دعای دوم صحیفه سجادیه

دعای دوم صحیفه سجادیه
	نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط احمد نیریزی، کتابت در سال ۱۱۴۵ قمری
اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	درود بر پیامبر(ص) و بیان ویژگی‌ها و تلاش‌های پیامبر در راه دعوت مردم به اسلام
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	امام سجاد(ع)
راوی	متوکل بن هارون
منابع شیعی	صحیفه سجادیه
دعاها و زیارات مشهور
	دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

دعای دوم صحیفه سجادیه از دعا‌های مأثور از امام سجاد(ع) که به دعا و درود بر پیامبر اسلام(ص) و بیان تلاش‌های او در راه دعوت مردم به سوی حق پرداخته است. امام سجاد(ع) در این دعا خدا را به دلیل بعثت آخرین رسول الهی در میان مسلمانان شکر کرده و از خدا جایگاهی والا برای پیامبر اسلام(ص) به دلیل تلاش‌هایش در راه گسترش اسلام درخواست می‌کند. در این دعا همچنین به توصیف حضرت محمد(ص) پرداخته شده است.

دعای دوم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان به زبان فارسی و ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح داده شده است.

آموزه‌ها

موضوع اصلی دعای دوم صحیفه سجادیه درود بر پیامبر اسلام(ص)، بیان ویژگی‌های او و همچنین اشاره به تلاش‌ها و تحمل سختی‌ها او در راه دعوت مردم به سوی حق و دین اسلام است. برخی از آموزه‌های این دعا عبارتند از:

حمد خدا به دلیل منت نهادن بر مسلمانان با بعثت آخرین رسول الهی
قدرت خدا بر انجام هر کاری هرچند برزگ باشد و پنهان نبودن هیچ چیزی از او هرچند کوچک باشد.
پیامبر اسلام(ص) خاتم پیامبران و اسلام خاتم ادیان است.
شهادت امام بر اعمال اُمّت
توصیف حضرت محمد(ص) (امین وحی، بزرگوارتر از تمام خلق، برگزیده در میان بندگان، پیشوای رحمت، قافله‏‌سالار خوبی‌ها و کلید برکت)
کوشش پیامبر(ص) در دعوت مردم به سوی حق و اجرای فرمان خدا و تحمل سختی‌ها در این راه (به خطر افتادن جانش، درگیری با نزدیکان و قبیله‌اش به علّت انکار حق، نزدیک‌کردن دورترین مردم به خود را به‏ خاطر قبول دین، هجرت به دیار غربت، جنگ با دشمنان خدا و ...)؛
درخواست جایگاهی والا در بهشت برای پیامبر(ص)
قبولی شفاعت پیامبر(ص) برای اهل بیت پاکیزه‌اش و مؤمنان امتش
قطعی بودن وعده الهی به مؤمنان.^[۱]
خداوند تبدیل کننده بدی به خوبی هاست.

شرح‌ها

دعای دوم در شرح‌های صحیفه سجادیه مانند دیار عاشقان اثر حسین انصاریان،^[۲] شهود و شناخت اثر محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی،^[۳] اسرار خاموشان^[۴] نوشته محمدتقی خلجی به زبان فارسی شرح شده است. همچنین این دعا در کتاب «سیمای پیامبر اعظم در صحیفه سجادیه» و سید و کتاب «محمد راز آفرینش» بررسی شده است.

دعای دوم صحیفه سجادیه در کتاب‌هایی مانند فی ظلال الصحیفه السجادیه اثر محمدجواد مغنیه،^[۵] ریاض العارفین تألیف محمد بن محمد دارابی^[۶]، آفاق الروح نوشته سید محمدحسین فضل الله^[۷] و ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین اثر سید علی‎خان مدنی^[۸] به زبان عربی شرح شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح‌های لغوی مانند کتاب تعلیقات علی الصحیفه السجادیه اثر فیض کاشانی،^[۹] توضیح داده شده است.

