مَذهَبِ جَعفَری مذهب شیعه اثنی عشری است که استحکام و گسترش آن بیشتر بر پایه معارف رسیده از امام جعفر صادق(ع) صورت گرفت. مذهب شیعه در زمان حیات امام صادق(ع) نیز مذهب جعفری خوانده می‌شده است.
همزمان با زوال حکومت مروانیان مردم آزادانه به امام صادق(ع) مراجعه و پاسخ سؤالات فقهی و غیرفقهی خود را دریافت می‌کردند؛ چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم، گفته است که مردم آنچنان از علم او بهره بردند که آوازه‌اش به همه شهرها رسید.
گسترش مذهب شیعه
مذهب شیعه از آن رو مذهب جعفری خوانده می‌شود که استحکام پایه‌ها، گسترش مکتب و همچنین رشد فقه شیعه، بیشتر در دوره امام جعفر صادق بوده است.[۱] با این حال، مذهب شیعه، در شکل‌گیری و تداوم خود، همواره وامدار پیامبر(ص) و دوازده امام، از امام علی(ع) تا امام زمان(عج) بوده است.[۲]
روایت‌های بسیار زیادی از امام صادق(ع) درباره مسائل مختلف فقهی و کلامی نقل شده است.[۳] چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم هجری قمری نوشته است، مردم آنچنان از علم او بهره برده‌اند که آوازه جعفر بن محمد به همه شهرها رسید.[۴] عالمان برجسته‌ای مانند یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.[۵]
به باور احمد پاکتچی، منتسب کردن مذهب شیعه به امام جعفر صادق(ع)، به دلیل شرایطی بوده است که وی در آن زندگی می‌کرده که مذاهب و مکاتب مختلف ظهور می‌کرده‌اند و متداول‌ترین شیوه برای متمایز کردن مذاهب از یکدیگر، انتساب آنها به کسانی بوده است که یا بنیانگذار آن بوده‌اند، یا در گسترش آن کوشیده‌اند.[۶] وی از شواهدی سخن گفته است که در زمان حیات امام صادق نیز عنوان مذهب جعفری برای مذهب شیعه به کار می‌رفته است.[۷]
وضعیت مناسب سیاسی
دوران زندگی امام صادق(ع)، مصادف با ضعیف شدن و سپس درهم ریختن حکومت مروانیان بود و علاوه بر فراهم شدن دسترسی آزادانه‌تر مردم به امام صادق، گروه‌هایی علیه حاکمان به وجود آمد، قیام‌های دینی رخ داد و همچنین امکان بحث‌های علمی در شاخه‌های گوناگون فراهم شد.[۸] در پی همین تغییر وضعیت حکومت و ضعیف شدن آن، مردم توانستند با مراجعه به امام صادق، پاسخ مسائل فقهی و غیر فقهی خود را از وی بخواهند.[۹]
گشایش مذکور، تا حدودی در روزگار امام باقر(ع) نیز پدید آمده بود؛ با این حال، جعفر شهیدی، تاریخ‌نگار(۱۳۸۶ش.) دوران امامت امام صادق(ع)، از ۱۱۴ تا ۱۴۸ قمری را عصر انتشار فقه آل محمد یا به تعبیر دیگر، روزگار تعلیم و تدریس فقه جعفری دانسته است. به باور وی، در این سال‌ها مدینه چهره دیگری یافته بود.[۱۰] به اعتقاد برخی محققان گام نخست در تثبیت مبانی شیعه پس از امیرالمؤمنین(ع) توسط امام حسین(ع) در قیام عاشورا برداشته شد و گام دوم را امام صادق(ع) برداشت و مکتب شیعه را در برابر مکاتب ساختگی امویان و عباسیان بنیان نهاد و تفسیری جامع ازخدا، رابطه مردم با او و انسانِ مورد نظر اسلام ارائه داد و به تبیین اعتقادات عقلانى، اصول اخلاقی و دستورالعمل هاى فردى واجتماعى (فقه) پرداخت و نتیجه اش چنین شد که تشیع داراى شناسنامه رسمى گردید و مذهب شیعه به نام ایشان مزین شد.[۱۱]
مطالعه بیشتر
- شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع) ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.
پانویس
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۹۵.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۹۵.
- ↑ شهیدی، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۶۱.
- ↑ هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۳۸۵ق، ص۲۰۱.
- ↑ هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۳۸۵ق، ص۲۰۱.
- ↑ پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۲۱۱.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، ص۲۱۵ و حمیری، قرب الاسناد، ص۳۵۷، به نقل از: پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۲۱۱.
- ↑ شهیدی، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۴۷.
- ↑ شهیدی، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۶۱.
- ↑ شهیدی، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۶۰.
- ↑ طهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۸، ص۲۶۶.
منابع
- ابن‌حجر هیتمی، احمد، الصواعق المحرقة، قاهرة، مکتبة القاهرة، ۱۳۸۵ق.
- پاکتچی، احمد، «جعفر صادق(ع)، امام»، در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- شهیدی، سید جعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، قم، نشر معروف، ۱۳۹۲ش.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی زیرنظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.