ربذه
 نقشه تقریبی منطقه ربذه | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان |
| استان | مدینه |
| اطلاعات تاریخی | |
| قدمت | زمان جاهلیت |
| اماکن | |
| زیارتگاه | محل دفن ابوذر غفاری |
رَبَذِه از روستاهای اطراف مدینه و مدفن ابوذر غفاری، صحابی پیامبر است. این مکان که در فاصله سه فرسخی مدینه قرار داشته، به‌عنوان محلی برای چرای چهارپایان زکات بود و در زمان خلافت عثمان بن عفان، ابوذر غفاری به آنجا تبعید شد.
ربذه در سال ۳۱۹ق در جریان درگیری مردمانش با قرامطه رو به نابودی رفت. از این‌رو تردیدهایی در مورد مکان دقیق آن وجود دارد.
موقعیت و ویژگی‌ها
ربذه نام مکان‌های مختلفی بوده[یادداشت ۱] که مهم‌ترین آن‌ها روستایی[۱] از توابع مدینه[۲] است. این مکان با فاصله چهار شب راه از مدینه[۳] و در سه فرسخی این شهر در مسیر مکه قرار داشته است.[۴] برخی قدمت آن را به زمان جاهلیت برمی‌گردانند[۵] و بعد از اسلام از توقف‌گاه‌های حاجیان به شمار آمده است.[۶]
بنابر گزارش‌های تاریخی ربذه دارای آب[۷] و مراتعی بوده[۸] که پیامبر(ص)[۹] و یا خلیفه دوم آن را به چراگاهی برای شتران زکات تبدیل کرد[۱۰] و خلفای بعدی نیز آن را گسترش داده تا این که در زمان مهدی عباسی مراتع آن آزاد شد.[۱۱] از مالکیت فرزندان زبیر بن عوام هم بر این منطقه سخن گفته شده است.[۱۲]
تبعیدگاه ابوذر غفاری
ربذه را مکان زندگی ابوذر غفاری از صحابه پیامبر(ص) دانسته‌اند؛[۱۳] اما آنچه سبب شهرت این مکان گردیده، تبعید و دفن ابوذر در آن منطقه است.[۱۴] علت تبعید اباذر به این منطقه را به دلیل عصبانیت خلیفه سوم، عثمان بن عفان از او دانسته‌اند؛[۱۵] هرچند برخی معتقدند که وی به علت اعتراض و با اختیار خود مدینه را ترک کرده و ربذه را برای زندگی انتخاب کرده است.[۱۶]ماجرای تبعید ابوذر به ربذه و نوع برخورد عثمان با او در کتب تاریخی آمده است.[۱۷]
پاره‌ای از اخبار تاریخی به مرگ ابوذر در این خطه با غربت و تنها با حضور همسر و غلامش اشاره کرده‌اند؛ البته پس از مرگ، گروهی از عراقیان همراه با عبدالله بن مسعود، وی را تدفین کردند. تنهایی اباذر هنگام مرگ را تعبیر پیش‌بینی پیامبر(ص) در جنگ تبوک دانسته‌اند زمانی‌که در ملاقات با ابوذر که از لشکر جامانده بود، فرمود: ابوذر تنها راه می‌رود و تنها می‌میرد و تنها برانگیخته می‌شود.[۱۸]
رخدادهای دیگر
بعد از وفات ابوذر غفاری، جمعیتی این منطقه را برای زندگی برگزیدند؛ تا آنجا که برخی آن را دارای مسجدی[۱۹] جامع[۲۰] دانسته‌اند. همچنان که دفن همسر ابوذر غفاری نیز در این مکان گزارش شده[۲۱] و از زندگی برخی اصحاب پیامبر(ص) در این خطه سخن به میان آمده است؛[۲۲] به همین جهت عنوان «ربذی» برای کسانی به کار رفته که نسبشان به این مکان می‌رسد.[۲۳]
از ربذه به‌عنوان محلی برای تبعید برخی یاران امام حسین(ع) که در واقعه کربلا زنده ماندند، یاد شده است[۲۴] و در این مکان، جنگی بین لشکریان مروان بن حکم و ابن زبیر درگرفت که به «روز ربذه» معروف است[۲۵] و گفته شده سعید بن جبیر در نزدیکی این مکان به شهادت رسید.[۲۶]
وضعیت کنونی
ربذه در سال ۳۱۹ق در خلال جنگ‌های مردم این منطقه با قرامطه رو به نابودی رفت؛[۲۷] سفرنامه‌نگاران معاصر از مخروبه‌های به جامانده از آن سخن گفته‌اند و البته از قبر ابوذر غفاری نیز گزارش کرده‌اند که در کنار خرابه‌ها، بدون ضریح و گنبدی قرار داشته و جز سالخوردگان و افراد بومی متخصص، از محل قبر او اطلاعی ندارند.[۲۸]
امروزه در مورد محل دقیق ربذه اختلافاتی وجود دارد و به رغم اطلاعاتی که برخی از متون جدید از فاصله ربذه با شهرهای دیگر ارائه داد‌ه‌اند،[۲۹] برخی از مکان‌هایی نام برده‌اند که به اشتباه به‌عنوان ربذه شهرت یافته و به تحقیق در مورد مکان آن دست زده‌اند.[۳۰]
پانویس
- ↑ زبیدی، تاج العروس، بیروت، ج۵، ص۳۶۷؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.