متن و ترجمه

وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ بَعْدَ هَذَا التَّحْمِيدِ فِي الصَّلَاةِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:

دعاى آن حضرت است پس از ستايش خدا، در درود بر رسول خدا (ص)

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي مَنَّ عَلَيْنَا بِمُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ دُونَ الْأُمَمِ الْمَاضِيَةِ وَ الْقُرُونِ السَّالِفَةِ، بِقُدْرَتِهِ الَّتِي لَا تَعْجِزُ عَنْ شَيْ‌ءٍ وَ إِنْ عَظُمَ، وَ لَا يَفُوتُهَا شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ لَطُفَ

همۀ ستایش‌ها مخصوص خداست که نه بر امّت‌های گذشته و زمان‌های سپری شده؛ بلکه بر ما به وجود محمّد (صلّی الله علیه و آله) منّت نهاد؛ با قدرتش که از هیچ چیز هر چند بزرگ باشد، ناتوان نمی‌شود؛ و هیچ چیز هر چند کوچک و ریز باشد، از دایرۀ اختیار و عرصۀ اراده‌اش، بیرون نمی‌رود.

فَخَتَمَ بِنَا عَلَى جَمِيعِ مَنْ ذَرَأَ، وَ جَعَلَنَا شُهَدَاءَ عَلَى مَنْ جَحَدَ، وَ كَثَّرَنَا بِمَنِّهِ عَلَى مَنْ قَلَّ.

خدای توانا، ما را بر همۀ امّت‌هایی که آفرید، خاتم قرار داد؛ و بر همۀ منکران حق و حقیقت گواه گرفت؛ و با نیکی و احسانش، ما را بر آنان که اندک بودند، فزونی بخشید.

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ أَمِينِكَ عَلَى وَحْيِكَ، وَ نَجِيبِكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ صَفِيِّكَ مِنْ عِبَادِكَ، إِمَامِ الرَّحْمَةِ، وَ قَائِدِ الْخَيْرِ، وَ مِفْتَاحِ الْبَرَكَةِ.

خدایا! بر محمّد درود فرست، آن وجود مبارکی که امین بر وحی‌ات و گزیدۀ از آفریده‌هایت و انتخاب‌شدۀ از بندگان توست؛ و او پیشوای رحمت و قافله سالار خوبی و کلید برکت است.

كَمَا نَصَبَ لِأَمْرِكَ نَفْسَهُ

چنانکه جانش را برای فرمانت به زحمت انداخت.

وَ عَرَّضَ فِيكَ لِلْمَكْرُوهِ بَدَنَهُ

و بدنش را در راه وجود مقدّست در معرض ناراحتی قرار داد.

وَ كَاشَفَ فِي الدُّعَاءِ إِلَيْكَ حَامَّتَهُ

و در دعوت به سوی تو، آشکارا با خویشان و نزدیکانش رو در رو قرار گرفت.

وَ حَارَبَ فِي رِضَاكَ أُسْرَتَهُ

و در مسیر خشنودی‌ات با اشخاص خانواده‌اش جنگید.

وَ قَطَعَ فِي إِحْيَاءِ دِينِكَ رَحِمَهُ.

و در راه برقراری دینت، از خویشاوندانش برید.

وَ أَقْصَى الْأَدْنَيْنَ عَلَى جُحُودِهِمْ

و نزدیک‌ترین بستگانش را به سبب انکارشان، از خود دور کرد.

وَ قَرَّبَ الْأَقْصَيْنَ عَلَى اسْتِجَابَتِهِمْ لَكَ.

و دورترین را به علّت پذیرفتن دین تو، به خود نزدیک فرمود.

وَ وَالَى فِيكَ الْأَبْعَدِينَ

با بیگانه‌ترین مردم، به خاطر تو دوستی ورزید.

وَ عَادَى فِيكَ الْأَقْرَبِينَ

و با نزدیک‌ترین خویشان، به خاطر تو دشمنی کرد.

و أَدْأَبَ نَفْسَهُ فِي تَبْلِيغِ رِسَالَتِكَ

و جانش را در رساندن پیام تو به خستگی انداخت.

