیان بغداد و مؤسسه هاشم الکتبی بیروت، چاپ دوم ۱۳۹۵ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت ۱۳۸۹ق. بی‌جا.
- سماوی، محمد، الطلیعه من شعراء الشیعه، تحقیق کامل سلمان الجبوری، دار المؤرخ العربی، چاپ اول، بیروت ۱۴۲۲ق.
- شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، (من قرن الاول الهجری حتی قرن الرابع عشر)، مؤسسه التاریخ، چاپ اول، بیروت ۱۴۲۲ق.
- صدر، سید حسن، تکمله امل الآمل، تحقیق د.حسین علی محفوظ، عبدالکریم الدباغ، عدنان الدباغ، دارالمورخ العربی، بیروت، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
- قمی، عباس، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- کحاله، عمر رضا، معجم المولفین تراجم مصنفی الکتب العربیه، دار الاحیاء تراث العربی، بیروت بی‌جا.
- گلشن ابرار (خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل)، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، زیر نظر پژوهشکده باقرالعلوم (ع) وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، معروف، قم.
- محمد کامل سلیمان، ألایدیولوجیا الشیعیه فی رثاء الحسین (علیه‌السلام)، دار الکتاب البنانی، بیروت ۱۹۸۱م.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، نشر خیام، تهران، ۱۳۷۴ش.
- یوسف الیامه سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، منشورات مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم ۱۴۱۰ق.