روحانی کاروان

روحانی کاروان در کاروان‌های زیارتی، وظیفه راهنمایی زائران در آموزش معارف و مناسک حج و زیارت را بر عهده دارد. روحانیان کاروان از میان دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه انتخاب می‌شوند. علاوه بر حج، در سایر سفرهای زیارتی نیز از روحانی کاروان در مدیریت امور فرهنگی بهره گرفته می‌شود.

روحانی کاروان وظایفی از جمله برگزاری جلسات پیش از سفر حج برای آموزش احکام حج، ارتقای سطح آگاهی حجاج در زمینه‌ معارف دینی متناسب با اهداف حج، همراهی زائران در نخستین زیارت‌ها و معرفی اماکن زیارتی مکه و مدینه و ارائه اطلاعات تاریخی به آنان، همراهی زائران و آموزش آنان از آغاز احرام تا پایان مناسک و تصحیح خطای احتمالی آنان دارد.

برگزاری آزمون و در نهایت انتخاب روحانی کاروان در ایران، بر عهده معاونت فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری است. در برخی از کشورهای اسلامی انتخاب روحانی کاروان بر عهده نهادهای دینی است.

معرفی

روحانی کاروان، نقش آموزش و راهنمایی حاجیان در حج یا زائران عتبات عالیات و سوریه، و همچنین اجرای مناسک حج و زیارت را بر عهده دارد. روحانی کاروان از میان دانش‌آموختگان حوزه علمیه انتخاب می‌شود و مسئول فرهنگی کاروان‌های زیارتی قلمداد می‌شود.

امام خمینی، رهبر جمهوری اسلامی ایران (از ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۸ش) نقش روحانیون کاروان‌ها را علاوه بر وظیفه راهنمایی زائران در اجرای مناسک حج، آگاهی‌بخشی حجاج از نظر سیاسی و اجتماعی دانسته و به وظیفه آنها در بیداری مسلمانان تأکید کرده است.

پیشینه

در زمان ظهور اسلام، پیامبر(ص) وظیفه آموزش مناسک حج به مردم را بر عهده داشت. وی علاوه بر حضور در مراسم عمره سال هفتم هجری قمری، در سال دهم هجری نیز با انجام حجة الوداع، احکام و مناسک حج را به مسلمانان آموخت.

پس از وفات پیامبر(ص)، آموزش مناسک حج توسط حکومت‌ها دنبال شد؛ به‌گونه‌ای که شخصی از جانب حکومت با عنوان امیر الحاج (به‌فارسی: امیر حاجیان) مسئولیت سرپرستی حاجیان را در طول مسیر و نیز در روزهای برگزاری حج به عهده می‌گرفت و او نیز از مشورت و همراهی فقیهان استفاده می‌کرد.

در سال ۱۳۵۱ش با ساماندهی حج‌گزاری ایرانیان توسط سازمان اوقاف، کاروان‌های حج موظف شدند یک روحانی را که دارای صلاحیت علمی و اخلاقی بود همراه خود داشته باشند. پس از انقلاب اسلامی ایران، ساماندهی و انتخاب روحانیان کاروان بر عهده حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت و پس از آن بر عهده معاونت فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری قرار گرفت. در ایام سفر، روحانی کاروان، رابط بعثه مقام معظم رهبری بین زائران است و هدایت حاجیان در مراسم مذهبی را همگام با برنامه‌های فرهنگی بعثه بر عهده دارد.

در کاروان‌هایی که تعداد زائران در سفر حج واجب، بیش از ۱۳۵ نفر باشد، علاوه بر روحانی کاروان، روحانی دیگری به‌عنوان همکار حضور دارد که «مُعین» (به فارسی: یاریگر) خوانده می‌شود. همچنین در کاروان‌هایی که تعداد زنان بیش از مردان باشد، زنی دارای تحصیلات علوم دینی حضور دارد که «مُعینه» خوانده می‌شود. در برخی از کشورهای اسلامی انتخاب روحانی کاروان با نظارت نهادهای دینی انجام می‌شود.

وظایف در حج

وظیفه اصلی روحانی کاروان، به‌طور کلی پاسخگویی به نیازهای معنوی، معرفتی و مذهبی زائران است که جزئیات آن چنین بیان شده است:

• برگزاری جلسات پیش از سفر حج برای آموزش احکام حج و انجام صحیح مناسک و همچنین آموزش مباحث اعتقادی و سایر دانستنی‌های مورد نیاز زائران چون اخلاق، مسائل کلامی، سیاسی و اجتماعی.
• ارائه الگوی عملی از رفتار و اخلاق اسلامی به اعضای کاروان و زائران خانه خدا.
• ارتقای سطح آگاهی حجاج در زمینه‌ معارف دینی، متناسب با اهداف حج و آشناسازی حجاج با روح و باطن حج.
• همراهی زائران در نخستین زیارت‌ها و معرفی اماکن زیارتی مکه و مدینه و ارائه اطلاعات تاریخی و هدایت زائران در مراسم مذهبی.
• همراهی زائران و آموزش آنان از آغاز احرام تا پایان مناسک و تصحیح خطای احتمالی زائران در اجرای مناسک.