وَ أَتْعَبَهَا بِالدُّعَاءِ إِلَى مِلَّتِكَ.

و وجودش را به خاطر فراخواندن مردم به آیین تو، به زحمت افکند.

وَ شَغَلَهَا بِالنُّصْحِ لِأَهْلِ دَعْوَتِكَ

و خود را به خاطر خیرخواهی، نسبت به پذیرندگان دعوتت، در عرصۀ کار و کوشش گذاشت.

وَ هَاجَرَ إِلَى بِلَادِ الْغُربَةِ، وَ مَحَلِّ النَّأْيِ عَنْ مَوْطِنِ رَحْلِهِ، وَ مَوْضِعِ رِجْلِهِ، وَ مَسْقَطِ رَأْسِهِ، وَ مَأْنَسِ نَفْسِهِ، إِرَادَةً مِنْهُ لِإِعْزَازِ دِينِكَ، وَ اسْتِنْصَاراً عَلَى أَهْلِ الْكُفْرِ بِكَ.

و برای تبلیغ دینت، به سرزمین‌های غربت و جا و مکان دور از وطن و دور از خانه و منزلش و جدای از مرکز سکونت و محلّ تولّد و آرامگاه جانش، هجرت کرد. این هجرت اراده و خواست او بود برای نیرومند شدن دینت و یاری جستن برضد کافران به حضرتت.

حَتَّى اسْتَتَبَّ لَهُ مَا حَاوَلَ فِي أَعْدَائِكَ

تا جایی که راه آنچه دربارۀ دشمنانت با چاره‌جویی و دوراندیشی، در هدف به دست آوردنش بود، برای او هموار شد.

وَ اسْتَتَمَّ لَهُ مَا دَبَّرَ فِي أَوْلِيَائِكَ.

و آنچه در مورد دوستانت، سنجیده و نظام داده بود، برایش کامل گشت.

فَنَهَدَ إِلَيْهِمْ مُسْتَفْتِحاً بِعَوْنِكَ، وَ مُتَقَوِّياً عَلَى ضَعْفِهِ بِنَصْرِكَ

پس در حالی که از کمک دهی‌ات، خواستار پیروزی بود و از یاری‌ات به جبران ناتوانی‌اش درخواست نیرو داشت،

فَغَزَاهُمْ فِي عُقْرِ دِيَارِهِمْ.

به سرعت به کارزار با دشمنان برخاست؛ در نتیجه در وسط سرزمینشان با آنان جنگید.

وَ هَجَمَ عَلَيْهِمْ فِي بُحْبُوحَةِ قَرَارِهِمْ

و در میان محلّ اقامتشان به آنان هجوم برد.

حَتَّى ظَهَرَ أَمْرُكَ، وَ عَلَتْ كَلِمَتُكَ، «وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ».

تا فرمانت آشکار شد و دینت برتری یافت؛ گرچه مشرکان را خوش نیامد.

اللَّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِمَا كَدَحَ فِيكَ إِلَى الدَّرَجَةِ الْعُلْيَا مِنْ جَنَّتِكَ

خدایا! به خاطر مشقّت و زحمتی که در راه تو کشید، مرتبۀ او را به بالاترین درجه بهشت بالا بر.

حَتَّى لَا يُسَاوَى فِي مَنْزِلَةٍ، وَ لَا يُكَافَأَ فِي مَرْتَبَةٍ، وَ لَا يُوَازِيَهُ لَدَيْكَ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ، وَ لَا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ.

تا جایی که هیچ فرشتۀ مقرّب و پیامبر مرسل، در پیشگاه حضرتت در قدر و منزلت و درجه و مرتبت، با او یکسان و برابر و موازی نشود.

وَ عَرِّفْهُ فِي أَهْلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ أُمَّتِهِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ حُسْنِ الشَّفَاعَةِ أَجَلَّ مَا وَعَدْتَهُ

و از نیکی شفاعت و پذیرش میانجی‌گری او در مورد اهل بیت پاکیزه‌اش و امّت مؤمنش، بیش‌تر از آنچه به او وعده داده‌ای، به حضرتش اعلام کن.