- ↑ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، قم، ج۸، ص۱۸۳؛ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، ج۳، ص۴۹۱.
- ↑ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱.
- ↑ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.
- ↑ اسکندری، الأمکنة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۵۰۰؛ هروی، الإشارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.
- ↑ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.
- ↑ علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۹۱.
- ↑ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۹؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۲۵۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۳۲؛ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶؛ ابن کثیر دمشقی، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۷۳.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۳۳؛ علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۸۹–۲۹۰.
- ↑ علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۹۰.
- ↑ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.
- ↑ هروی، الإشارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴؛ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۴۳؛ ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۳؛ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۶۵.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۷۱؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۱۷۱؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۳۹.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱،ص:۲۵۳؛ ابن سیدالناس، عیون الأثر، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۷۰؛ قاضی ابرقوه، سیرت رسول الله، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۹۷۱.
- ↑ بسوی، المعرفة و التاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵۶۴.
- ↑ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.
- ↑ هروی، الإشارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴.
- ↑ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۲۷؛ ج۴، ص۱۰۸؛ ج۶، ص۲۹؛ ابن کثیر دشقی، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۷؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۴۱۴.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ش، ج۶، ص۷۲-۷۴.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۵۹.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۶۱۲؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۶۴.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۴۸۸.
- ↑ علی، حجاز در صدر اسلام، ۱۳۷۵ش، ص۲۹۱؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۱.
- ↑ فراهانی، سفرنامه میرزا فراهانی، ۱۳۶۲ش، ص۲۴۱.
- ↑ شراب، المعالم الأثیرة، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۵.
- ↑ قاضی عسکر، ربذه کجاست؟، تابستان ۱۳۸۳، ص۱۲۹-۱۵۰.
یادداشت
- ↑ ربذه در لغت به معنای سختی و شدت دانسته شده(زبیدی، تاج العروس، بیروت، ج۵، ص۳۶۷؛ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۴.) و به همین جهت ریسمان پشمی بر گردن شتر را نیز ربذه می‌گویند(حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۶.) و یا در مقابل به معنای سستی در کار نیز گفته شده است.(فراهیدی، کتاب العین، قم، ج۸، ص۱۸۳؛ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، ج۳، ص۴۹۱.) از مکانی با نام ربذه در مرزهای روم یاد شده است.(حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴ق، ص۲۶۷)
منابع
- ابن أثیر، أبوالحسن علی بن محمد الجزری، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عبدالموجود و معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و...، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- ابن سعد، محمد بن منیع الهاشمی البصری، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن سیدالناس، أبوالفتح محمد، عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۴ق.
- ابن عبدالبر، أبو عمر یوسف بن عبدالله بن محمد، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، بی‌تا.
- اسکندری، نصر بن عبدالرحمن، الأمکنة و المیاه و الجبال و الآثار و نحوها المذکورة فی الأخبار و الآثار، ریاض، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه، ۱۴۲۵ق.
- بسوی، أبویوسف یعقوب بن سفیان، کتاب المعرفة و التاریخ، تحقیق اکرم ضیاء العمری، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
- بغدادی، ابن عبد الحق، صفی الدین عبد المومن، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، دارالجیل، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، بیروت، عالم الکتب، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- بلاذری، أبوالحسن أحمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- بلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر، انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- حموی، شهاب الدین ابوعبد الله یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المعطار فی خبر الأقطار، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، چاپ دوم، ۱۹۸۴م.
- دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- زبیدی، مرتضی محمد بن محمد، تاج العروس، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- سمعانی أبو سعید عبد الکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی، حیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق.
- شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، بیروت، دارالشامیه، ۱۴۱۱ق.
- صالحی الشامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عبدالموجود و معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- علی، صالح احمد، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش.
- فراهانی، محمد حسین بن مهدی، سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، تهران، فردوسی، ۱۳۶۲ش.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، بی‌تا.
- قاضی ابرقوه، رفیع الدین اسحاق بن محمد همدانی، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.
- قاضی عسکر، علی، ربذه کجاست؟، مجله میقات حج، تابستان ۱۳۸۳، شماره ۴۸.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجره، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مقریزی، تقی الدین أحمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- هروی، علی بن ابوبکر، الإشارات إلی معرفة الزیارات، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۳ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.