حدیث ذِکرُ علیٍّ عِبادة حدیثی از رسول خدا(ص) درباره عبادت بودن یاد امام علی(ع) است. این حدیث در منابع شیعه و سنّی همچون کتاب اختصاص اثر شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق) و مناقب الامام علی بن ابی‌طالب اثر ابن‌مَغازلی (درگذشت: ۴۸۳ق)، نقل شده است.
| حدیث ذکر علی عبادة | |
|---|---|
 حدیث «ذکر علی عبادة»، اثر استاد فرهاد شیرخانی | |
| اطلاعات روایت | |
| صادره از | پیامبر(ص) |
| راویان | عبدالله بن عباس، اصبغ بن نباته، عایشه |
| منابع شیعه | الاختصاص، مناقب آل ابی‌طالب، کشف الیقین |
| منابع سنی | مناقب ابن‌مغازلی، فتح الکبیر، شرح الجامع الصغیر |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
ارزشمندترین نوع ذکر را ذکر قلبی و منظور از عبادت در این حدیث را تفکر دربارهٔ مقام امام علی(ع) دانسته‌اند. در واقع یاد آن حضرت و سایر معصومان(ع) مقدمه‌ای است تا انسان در اعمال و رفتار خود نیز آنان را یاد کرده و سعی کند در حد توان مطابق سیرهٔ آنان عمل نماید.
جایگاه و سند حدیث
ذِکرُ علیٍّ عِبادة حدیثی از رسول خدا(ص) درباره عبادت بودن یاد امام علی(ع) است.[۱] این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۲] شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق) در کتاب اختصاص، این عبارت را در ضمن روایتی آورده که پیامبر(ص) یاد خدا، یاد خود و امام علی و سایر ائمه(ع) را عبادت دانسته است.[۳]
از دیگر منابع شیعیِ این حدیث می‌توان به نقل ابن‌شهرآشوب (درگذشت: ۵۸۸ق) در مناقب آل ابی‌طالب[۴] و علامه حلی (درگذشت: ۷۲۶ق) در کشف الیقین[۵] اشاره کرد. عالمانی از اهل‌سنت نیز همچون ابن‌مَغازلی (درگذشت: ۴۸۳ق) در مناقب الامام علی بن ابی‌طالب،[۶] سیوطی (درگذشت: ۹۱۱ق) در فتح الکبیر[۷] و صنعانی (درگذشت: ۱۱۸۲ق) در شرح جامع صغیر،[۸] این حدیث را به نقل عایشه از پیامبر(ص) گزارش نموده‌اند.
کتاب «الإبادَة لحُکم الوَضع عَلیَ حدیث ذِکْرُ عَلیٍّ عِبـادة»، اثر سید حسن حسینی آل‌مجدّد شیرازی به بررسی سند این روایت در منابع اهل‌سنت و تأیید آن پرداخته است.[۹]
منظور از عبادت و ذکر در حدیث ذکر علی عبادة
سیّد محمدمحسن حسینی طهرانی (درگذشت: ۱۴۴۰ق) از عالمان شیعه معتقد است، عبادت چیزی است که انسان را به خدا نزدیک می‌کند و منظور از آن در حدیث «ذکر علی عبادة» اکتفا به تکرار نام «علی» نیست، بلکه منظور تفکر دربارهٔ مقام امام علی(ع) و امامت وی است و اینکه ما نیز می‌توانیم در عمل پیرو آن حضرت باشیم.[۱۰]
حسین انصاریان (زاده: ۱۳۲۳ش) خطیب شیعی نیز، ارزشمندترین نوع ذکر را ذکر قلبی به‌معنی توجه عمیق به خدا دانسته و معتقد است، انسان با یاد امام علی(ع) یاد خدا و عظمت او در وجودش تجلّی می‌یابد و این تجلّی و یاد خدا، عبادت شمرده می‌شود. وی یاد امام علی و سایر معصومان(ع) را مقدمه‌ای می‌داند تا انسان در اعمال و رفتار خود نیز آنان را یاد کرده و سعی کند در حد توان مطابق سیرهٔ آنان عمل نماید.[۱۱]
حدیث ذکر علی عبادة در آثار شاعران
درباره حدیث «ذکرُ علیٌ عبادة»، برخی سروده‌ها در آثار شاعرانی همچون محمود ژولیده (زاده: ۱۳۴۱ش) مشاهده می‌شود: [۱۲]
پانویس
- ↑ مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعة، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۷۷۷.
- ↑ شیخ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۲۴؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۰۲؛ علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۹؛ ابن‌مغازلی، مناقب أمیرالمؤمنین، ۱۴۲۴ق، ص۲۶۸؛ سیوطی، الفتح الکبیر، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۱۵، حدیث ۶۴۶۰؛ صنعانی، التنویر شرح الجامع الصغیر، ۱۴۳۲ق، ج۶، ص۱۷۸.
- ↑ شیخ مفید، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۲۴.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ علامه حلی، کشف الیقین، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۹.
- ↑ ابن‌مغازلی، مناقب أمیرالمؤمنین، ۱۴۲۴ق، ص۲۶۸.
- ↑ سیوطی، الفتح الکبیر، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۱۵، حدیث ۶۴۶۰.
- ↑ صنعانی، التنویر شرح الجامع الصغیر، ۱۴۳۲ق، ج۶، ص۱۷۸.
- ↑ «الإبادة لحکم الوضع»، کتابخانه مدرسهٔ فقهاهت.
- ↑ «هدف از حضور در مجالس ذکر»، مکتب وحی.
- ↑ «تحلیل حدیث «ذکر علی عبادة»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «حدیثِ "ذکرُ علیٌ عباده" خود گویاست»، امام هشت.
منابع
- «الإبادة لحکم الوضع»، کتابخانه مدرسهٔ فقهاهت، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌مغازلی، علی بن محمد، مناقب أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب(رض)، محقق: أبو عبدالرحمن ترکی بن عبد الله الوادعی، صنعاء، دار الآثار، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- «تحلیل حدیث «حدیثِ "ذکرُ علیٌ عباده" خود گویاست»، امام هشت، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- «تحلیل حدیث «ذکر علی عبادة»، خبرگزاری مهر، تاریخ نشر: ۱۶ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- سیوطی، جلال الدین، الفتح الکبیر فی ضم الزیادة إلی الجامع الصغیر، محقق: یوسف النبهانی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- شیخ مفید، الإختصاص، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمود محرمی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- صنعانی، محمد بن إسماعیل، التنویر شرح الجامع الصغیر، محقق: د. محمد إسحاق، ریاض، مکتبة دار السلام، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف الیقین فی فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، محقق و مصحح: حسین درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- «هدف از حضور در مجالس ذکر»، مکتب وحی، تاریخ نشر: ۱۸ ذی‌حجه ۱۴۳۲ق، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعة، تصحیح: صادق حسن زاده، قم، انتشارات انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.