يَا نَافِذَ الْعِدَةِ، يَا وَافِيَ الْقَوْلِ، يَا مُبَدِّلَ السَّيِّئَاتِ بِأَضْعَافِهَا مِنَ الْحَسَنَاتِ إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ.

ای که وعده‌ات تحقّق می‌یابد و عهدت قرین وفاست! ای که بدی‌ها را، به چندین برابر به خوبی‌ها تبدیل می‌کنی! همانا تو صاحب احسان و بخشش عظیمی^[۱۰].

پانویس

↑ انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۷-۳۵۶؛ خلجی، اسرار خاموشان، ۱۳۸۳ش، ج۲، ۱۶-۱۳۱.
↑ انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۷-۳۵۶.
↑ ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۶۷-۲۸۷.
↑ خلجی، اسرار خاموشان، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۶-۱۳۱.
↑ مغنیه، فی ظلال الصحیفه، ۱۴۲۸ق، ص۷۳-۸۲.
↑ دارابی، ریاض العارفین، ۱۳۷۹ش، ص۴۹-۶۴.
↑ فضل الله، آفاق الروح، ۱۴۲۰ق، ج۱، ۵۵-۶۷.
↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۳۵ق، ج۱، ص۴۱۵-۵۰۵.
↑ فیض کاشانی، تعلیقات علی الصحیفة السجادیة، ۱۴۰۷ق، ص۲۰-۲۲.
↑ ترجمه از شیخ حسین انصاریان.

منابع

انصاریان، حسین، دیار عاشقان، تفسیر جامع صحیفه سجادیه، تهران، پیام آزادی، ۱۳۷۴ش.
حسینی مدنی، سید علی‌خان، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۹ق.
خلجی، محمدتقی، اسرار خاموشان، قم، پرتو خورشید، ۱۳۸۳ش.
دارابی، محمد بن محمد، ریاض العارفین فی شرح الصحیفه السجادیه، محقق حسین درگاهی، تهران، نشر اسوه، ۱۳۷۹ش.
سلطان مرادی، محمد، سیمای پیامبر اعظم در صحیفه سجادیه، قم، انتشارات سبط النبی، ‍۱۳۸۵ش.
فضل‌الله، سید محمدحسین، آفاق الروح، بیروت، دارالمالک، ۱۴۲۰ق.
فیض کاشانی، محمدبن مرتضی، تعلیقات علی الصحیفه السجادیه، تهران، مؤسسه البحوث و التحقیقات الثقافیه، ۱۴۰۷ق.
مغنیه، محمدجواد، فی ظلال الصحیفه السجادیه، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۸ق.
ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شهود و شناخت: ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، با مقدمه آیت‌الله جوادی آملی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
هاشمی نژاد، سید جواد، محمد راز آفرینش، قم، انتشارات آیات بینات، ۱۳۸۵ش.

پیوند به بیرون

[1] انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۷-۳۵۶؛ خلجی، اسرار خاموشان، ۱۳۸۳ش، ج۲، ۱۶-۱۳۱.

[2] انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۷-۳۵۶.

[3] ممدوحی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۶۷-۲۸۷.

[4] خلجی، اسرار خاموشان، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۶-۱۳۱.

[5] مغنیه، فی ظلال الصحیفه، ۱۴۲۸ق، ص۷۳-۸۲.

[6] دارابی، ریاض العارفین، ۱۳۷۹ش، ص۴۹-۶۴.

[7] فضل الله، آفاق الروح، ۱۴۲۰ق، ج۱، ۵۵-۶۷.

[8] مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۳۵ق، ج۱، ص۴۱۵-۵۰۵.

[9] فیض کاشانی، تعلیقات علی الصحیفة السجادیة، ۱۴۰۷ق، ص۲۰-۲۲.

[10] ترجمه از شیخ حسین انصاریان.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]